Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

II
10 October.

De straat weet nog altijd niets. Zij ziet nog niets, de straat, - dan dat de oorlog nog niet uit is...

Vroeg in den ochtend op weg, alleen met mijn geheim, waar ik aan twijfelen ga, zóó vol is de straat met soldaten, zie ik de vrachtauto's aan mij voorbijsnorren, voel ik de steenen dansen onder mijne voeten bij den draaienden druk der wielen, die ze lichten uit hunne alveolen. Het zijn auto's, gelijk wij ze nog zelden zagen: auto's met gecamoufleerde huiven, en, achteraan, een klein fonkelend schild, waarop een gouden granaat uitbarst tegen een keelen veld. De beteekenis hiervan is duidelijk: dit zijn munitie-auto's. Minder duidelijk de beteekenis der

[p. 917]

gecamoufleerde zeilen. Dat camoufleeren verbeeldt natuurlijk allerlei: eene beteekenis krijgt het waarschijnlijk eerst, als men het ziet uit de hoogte van een aëroplaan. Wat wij er alleen aan vaststellen kunnen: dat de camoufleerkunst impressionistisch, en dat zij expressionistisch kan wezen. Aan de kunstenaars werd overgelaten, te werken naar hun artistiek geweten het hun oplei. Hier is de bedoeling synthetisch; elders de werkwijze analytisch op reusachtig pointillisme af. Sommigen toonen overdreven eerbied voor de lijn; voor anderen gaat het om toon en toonverdeeling. Wij hebben veel gehoord van oorlogskunst: van heden af weet ik, dat men ze in hoofdzaak te zoeken heeft onder de munitie-auto's...

Nog iets anders leer ik vanochtend: dat de Duitsche legers zich gaarne laten begeleiden door huisdieren. In den aanvang van den oorlog zag men niet zelden soldaten en officieren, die honden en zelfs katten meevoerden; mij zelf werd eens gevraagd, tegen welken prijs ik mijn angora wou afstaan. Dit nu is veranderd: geen honden en geen katten, maar geiten en konijnen zijn de geliefkoosde gezellen des krijgsmans geworden. Ten bewijze: een weinig geordende stoet trekt voorbij. Hij komt, heet het, uit Vlaanderen, en moet, naar men verzekert, naar Aerschot. Hij duurt een half uur; hij bestaat uit vuile loopgraaf-soldaten, samen gehouden door nijdige onderofficieren. Het gebrek aan tucht wettigt die nijdigheid wel: de mannen blijven staan, gaan op den trottoir zitten, loopen met hun helm op den rug, gelijk men van Helleensche meisjes ziet van beeldjes uit Tanagra. Maar 't eigenaardige van den optocht - is dit werkelijk de ontruiming? Ik alleen zou

[p. 918]

het kunnen weten, en... ik weet het niet -, 't eigenaardigste is, dat geiten op stramme pooten en met weigeren nek, aan sterke snoeren voortgezeuld, er eene talrijke plaats van innemen, en dat op platte boerenwagens, getrokken door veege rossinanten, tusschen allerlei huisgerei konijnenhokken te herkennen zijn, waarvan de vette en vadsige bewoners, onverschillig in hunne pels, gestaag en met eene vervelende opzettelijkheid, hun neus zitten op te halen...

Is dit het einde; is die ellende (want prettig zien de soldaten er niet uit, zelfs niet met dien konijnentroost) is die ellende het einde van onze eigene ellende?... Ik lunch van middag met den groep liberale parlementsleden, die 's Donderdaags plegen samen te komen. Voor het eerst, ben ik onder menschen, die het óók weten. Elk geeft zijne bronnen op. Bij den eene, die bankier is, kwam de Duitsche Bankcommissair reeds afscheid nemen; een tweede, wethouder van eene Brusselsche voorstad, vertelt dat de jongelingen aldaar opgeroepen waren om gedeporteerd of tot werk gedwongen te worden, doch vanochtend werden losgelaten; nog een andere verzekert dat al de in preventieve hechtenis zittende betichten uit de kommandantur werden losgelaten. Over dat alles is men natuurlijk zeer tevreden. Tot uitgelatenheid komt het echter bij niemand, veel meer tot een vroom overdenken. Jawel, onze onafhankelijkheid is weer in aantocht; maar hoe ruim, hoe breed en diep het arbeidsveld dat ons verwoest land, onze verwoeste nijverheid, onze bedreigde nationale eenheid, zooveel andere problemen nog openen? Geen twijfel, of onze toekomst zal schoon wezen, niet echter zonder vervulling van een plicht, die

[p. 919]

onafmetelijk is. Deze dag is een zéér schoone dag: het is de dag waar wij een beter België op te richten krijgen.

En nog altijd weet de straat niets... Het is weer avond. Op het boulevard zijn het nog steeds de nauwelijksroerende eilanden van opeengepakte uitwijkelingen. Nu zijn er ook al uit Kortrijk, zegt men. Maar... het Brusselsche leven gaat heel vlug: men ziet de dompelaars veel minder dan gisteren; het nieuwe is er af; men weet trouwens dat er voor gezorgd wordt. Scholen worden te hunnen behoeve ontruimd. Ten behoeve ook van soldaten, naar het heet, en het maakt den Brusselaar wèl schichtig. Maar wéten? Neen, weten doet hij nog niet.