Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

[p. 780]

13 Mei.

De vijf-zes laatste dagen hebben wij weer vertooningen gehad in den Muntschouwburg; Duitsche vertooningen natuurlijk, en ditmaal van een gezelschap, hetzelfde misschien wel dat Nederland dezer dagen heeft aangedaan, en dat den ‘Ring’ vertoonde.

Naar dergelijke uitvoeringen gaat het Belgische publiek doorgaans niet. Gij zult u herinneren hoe kwalijk het een hoogleeraar van de Brusselsche universiteit genomen werd, dat hij het wél had gedaan. Die afkeer is bij een groot deel der Brusselsche burgerij blijven bestaan: bij dat deel vooral dat men vroeger juist bij dergelijke gastvoorstellingen, deze o.m. van de uitnemende Duitsche zangers die ieder jaar een Wagner-reeks kwamen geven, in de eerste plaats en op de eerste plaats aanwezig zag. Of andere Brusselaars er wél naartoe gaan, kan ik niet zeggen, omdat ik mijzelf onthou. Ik moet trouwens bekennen dat er weinig gedaan wordt om het publiek naar den schouwburg te lokken. Niet dat er gebrek aan, drietalige, plakbrieven zou zijn. Of dat ons de naam der vertolkers, die wij van vroeger kennen als onder de allerbesten, zou zijn onthouden. Maar omdat op de avonden van zulke vertooningen de schouwburg zóó bewaakt wordt door politie en krijgsmacht, dat iemand allen lust zou vergaan door het kordon heen te breken, en het aesthetische genot bij voorbaat te niet wordt gedaan door dat onaangename machtsvertoon, dat wel indrukwekkend is, maar in den zin dan van wrevelig-makend.

In 1914 was dat misschien te billijken: die eerste concerten op een oogenblik dat de angst nog lang niet geweken was en dat men telkens vernam van gevechten

[p. 781]

waar vooral onze eigene dapperen in betrokken waren, leken hier wel een uitdaging. Er liepen trouwens allerlei vreemde geruchten, van luchtschepen die er wel voor zorgen zouden dat de vertooningen niet onopgemerkt zouden voorbij gaan, en andere geheimzinnigheden meer, die in zekeren zin de politiemaatregelen wettigen konden. Die politiemaatregelen zorgden er intusschen voor, dat de uitvoeringen een echt-Brusselsch sukses zouden worden, een ‘succès d'hilarité’ namelijk, waar de Brusselsche politie trouwens zelf eene aandikkende rol met alle mogelijke overtuigende middelen bij speelde. Stelt u voor: al de straten, die tot het plein voor den Muntschouwburg van uit de vier windstreken en wijken der stad toegang geven, waren op ruim driehonderd meters afstand door kordons soldaten, bajonet op den loop van het geweer, afgezet, zóó dicht dat er geen denken aan kwam daar door heen te glibberen. Het was zelfs zoo goed als onmogelijk tot die vervaarlijke hoeders der schoonheid met hun gezaagtand wapen door te dringen: eerst moest men de Thermopielen door van de Brusselsche politiemacht, die u in schilderachtige bewoordingen en hoogst-deftige mimiek vroeg wat je hebben wou, en hare verbazing niet meester kon worden, als uw argeloos antwoord luidde dat gij over de Muntplaats heen moest. Wilde het ongeluk dat uwe woning juist op bewust plein was gelegen, dan werd gij behandeld met een argwaan, opgedreven tot bij de uiterste kimmen van het ongeloof. Wie immers woont op de Muntplaats tijdens een Duitsche vertooning? Hadt gij echter voldoende bewijzen overgelegd, dan werd gij door krijgsmacht naar uw huis als naar een kerker gebracht; gij werdt er

[p. 782]

binnen gegrendeld; een schildwacht zorgde er voor dat gij het niet verliet; intusschen was het u toegelaten eene ballade te dichten op uwe gevangenschap, zoo gij daar zin in hadt...

Aldus gingt gij naar de comédie, onder de eerste bezettingsmaanden. En in de comédie zat gij al den tijd onder den indruk van al het geweld dat gij als een nieuwe Sigurd hadt moeten overwinnen, vóór gij mocht genieten wat u geboden werd. Stelt u dan de kwaliteit der genieting voor!

Lateren tijd verbeterde het nauwelijks. Zag men, 's avonds tegen zessen, aan de onderscheiden politieposten der stad abnormale beweging van agenten die geschouwd werden, van agenten die in rij en gelid werden gesteld, van agenten die elkander een geheimzinnig ordewoord toefluisterden, en dan, bij twintigtallen, rechtsomkeert, ‘en avant 'arche,’ zich in beweging stelden: dan moest gij niet twijfelen aan het doel van den ongewonen tocht: er was een groot Duitsch concert, of het was een groote Duitsche vertooning. Dan stonden u twee dingen te doen: ofwel gingt gij vluchten, ver, van het oord dat gij tóch niet zoudt betreden; ofwel gij spoeddet u naar een der kleine cafétjes die dicht bij den Muntschouwburg zijn. Wel te verstaan werd gij daar in opgesloten tot dat het gordijn zou worden gehaald voor het eerste bedrijf. Maar intusschen zaagt gij al de groote en opperste bezettingskoppen voorbij komen en met gezette deftigheid het schouwburgperron betreden; iemand, die hem goed scheen te kennen, zou u met opgewondenheid Gouverneur-Generaal Freiherr von Bissing hebben getoond. En ten slotte zoudt gij u

[p. 783]

misschien niet méér verveeld hebben dan onder de vertooning-zelf, waar het verschrikkelijk-stijf moest toegaan, te oordeelen naar de buitenzijde, en waar er toch wel eenigszins gebrek aan dames moest wezen...

En nu is daar nog altijd, na één-en-twintig maanden bezetting, maar weinig verandering in gekomen. Ik bedoel wat politie betreft (de dames nl. zijn er sedertdien bijgekomen, en er bestaat geen reden, voor zoover ik weet, dat zij niet naar den schouwburg zouden gaan). Nu is nog alleen de Muntplaats-zelf afgespannen, niet zoozeer meer door soldaten, maar door Brusselsche agenten die goedmoedig zijn, voor dewelken echter het nieuws er af is, zoodat zij door niets meer bewijzen het geval buitengewoon te achten. Men kan dus vrij loopen langs al de straten die naar het plein leiden; op het plein zelf is zelfs rondom een smalle strook den voetgangers voorbehouden; waar het echter verboden is te blijven staan. Voor de Duitschers bestaat dus blijkbaar nog het gevaar, na al dien tijd; het gevaar, dat mij, indien ik naar zoo'n vertooning gaan wou, al het genot bederven zou, hoe denkbeeldig ik het ook weten zou. Voelen de schouwburgbezoekers het anders? Des te beter voor hen! Moest men echter een vrije Brusselaar vragen waarom hij nog altijd niet verkiest naar den Muntschouwburg te gaan, dan heeft hij als reden, dat hij daar liefst niet gevangen zit, als hij, wel te verstaan, de andere redenen voor zich wil houden...