Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

6 Mei.

‘Ik ben alle welsprekendheid beu,’, moet Carson hebben gezegd; en zie, dat is een woord dat mij onmiddellijk naar het hart is gegaan: geen dat beter het gevoel weergeeft van wie de juiste waarde der woorden weet te appreciëeren, en zich al de woorden herinnert die, officieel en niet officieel, deze oorlog heeft uitgelokt.

Deze oorlog heeft alle wapenen gemobiliseerd, ook de menschelijke tong, volgens Esopus den Phrygiër het beste en slechtste der dingen. Over al de andere wapenen mogen wij nu deze één-en-twintig maanden heel wat hebben geleerd: wij blijven niet te minder onbevoegd over hunne ware beteekenis, en men kan er ons heel wat over blijven wijs maken. Wat echter het woord aangaat, gesproken of geschreven, naakt of omkleed met rhetoriek: daar heeft de gewoonte en het eigen gebruik ons een zuiverder inzicht in gegeven; men kan ons er niet mee bedotten dan als wij daar in toestemmen; toegevig

[p. 779]

of niet, moeten wij eindigen met er de waarde en de dracht van in te zien. Ik hou het er dan ook voor, dat de grootste verbluffing van den geleerde, die in latere tijden de geschiedenis van den oorlog schrijven zal, zal zijn: eerst dat gansche volkeren er waarlijk in toegestemd hebben zich door woorden te laten bedriegen die het tegendeel zegden van wat zij met hunne oogen zien en met hunne ooren hooren konden; daarna dat zooveel bloed vergoten werd voor leuzen en beginselverklaringen, waar ieder van inzien kon dat zij niets dan inaniteit, of zelfs leugen inhielden. Eenmaal de oorlog gedaan, dan zullen wij, ik twijfel er geen oogenblik aan, elkander in de oogen zien en zeggen: wat heb ik mij moedwillig laten bedriegen en hoe heb ik me-zelf bedrogen, - zoo, dat de oorlog er telkens door verlengd werd. Maar zulke vaststelling zal dan wel wat laat komen, vrees ik...

Intusschen is een der leidende mannen in Engeland alle welsprekendheid beu, - buiten de zijne allicht. Maar zelfs als ieder met welgevallen nog slechts naar die eigen stem bleef luisteren, doch de ooren sloot voor die der anderen: zou het ons niet reeds een stapje verder brengen? Wie in de woestijn preekt, kan al niet heel veel kwaad meer berokkenen. De paradoxaalste verklaringen worden er de onschuldigste bij. En misschien zouden de verwoedste redenaars, overtuigd dat hun schittering slechts ijdelheid is, zich gaan tevreden stellen met handelen, in den éénigen zin waar heil van te verwachten is: dien van het recht.

Helaas, zoover brengen wij het niet, zoo lang het woord blijft dienen ‘pour déguiser la vérité’...