Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

2 Mei.

Nasleep eener crisis die wij genezen dachten? Of eenvoudig gevolg eener eeuwenlange gewoonte die nu aan de omstandigheden een bijzondere beteekenis ontleent? - Gisteren en vandaag, eerste dagen der Meimaand, der maand gewijd aan Maria, hebben wij zwermen dorpelingen voorbij zien trekken, met gebogen hoofden en prevelende lippen, traag van tred in de lompe schoenen achter hun herder aan, den pastoor, die wijdingvol zijne getijden leest, maar nu en dan zijn boek sluit op zijn wijsvinger om zijn kudde te monsteren die dan aan hem voorbijtrekt terwijl de beiers van den paternoster tusschen de dik-eeltige vingeren schuiven. De mannen zien er linksch en bedremmeld uit in de lakensche zondagkleeren; de vrouwen, het roode of hemelsblauwe congregatielint om den hals en langs achteren in den rug mooi in keggevorm vast-gespeld, schuiven kwezelig voorbij op de platte zolen, de tallooze plooien van de rokken om de beenen slaand, en, onder den hoogen bloemenhoed waar fuchsia's bengelen, het strak-vrome maar heet-

[p. 775]

roode gezicht-van-vermoeienis. De geestelijke heft zijn paraplu omhoog, knikt diep en matelijk met zijn hoofd: zijn grove stem zet een kantiek in: onmiddellijk, eerst wat aarzelig, weldra met overtuiging, stemmen de schrille vrouwen in, wat de pastoor toelaat zonder verwijl te zwijgen: de stoet loopt traag voorbij, tegen de maat in van het gewijde lied, dat valsch klinkt... Zoo zijn ze van heinde en verre gekomen, uit alle hoeken van Brabant, meestal te voet, enkelen in sjeezen, de witte wegen langs, op den sukkeldraf van dikkoppige paardekens, oude platte knollen, die hun grijsheid of hun aemechtige krankheid voor opeisching gespaard heeft: hun moede pooten, die ze bij iederen stap van iedere hoef als een straatsteen uit den witten weg schijnen te lichten (het beeld is, geloof ik, van Francis Jammes), zeulen van uit de verste gehuchten de bedevaarders naar het heiligdom, waar zij van de Moeder-Maagd den vrede afsmeeken gaan.

Het heiligdom: ik heb het onder den oorlog-zelf zien verrijzen: te Laeken, een klein laag kerkje, waar achteraan eene grot en de verschijning van O.L. Vrouw van Lourdes; er omheen een groot bekiezeld plein en een predikstoel in open lucht, van waar de menigte kan worden toegesproken: de pompeuze periodes galmen over de hoofden, tot in de tuinen der lusthuizen, waar de vermoeide pelgrims zich aan perelenden faro verkwikken en de meegebrachte boterhammen gebruiken. Het kerkje-zelf vertoont binnenin het eigenaardige schouwspel van honderden soldaten-portretten, der Hemelsche Beschermvrouw gewijd en aanbevolen, en vóór dewelken het veelvoudige licht der offerkaarsen beeft en flikkert.

[p. 776]

Want niet alleen op bijzondere dagen als gisteren en heden wordt het kerkje druk bezocht: alsof het in eene behoefte voorzag, zooals dat heet, waren er van bij de inwijding de bezoeken talrijk; het heiligdom was onmiddellijk te Brussel en op het platteland vermaard, zoodat ook niet-geloovigen het zich tot een plicht rekenden, ‘eens te gaan zien’; er omheen gingen allerlei winkels open, zoo van heiligheden als van eetwaren; de tram moest een nieuwe halte instellen; een nieuwe wijk is daar aan het verrijzen, die druk belooft te zijn.

Aan wat het oord zijn heiligheid dankt, weet ik niet. Dit komt er ook minder op aan: de bijval is groot en lang niet verminderend. Nasleep eener crisis, vroeg ik, de godsdienstcrisis die bij den aanvang des oorlogs Brussel evengoed als welke andere stad heeft gekend, en die soms de vreemdste verschijnselen openbaarde? Ik geloof wel dat die crisis in het algemeen voorbij is: elk is tot zijn normaal geloof of ongeloof teruggekeerd, en verwacht daar blijkbaar geen groote hulp meer van. Ik bedoel dat men niet meer half- of óngeloovigen ziet, die zich plots in de mystiek werpen met de meening, dat wij daardoor van den oorlog worden verlost. Maar er blijkt de behoefte aan troost en vertrouwen uit, die wel ieder eigen is, en die zich bij geloovigen uit in het gebed. Al die portretten van soldaten waar het licht der kaarsen voor wemelt: het is een schouwspel dat ontroert, hoe men er ook over denke. En die honderden boeren die komen uit de diepten der horizonnen, niet ditmaal, als op andere jaren, om den zegen des hemels af te smeeken over hunne velden, maar om het einde van den oorlog en den terugkeer van hunne zonen te vragen:

[p. 777]

men kan er de schouders voor ophalen, maar, in zijn potsierlijke leelijkheid, stemt het ernstig en weemoedig...