Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

15 Februari.

Men vertelt mij volgend voorbeeld van soldatenmentaliteit: sommigen zullen er gebelgd om zijn, het een gebrek aan waardigheid noemen van minderen, die handelen zonder overleg; ikzelf, ik vraag mij af, en heb daar goede redenen voor, of officieren, die in dien minachtenden zin mochten spreken, bij gedwongen onderdrukken van zelfde gevoelens, zich van hun waardigheidsgevoel niet een heel wat opgeblazen voorstelling moeten maken. Immers, het gaat hier weer om algemeen-menschelijke affecten, die alle soldaten van elk leger ondergaan, en te dieper door het feit, dat zij toch allen eenzelfde lot lijden, voor dezelfde karweien

[p. 723]

en gevaren staan, en aldus allicht een professioneele verstandhouding, een psychologische eenheid ontstaat, waar het besef van vriend of vijand bij verzwakt en slechts nog bij kracht der rede blijft voortbestaan. Waarmede ik geenszins beweren wil, dat op het slagveld-zelf, en onder de ophitsing van het vuur, de vijandschap niet heel scherp en heel oprecht zou zijn (al werkt hierbij de afwezigheid van een zichtbaren vijand, zooals in dezen oorlog wel meer gebeurt, zeker remmend of althans verbijsterend), maar dat, de actie eenmaal bekoeld, een nieuw gevoel, die haast confraterniteit is, levendig wordt, - zelfs bij officieren. Hiermede vertel ik niets nieuws; dat ik er een goede illustratie voor heb bracht mee, dat ik het herhaalde, ter weerlegging tevens van wie gaarne schermen met absolute uitspraken over patriotisme, deftigheid, en wat dies meer, waar meer-spontane uitingen van algemeene humaniteit nu niet precies voor hoeven onder te doen, als zij geen blijk van laagheid of slaafschheid zijn.

- Twee jonge Duitsche soldaten staan dan op de tram, geen loome landsturmmannen, maar levendige jongens, die men van het vuur wel niet afgehouden zal hebben. Bij een halte stijgt, met heel wat moeite, op dezelfde tram een Belgisch invalide, frisch-blozend als reconvalescenten die het weken lang in het hospitaal goed hebben gehad, kraakzindelijk vanwege dezelfde redenen, in een nieuw burgerspak dat hem stijf om de leden zit, met een deukhoed op die eveneens nog op aanpassing wacht. De arme jongen is helaas deerlijk verminkt, springt op krukken. Schijnt zich echter zijn ongeluk niet al te zeer aan te trekken, misschien onder

[p. 724]

den indruk nog van de zachte behandeling in het hospitaal na harde weken loopgraaf en verwoed vechten onder niet-herbergzame aarde- en lucht-gesteltenis. - Hij gaat zitten, blaast van de inspanning, maar glimlacht niet te minder argeloos. Van op het balkon slaan de Duitschers hem ga. - ‘Voor hem is de oorlog uit’, zucht de eerste. ‘Ja’, meent de andere, ‘die mag van geluk spreken’... Een korte pauze. De Belg heeft ze ook in 't oog gekregen, beziet ze met nieuwsgierigheid, houdt trouwens niet op met glimlachen. - ‘Hij moet óók niet betalen’, zegt een der Duitschers, ‘zie, hij heeft het nummer van zijn regiment in zijn knoopsgat.’ Het is of de verminkte het gehoord had; hij beziet dat knoopsgat met welgevallen; kijkt daarop met oogen waar anders niets dan vriendelijks in te lezen is; schikt zich gemakkelijk in zijn hoekje, behaaglijk, als dacht hij: ‘Ja, die zijn er slechter aan toe dan ik!’... - De Duitschers zwijgen; zij mijmeren over het soldatenleven en -lot. Tot daar opeens een van beiden zegt: ‘Ik wou wel, dat ik hem iets zeggen kon...’ En na een tijdje voegt hij er aan toe: ‘Maar ik zou niet weten wàt’... - Aldus staan die vijanden tegenover elkander. Zij glimlachen elkander tegen...

En ik weet niet, waarom ik dit nu bedenkelijk zou moeten vinden...