Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

Kiekjes uit Brussel
24 September.

In het café, waar ik wel eens kom: datzelfde oude heertje, diezelfde oude dame die ik er telkens vind, aan hetzelfde tafeltje, met hetzelfde dominospel en dezelfde kopjes koffie. Het zeer deftige meneertje heeft een kop om minister te zijn: met angstvallige zorg geschoren, een gelaat, rozig als kalfsvleesch - prima kwaliteit, goedertieren-glimlachend tusschen twee dons-lichte bakkebaardjes; de neus der nobele Goedheid-zelve; en, onder de eburneïsche gladheid van een voorhoofd, dat met de jaren hooger welven ging, de teedere oogen, week-groen als pas-ontloken postelein. Die oogen zijn smeekend vandaag, en schichtig ook. Zij gaan van mevrouw naar de omzittende verbruikers, en retour. Mevrouw, in de talrijke pronkerigheid van oude en moderne bijouterieën, onder de kanten en linten en aigrettes van haren hoed, boven 't groen satijn, dat zwaar-kreukend om haar gezet

[p. 591]

lichaam is gedrapeerd, toont een aangezicht als van stierengehakt, met wat schimmelig pluksel onder de neusplaats (de neus-zelf zinkt weg in 't vleesch der wangen), en boven de neusplaats: twee oogjes als gezwollen krenten, die razerig en vinnig op meneer hun schichten schieten, die de schichten niet zijn van Cupido. Want er wordt gekibbeld vandaag. Tusschen hen beiden liggen de dominosteenen als in onmacht; zij liggen op de wit-marmeren cafétafel als gesneuvelde soldaten op de eindelooze sneeuwvlakten van het barre Rusland. En geen hand, die ze hulpvaardig overeind brengt; geen vinger, die ze aaneen rijt tot de sierlijke lijn van een vestingmuur met bastions en stutblokken. Want er wordt niet gespeeld vandaag; er wordt gekibbeld.

- ‘Ik zeg dat het wèl waar is!’ snauwt mevrouw haast luidop 't meneertje tegen.

- ‘Och, och, hoe is 't toch mogelijk!’ redeneert meneertje met zachtheid. ‘Gij weet toch zoo goed als ik...’

- ‘Ik weet niets; ik wil niets weten! Ik zeg maar dat ik niet weet waarom het niet waar zou wezen. Wij hebben er toch genoeg voor gedaan, zou ik meenen!’, en mevrouw kijkt rondom haar met tartende blikken...

Ik begrijp onmiddellijk waar het om gaat: de vraag van den dag, of het dan, ja of niet, wáár is, dat het Belgische leger in zijn geheel vrijaf heeft gekregen; of het werkelijk verlof heeft erlangd zich terug te trekken, om plaats te maken voor Engelsche gelederen. Gisterenochtend stond het al in ‘La Belgique’; hedenochtend staat het in de ‘N. Rott. Ct.’. En zoo heeft Brussel, Brussel dat niet eens meer de communiqué's leest,

[p. 592]

Brussel waar niet alleen de aandacht, maar oogenschijnlijk zoo goed als ook alle andere geestelijke vermogens aan 't verslappen gaan: Brussel heeft eindelijk iets aan de hand, dat ons rechtstreeks aangaat; iets van ons. voor ons; iets dat ons optimisme of ons pessimisme wêer overeind komt kittelen; iets om over te juichen, en... te twisten.

- ‘Ik vraag u nogmaals, hebben wij er misschien niet genoeg voor gedaan?’ bijt mevrouw triumpheerend haren gemaal tegen, alsof zij maanden aan den Yser gelegen had.

- ‘Maar ik zeg toch het tegendeel niet’, vergoelijkt meneer. ‘Ik vind het alleen vreemd dat Engeland, dat aldoor en aldoor maar om nog meer manschappen roept, zoo maar een geheel leger, dat weet wat oorlogvoeren is, zou af gaan danken.’

‘'t Is dat Engeland een nobel land is’, galmt mevrouw; ‘'t is dat Engeland ons naar waarde weet te schatten! Of gaat gij misschien meenen dat wij aan Engeland geen dankbaarheid verschuldigd zijn?’ daagt zij weer uit.

‘O, voor mijn part’, zucht meneer evasief, ‘als wij er met dankbaarheid afkomen, dan...’

En hij haalt het voorgeschreven getal dominosteenen naar zich toe; zorgvuldig stelt hij ze, horizontaal, in halven cirkel als een bruggehoofd voor zich uit. Mevrouw ziet, dat zij bij verder getwist geen antwoord meer zal krijgen. Ook zij neemt hare steenen, bromt nog iets tusschen hare gouden tanden, stelt haar spel rechtop als een bataljon aanrukkende infanterie. Dan, wrokkig nog, maar toch triumphantelijk:

‘Dubbele zes!’

[p. 593]

zegt ze, en smakt den steen kletterend op het marmer...

Beroering: de straat, de breede straat, de drukke volksstraat, waar niet al zoo heel veel noodig is om opgewonden samenscholing, met groot misbaar van luide verwondering, appreciatie of verklarende overweging te wekken - heel de straat komt, uit winkels, uit burgerhuizen, uit sloppen, samengeloopen. Uit de bovenramen hangen menschenzwermen. Uit zoldervensters groeien hoofden als paddestoelen.

Het is een heerlijke dag: de laatste van den zomer, dewelke er op gesteld schijnt ons op een goeden indruk te verlaten. En het is warm, lekker-warm, zooals wij het in de laatste week niet meer hadden gehad; en er is zon, volle zon, vlakke zon over de glanzende huisgevels, spetterende zon op de vensterruiten, straal-schichtige zon op de tramrails, dansende zon op al de op en neer en schuin en recht naast elkander bewegende menschengezichten. Het is een zomerdag, en het is de laatste. En dat alleen zou volstaan om de bewoners van deze volksstraat blijde te maken, feestelijk op te monteren, eenvoudig en ondubbelzinnig als ze zijn, en wars van alle getreuzel of bedillerigheid.

Maar er is iets beters; er is iets anders dat ze op de zonnestraat, op de geel-bakelende, de zacht-warme straat lokt uit de somberheid der huizen; iets nóg zeldzamer dan een zomerdag, die de laatste is van het seizoen. Er is iets dat ze tegen de huizen aandrukt, dat hun wederzijdsche stompen in de lendenen bezorgt, in hunne verwonderde oogen leutige lichtjes aansteekt, en hun breeden mond van verbazing doet lachen. Er is...

[p. 594]

- Ziet: de straat is in het midden zoo goed als leêggeloopen; wagens en karren zijn zijdelings uitgeweken; 't verkeer heeft nog alleen op het trottoir plaats. De straat ligt vlak en effen, open en glad, met de onverbroken perspectief van hare egale rechtheid. Maar uit die trechter van uitgesteken licht: ziet, ziet, daar rollen drie zwarte vlekken aan op de schervelende zonneflitsen van fietsraderen. Zij komen, zij naderen, zij zijn daar: drie pastoors, drie zoowaar fietsende pastoors, drie geestelijke heeren, in hunne lange soutane op een damesfiets, pront-recht in den zadel, de zwarte armen rechtuit aan het stuur, de voeten matelijk op en neêr, op en neêr, en, achter hun aan, een sluier die wappert. Zij hebben het warm, de pastoors; onder den harigen steek gloeit glimmerig het wel-gedane en voldane gezicht. Zij rijden zijde aan zijde; zij zien elkander aan; zij lachen elkander tegen. Zij hebben pleizier van hun rijtoertje; zij zien er uit als jongens op een uitstapje naar buiten.

En het volk, het eenvoudige en ondubbelzinnige volk, dat niet van getreuzel houdt en noch bedilzuchtig noch vooral kwezelachtig is: het volk gunt het hun; het kan het goed lijden, dat de heeren nu ook eens met de fiets uit mogen. Want voor den oorlog ging dat niet; het was niet deftig genoeg; het was uitgesloten; het was zelfs van hoogerhand verboden. Maar die hoogerhand heeft zich ontfermd over de priesters, die soms een heel eind af te leggen hebben, van dorp naar dorp moeten, en ook wel eens naar stad. De oorlog heeft immers vele verkeersmiddelen onmogelijk of onbestaand gemaakt; althans voor enkele maanden was dat nog zoo. En daarom werd

[p. 595]

voor de geestelijken de ongewone fiets toegelaten, en - er werd van de toelating gretig gebruik gemaakt.

Alleen: in stad ziet men ze maar heel zelden, de fietsende pastoors. En daarom hebben zij dan ook zoo'n succes, in deze luchtige volksstraat, onder deze spontaan-geestige menschen, op dezen schoonen en blijden zomerdag, die van dit jaar de laatste is...