Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

II
Zaal Giroux.

Acute, hyperaesthetische, paroxystische, paradoxale kunst van een Rik Wouters, overmoedige uitflapperij van eene rijke, eene ál te rijke en aldoor maar gulziger jeugd: hoe heb ik, in dezen gespannen tijd, genoten van uwe gespannenheid! Niet eene gespannenheid-van-den-wil, geen moedwillig-overdrijven der indrukken, maar eene scherpte, eene over-prikkelbaarheid, een opper-gewaarworden, een hyperbolisch voorstellen die niet zijn, waarachtig, dan eene ongewoon-machtige, eene van-overvloed-kroppende zinnelijkheid die, meer nog dan in het forsche, baldadig is in het fijne. Want is het laakbaar-vormlooze, het ál-te-onvolledige, het nauwelijksaangegevene, - gebreken eener nog wat ál te overmoedige, maar dan toch reeds zeer bewuste jeugd - dan toch niet steeds zeer treffend, in al het schijnbaar-onbezonnene, vooral door het rake van de soms uiterst-

[p. 479]

subtiele gewaarwordings- ja, zelfs gevoels-uitdrukking? Het lijdt geen twijfel: de toekomst der Vlaamsche kunst ligt voor een deel in de handen van dezen schoonen barbaar vol sterke fijnheden.

Veel beschaafder, té beschaafd meenen sommigen, is Ramah. Maar redt gezondheid niet steeds van de zonde der óverbeschaving? Bezie mij hoe, achter de soms gezochte verfijning van gedempte kleur-spelingen, die niet moet onderdoen voor deze van de grootste der Fransche tonalisten, schuilt de echt-Vlaamsche liefde voor de behandelde materie; bemerk hoe, in de aan minutie grenzende liefde voor de gratie-volle lijn, de grondige structuur, de tot princiep-verheven eerlijkheid van den bouw-vorm schuilen. En dat de gecultiveerde illustrator Ramah, in zijne schoone portretten, een zeldzaam psycholoog vol doorzicht is: belet het, dat die portretten, met hunne sterk-geteekende vlak-behandeling, treffen, evenzeer, door 't samenstel der deelen?

De heldere Paerels als de diepe Schirren: het is die stoere bouwkracht, die ik in hunne verlokkelijke doeken mis. Ik zoek ze ook soms wel vergeefs in William Degouves de Nunques; maar wordt hier niet alles vergoed door de vrome teederheid, de oppermachtige teederheid van eene nobele en groote ziel?

Bouw, die synthetis bedoelt; kleur die er eveneens naar streeft, tot decoratieve schoonheid samentrekking van tonen te betrachten: Fransche meesters zijn er in gelukt deze grondstellingen tot bestendige kunstwerken concreet vast te leggen. Maar welke kennis en welke kieschkeurigheid, welk bezonken en dieper gevoel en welke wijze zekerheid liggen daar niet aan ten gronde;

[p. 480]

welke geruste oefening van oog en hand, zoowel als innige bezadigdheid des rijpen gemoeds worden hierbij niet gevergd! Dat Logelain noch Brusselmans, dat zelfs niet de bekwame Roger Parent met al zijn stijlgevoel het in dezen halen bij den veel ouderen, ervaring-rijken, geestelijk-gedegenen, en verder heel wat dieper-aangelegden Constant Montald: wie zou er zich over verwonderen? - De inzending van Montald is de verrassing van deze zeer belangwekkende tentoonstelling geweest. Het bloemige, soms wel wat al te lieve van vele en grootere composities (die, ik verhaast mij het te zeggen, toch eerst en vooral aanspraken door adel, stijlvollen rythme, en bezonkene kleuren-pracht), heeft hier plaats gemaakt voor eene strengheid die imponeert als een zuiverreligieus en gestreng, een haast-ascetisch bestanddeel. Montald, wij wisten het, is een groot decorateur: thans heeft hij ons overtuigd de macht te bezitten, bij al de gaven die de groote muurschildering vergt, deze van gevoels- en denkens-diepe austeriteit te kunnen voegen, die een muur kunnen maken tot een vergezicht op de eeuwigheid.

Ik zal hier Morren noch Hageman voorbijgaan, zonder ze te vermelden. De zeer eigene, soms even verontrustende gratie van den eerste; de mannelijk-fiere weemoed van den tweede: zij blijken weer uit doeken die, hoewel bekend, het steeds waard blijven dat men er stil voor sta. Het palet van Houstraete heeft, lijkt het wel, voorgoed het leelijke schaduw-zwart verloren, dat zijn vroeger werk soms ontsieren kwam. Thévenet blijft mij lief om zijne vranke eerlijkheid. De virtuositeit van Roidot is minder oppervlakkig dan men eerst zou meenen. Smeers blijft blond en luchtig.

[p. 481]

En heb ik nog een wat al te decoratieve buste van Walt Whitmann door Petit genoemd, dan weet gij wat al interessants deze tentoonstelling bevatte. En het spijt mij alleen, dat gij het niet zult kunnen zien.