Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

II
Einde Maart.

Op den buiten-boulevard, die van Koekelberg leidt naar het Noorderstation, aan eene plaats waar de horizon hóóg staat aan de lucht, ópglooiend de lucht tegen, die vol wemelende blankheid, vol dansende glanzen is als van blij-sneeuwenden bloesem. En van blij-sneeuwenden bloesem vol ook het hoofd, vol wisselende fantazieën het frissche ochtend-brein, waar náleven nog beelden van droom en ontwaken, frisch en opwekkend, beelden van leven. Veerkracht der dubbele kuitspier! Harde kilte over heel de borst, waar binnenin fel branden de vroege luchtzuren! - Zoo wandelen wij, den tijd vergeten, der gebeurtenissen ontsnapt en, dunkt het ons haast, ontslagen. Wij gaan in eene gereinigde atmospheer, ontheven van zorgen, onder indrukken die niet meer zijn de gewone resultante van gestelde omstandigheden. - Ik ken het geval van zenuwlijders, die alles anders

[p. 347]

voelen dan normale menschen: bij elke klank de terts of de kwint ervan, of terts en kwint alleen; bij elk gezichtsbeeld eene wijziging in stand of vorm, - stoornis die men methaisthesis zou kunnen noemen (den wetenschappelijken naam ken ik niet, en weet trouwens niet of van zulke gevallen reeds studie is gemaakt), en die, voor wie ze ondergaat, eene angstige en smartelijke verrijking zijn.

Geen angst, geen smart ditmaal: alleen en zeer beslist eene verrijking, eene verruiming van eigen wezen, die tevens is eene blijde overgave aan, een opgenomen worden in algemeener leven; eene vernietiging haast van egocentrisch gewaarworden: een oplossen van allen eigen baatzucht in de groote genegenheid die alles samen houdt en opvoert tot een groote, zuivere vreugde. - Wij wandelen, en wij spreken niet, en wij verkeeren in een roes van physisch geluk.

Als wij opeens komen te staan in een groepje van een vijftal menschen, die ons terugbrengen tot eene minder-overdrachtelijke werkelijkheid. Een bolle slagersjongen met vingeren als rozige worstjes; twee huisvrouwen, de grauwe haren strak tot den wrong van een knoedelken gespannen, en over den buik een schort die van het vet glanst als een bronzen beukelaar; een slungelige grijsaard met satersoogen die onmondige hondjes verkoopt ten behoeve van jonge maar schuine dames; een dienaar, eindelijk, van de Brusselsche politie, oneindig zindelijk, die er vooral op uit schijnt te zijn, onder de dubbele rij zilveren knoopen de breedte van zijne borst te laten bewonderen. Zij allen kijken naar eenzelfde doel, dat van lieverlede ook ònze blikken vestigt. En...

[p. 348]

Het is een paard, een dood paard. Het is een zeer groot paard. Strak en dor als doode, rechte takken, liggen gestrekt de vier beenen, tusschen de harde bollen van knie en koot, en toonen vanonder de kromme glinstering der hoefijzers. Aan vóor- en achterdijen de hopelooze verlamming der spieren. Van een gevallen paard rillen spieren en huid als onder een zwerm van horzels; maar dit paard is dood. De romp is rond en welvend als een omgekanteld vat, en als een vat toont het cirkels van hoepelende ribben. Maar de buik is geslonken; armzalig-ingevallen als de hals-huid van eene oude bedelares, ligt ingezonken, een ijdele buidel, de buik. De lange, krampachtig naar achter gerekte hals spant de dubbele borst als in een rampspoedig smeekgebaar. Daar moet het hoofd groot en mager aan zijn. Maar het hoofd ziet men niet: het ligt onder een grijs baaldoek. En naar dien vierkanten lap, naar dien meel-doorstoven grauwen zak gaan alle nieuwsgierige blikken: daaronder ligt, van dat doode paard, iets dat onzichtbaar is, en de aandacht prikkelt omdat men het, misschien, niet zien mag.

‘Dat paard is dood’, zegt, met smalende genoegzaamheid, eene der twee huismoeders; zij keert misprijzend het hoofd af, en om de harde nekspier ziet men een kwabbigen kossem wenden. Doch, waar ze zwaarwichtig aftreedt vermag zij niet de gespannenheid van al deze blikken af te keeren. - Twee Duitsche soldaten stappen aan. Ook zij blijven bij het doode paard stoppen. Wisselen een paar woorden. Keeren zich tot den politieagent die met ostentatie groet. Maar begrijpen doet hij ze niet; zoodat ze op eigen gezag het lijk naderen, zich bukken, het doek oplichten, behoedzaam. Maar

[p. 349]

zij laten het gauw weer vallen, toonen afschuw in hunne oogen en aan hun mond, rechten zich op en vervolgen hun weg.

Geen woord onder de omstanders, die even elkander schuw aanzien, en éen voor éen afdruipen. Ook wij gaan verder. Géén zal weten wat de baalzak aan afgrijselijkheid verbergt. Misschien alleen, behalve de Duitschers, de wachthoudende politieagent. Deze staat, en laat met zelfingenomenheid de breedte van zijne borst bewonderen...

Nog steeds was boven ons de lucht, de oneindig hooge voorjaars-lucht wemelend van zilver-blanken, van roze-rozigen bloesem. Maar: wij voelden aan onze ineens-ontspannen kuiten, aan de loomheid in onze schouder-gewrichten, aan ik weet niet welke bittere droogte binnen onzen mond: de hallucinatie aan ruimer, aan als het ware vermenigvuldigd leven, aan lichamelijke en geestelijke verrukking was weg. Het rosse paardenlijk, de hoepelende romp waar de huid niet eens meer van blonk, de angstwekkend-stramme voorpooten waar de hoefijzers eene onnoodige glinstering aan waren, en die kop vooral, die kop die wij niet mochten zien, die leelijkheid die ons verborgen moest blijven en zelfs onze meewarigheid niet kennen mocht: geweldige tragiek die ons aansloeg, haast, als eene kastijding, dat wij één oogenblik hadden durven vergeten de werkelijkheid van den tijd, om ons verloren te geven aan de eeuwigheid der natuur-wentelingen...

Wij keerden naar huis langs een omweg: over Ganshoren en Jette, door het park van Laeken. En in het park zagen wij iets, dat ons bijna evenzeer trof als dat doode paard. Het was aan de gothische naald, het rag-fijne, als

[p. 350]

uit kant opgetrokken monumentje, dat, tusschen het rijzen van pijlertjes en het draaien van opengewerkte rosaces, boven een stapeling van wit-steenen treden en onder een omhoog-schietend torentje, vol hakende versierselen (ik laat aan uw oordeel over of dat mooi is: voor 't oogenblik denk ik er niet aan), - het was aan het monumentje dat in een wriemelende weelde van architectonisch spelemeien een deftig en zeer kalm beeld van Leopold den Vroede, den eersten Koning der Belgen, vertoont. Dit ‘monument Léopold’ hadden wij dikwijls beklommen: langs een steenen wenteltrap bereikt men een gaanderij, waar men een heerlijk zicht geniet. En dan ontmoetten wij daar telkens een oud mannetje met een uniform-pet aan en een boezelaar: de conservator van het gebouwtje, die het schoon houdt en bij 't wijzen der vergezichten op het platformetje, tot gids dient.

Wij naderen het ‘monument’, zonder natuurlijk aan den bewaker te denken. Toen wij dezen, trede voor trede, de wenteltrap af zagen komen, een schuier tusschen de handen met denwelke hij, trede voor trede, de wenteltrap aan het keeren was. Zoo kwam hij, ons zijn rug toekeerend, zorgvuldig naar beneden, en bedekte telkens, bij iedere trede, zijn schoenen met een nieuw laagje stof. Toen hij ongeveer op onze hoogte was, sprak ik hem aan:

‘Nog altijd aan het werk?’ vroeg ik.

‘Bah, het is niet omdat het oorlog is, dat het monument zou moeten vervuilen, nietwaar?’ antwoordde hij.

Ik merkte nu, dat hij zijn uniformpet niet meer droeg, en vroeg hem hoe dit kwam.

[p. 351]

Hij antwoordde mij, met eenige dofheid in de stem:

‘Wel, sedert de oorlog is uitgebroken, hebben ze naar mij niet meer omgezien. En ik denk dan ook, dat zij mij zullen hebben afgezet...’