Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

25 Januari.

Het schijnt dat Ferrer weg moet. Ik bedoel: het bronzen beeld, dat hem in Brussel werd opgericht, tegenover de Kathelijnekerk: een naakte bronzen man, die op zijn teenen staat en een fakkel omhoogsteekt.

Nu hebben, heet het, enkele heethoofden om dat beeld gemanifesteerd, zoodat de politie is moeten tusschen komen. En daar de Duitsche regeering zulks in de toekomst onmogelijk maken wil, heeft ze het Bijbelsch voorschrift: ‘snij af wat u hindert’, in praktijk willen brengen, en verzoekt ze der Brusselsche vroedschap dat deze de oorzaak van het kwaad verwijderen zou. Het middel is inderdaad radikaal: laat dezen, die de Fransche overheersching in Napoleon's tijd een zegen vonden, nu maar eens lucht gaan geven aan deze gezindheid vóór het standbeeld van generaal Belliard; laat de eventueele Oostenrijksch-gezinden eenige sympathie betuigen aan de effigie van Karel van Lorreinen; laat de Brabanders blijk geven van den overgeërfd-voor-vaderlijken revolutiegeest vóór den marmeren Agneessens, die iedereen te Brussel kent, of enkele heeren afkeuring betoonen van de ingevende idee der kruistochten vóór het brons waar Godfried van Bouillon in vereeuwigd is, - en dan hebben wij binnenkort in Groot-Brussel geen enkel standbeeld meer.

Van sommige dier standbeelden zou het mij spijten:

[p. 302]

van het Ferrer-gedenkteeken spijt het mij, eerlijk gezegd, weinig.

Zoo'n openbaar monument, nietwaar, kan de aandacht trekken en vestigen om twee redenen: om wat het bedoelt aan geestelijken inhoud in het leven te houden, en dan - omdat het schoon is.

Geestelijke inhoud van het Ferrer-monument is: verheerlijking der Vrije Gedachte. Die verheerlijking gebeurt in een gemakkelijk te begrijpen symbool: de toorts der verlichting hoog boven de menschen uit, en... geplaatst tegenover eene kerk (misschien wel zonder opzet, trouwens). En men denke nu zooals men wil over de nieuwheid der idee-uitbeelding en de kieschheid in de keus der plaats (waar wellicht van eigenlijke keus geen spraak kan zijn): men moet voor het beeld eerbied hebben, juist omdat het een symbool is. Alle symbool laat vereenvoudigen in het denken toe, en noopt niet te min tot denken, - hetgeen nimmer noch te nergens te misprijzen valt, welke de waarde der gedachte ook weze: wie de wet der minste inspanning kent, zal mij gelijk geven. Trouwens, de waarde van elke idee is precair en betrekkelijk, en de waarheid is al moeilijk genoeg om te bereiken, dan dat men niet trachten zou ze langs de gemakkelijkste wegen te naderen. Zoodat men respect dient te hebben voor alle symbool, dat naar de, steeds problematieke of althans nooit geheel-standvastige waarheid leiden kan, of er maar een oogenblik aan kan doen denken.

Als, wel te verstaan, het symbool schoon is.

Want dáár komt het op aan, immers. De Dorpsschout uit het Museum van Gizeh was in zijn tijd mis-

[p. 303]

schien een beroemd man, die der Egyptische nakomelingschap moest herinneren aan de allerhoogste burgerdeugden; intusschen blijft van hem en zijn eventueele befaamdheid alleen zijn houten beeltenis over, - die boeit, alleen omdat zij schoonheid is. Het is waarachtig de veelvuldigheid of de nauwkeurigheid niet der attributen, die mij - geen archaeoloog - aantrekken in de liggende figuren van de Pantheon-frontons. Zijn dit goden, of maar halfgoden, of eenvoudig ficties? Kan mij waarachtig niet schelen: zij zijn schoon,... et le reste est littérature. En wat hebben wij aan de historische beteekenis van ‘Les Bourgeois de Calais’? En hoe zouden de rechtskundige of chemische verdiensten van dezen of genen, door zijne tijdgenooten in brons gegoten advokaat of scheikundige maar eenigszins in het geheugen blijven, als hun gedenkteeken niet treft en boeit door een anderen adel dan dien der geleerdheid: door de schoonheid, die een moordenaar vereeuwigen kan? Ik beken zonder schaamte maar weinig te weten van het eigenlijke wedervaren, in hun tijd, van Gatamelata en Colleone. Al behooren zij onder mijne vrienden, die ik het meest bewonder.

Hoe of wat men denke over den vermoorden Ferrer: dat sommigen, zooals betoogd, meenden hem te moeten verheffen en verheerlijken tot de hoogte van een symbool, is zeer zeker eerbiedwaardig, en ook te verdedigen, - als de uiterlijke verschijning van dat symbool maar schoon is. En schoon het standbeeld-Ferrer helaas niet, vermits het onstabiel, en dus antimonumentaal is. Het toont immers de gedaante van een gelijkzijdigen driehoek, die, basis omhoog, op zijn toppunt zou staan.

[p. 304]

Tegen zulk een fout vermogen zelfs de degelijkste sculpturale hoedanigheden niet. En daarom bedroeft het mij niet, dat het Ferrer-monument verdwijnt.

Al vermoed ik, dat de Duitsche regeering daar andere redenen voor hebben zal.