Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

1 Januari.

Het is alles in orde: wij hebben weêr onze ‘thé's-tango’, onontbeerlijke bestanddeelen in het leven van eene groote stad, vooral tegen oudejaars-avond. En het kon er dus vannacht lustig toegaan.

Of het inderdaad zóo is geweest, kan ik niet getuigen. Wij hebben niet eens het uur afgewacht der wisseling van het oude met het nieuwe jaar: wie denkt aan pretmaken, buiten het wereldje ‘où l'on s'amuse?’ En dat wereldje-zelf, bestaat het nog? Ik merk nog wel de aanwezigheid van het vrouwelijk element ervan, maar vermoed - en hoop - dat velen onder de jonge ‘fêtards’ hun plicht hebben begrepen...

Ik weet dus niets van oudejaarsavond af. Ik weet alleen dat het heden een dag van oneindige verveling is geweest. Vanochtend doffe wenschen: wie heeft den moed meer? Ach, het is niet dat ze onoprecht zouden zijn, onze wenschen van geluk! Maar wie durft ze uit te spreken zonder schroom, zonder denken aan al het lijden dat het vurig-verlangde geluk voorbereidt, waar het geluk uit geboren moet worden als een zwaard, gezuiverd en gezengd in de felste vlammen? Neen, wij durven er niet naar uit te zien. Met het gevoel, dat er nu toch eindelijk iets gebeuren moest dat ons eenige gewisheid geven zou, durven wij het nauwelijks hopen: het zou weêr zooveel bloed kosten! En, terwijl wij weten dat het toch bloed kost, ook als er niets gebeurt, zitten wij hier, en wachten, met ons hoorbaar bloed in ons,

[p. 272]

dat tikt aan onze slapen gelijk de doodsworm in eene bedsponde.

Ja, wij weten: geduld is kracht, en houden het ons steeds voor oogen. Wat zou het worden, als wij zelfs den moed van het geduld - helaas, wij kunnen alleen lijdelijk moedig zijn! - zouden gaan opgeven? Wij weten het: wij moeten volharden in de eenige houding die ons mogelijk is. Maar op dagen als deze, die feestdagen plegen te zijn, bij de onverschillige verlatenheid van straten en pleinen, voelt men te beter, ook waar men zich niet te verdiepen verkiest in al te gemakkelijke tijdsbeschouwingen, hoe de luie gebeurtenissen drukken; hoe deze oorlog, die vadsig is en wreed, ons allen op den nek weegt als een zak nat zand...

Onverschillige verlatenheid. Ik ben vanochtend naar stad geloopen, als iederen ochtend: de onverschilligheid der voorbijgangers was heel wat grooter nog, dan ik ze had verwacht en mij had voorgesteld. Nauwelijks een Zondag-stemming: velen loopen in hun werkplunje. Ik kom door eene breede volksstraat, die anders op feestdagen vol opgedirkte kinderen met stijf-gekrulde haren is. De kinderen zien er voor het meerendeel groezelig uit vandaag. Andere jaren vond de werkman, als hij 's middags thuis kwam van het bezoek aan den patroon en het paar borrels geledigd had met de kameraden, een lekker maal op hem staan wachten: dit jaar zal hij het, als iederen dag, moeten doen met de volkssoep...

Zóo verloopt de dag, de onroerende dag. De zeer enkelen - kleine kantoorklerken de meesten - die voorbijgaan met den hoogen zij op het hoofd en den

[p. 273]

witten ‘cache-col’ om den hals (beeld van den klassieken nieuwjaarwenscher), stemmen tot kregeligheid. Liever dan maar gaan zitten in de diepte der kamer, naast de zwijgende warmte van den haard; zoo weinig mogelijk denken; de ontastbaar-onwegende asch der schemering om u heen laten dalen, tot het geheel donker zal zijn en bijna tijd om naar bed te gaan. En vooral: niet spreken over de gebeurtenissen...

Zoo doen wij. Aldus wordt het jaar 1915 ingesteld.