Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

24 December.

Afschuwelijkheid van dezen zoeten avond...

Men had mij gezeid: ‘Overal waar zij huizen, hebben ze reusachtige kerstboomen geplant. In het Park, middenin, prijkt, tusschen de beuken, de hoogste en schoonste. Heel den dag hebben zij eraan gewerkt.’

Tegen den avond had ik mij op weg begeven om te gaan zien. Ik moet zeggen: heel nieuwsgierig was ik niet; en trouwens, een groot deel in hunne kerstvreugde zouden zij mij ook zeker niet toestaan.

Toen ik verdwaald was in de stille straten, die mij het liefste geworden zijn; toen ik een ongewone, een verzadigde, een moede, maar gelaten wachtende zoetheid mocht ondervinden, die mijn hoofd koel omluwde en mijn binnenst teeder verwarmde: toen was ik blij, als

[p. 257]

excuus, dat ik de kerstboom-localiteiten op mijn wandeling vermijden zou, een misschien verdachte onbescheidenheid te kunnen voorwenden, en mijn steeds aanwassenden afkeer van feestvertoon te mogen verschoonen door een gevoel van kieschheid, dat niemand mij kwalijk nemen kon, welke andere gevoelens het ook misschien verborg.

En ik ben naar de schoone Duitsche kerstboomen niet gaan kijken. Ik heb zelfs de winkelwijken terzijde gelaten, waar de kerstgeschenken prijken tusschen maretakjes en de roode bessen der blinkende hulst; waar op het witte marmer, onder het vast-felle licht der uitstallingen de breed-boutige ganzen, de scherp-borstige kalkoenen de perelmoerige schijnsels hunner gespannen huid vertoonen tusschen het dof-rosse bont der log-liggende hazen. Ik ben gebleven in de verlaten straten, alleen met schuchter-trillende klokkenmuziek, die als bedeesd den Dag der Verzoening aankondigde. En ik heb ze kunnen aanhooren zonder bitterheid: het is waarachtig de tijd niet voor sarcasme om te gemakkelijk-vastgestelde antinomieën. Beter dan dezen, die de drukke straten vulden met een schijn van feestkoorts, hoorde ik, in het klankgeweef uit al die klokken van heel de stad, den lijdelijken nood luiden, die thans klepelt, zacht, in ieders brein, en waar wij wel naar luisteren moeten. Kerstavond: symbool van een Zekerheid weliswaar, maar die nog slechts Hoop is. En nu zijn zij maar weinig onder ons, die in 't eenige, dat ons bezig houdt, aan de gehoopte zekerheid twijfelen; zij is echter vooralsnog alleen hoop, en eene hoop, die zich voedt aan de gierige borsten van 't geduld. Terwijl in aller hoofd het noodklokje klepelt.

[p. 258]

Boven mijn hoofd al de schuchtere kersteklokken. En 't gevoel in mij van onzen nood, den stoffelijken en ook den zedelijken. Stoffelijk: tot voor kort was er schaarschte aan voedingsmiddelen (ik haal alleen dit voorbeeld aan), maar er was nog betrekkelijk veel geld; thans komen de voedingsmiddelen binnen in overvloed, maar het geld wordt meer en meer zeldzaam; ik ken welgestelde lui, die op de zeventig centimes gaan zien die de twee dagelijksche nummers van de Nieuwe Rotterdamsche Courant kosten; hoogere staatsambtenaren wachten sedert maanden op betaling van hunne, trouwens besnoeide, wedde, met dan nog het Damokleszwaard boven het hoofd, dat zij op zeer verminderd wachtgeld kunnen worden gesteld, zooals hun officieel werd voorgehouden. En daarom is men in kommervolle zuinigheid gaan leven. Zedelijke nood daarenboven: al is het al erg genoeg met stelligheid te weten, dat men morgen arm zal zijn, erger nog is, dat morgen zoo lang, zoo heel lang zal duren. Ach ja, wij hopen, wij hopen. Maar de illusie, dat een oplossing spoedig kan tusschen komen, die is voor goed dood. En dat is maar goed ook. Want de ellende in de oogen te moeten zien, zal ons de wet der liefde leeren. Er is geen kamer leeg, geen ruimte ijl, of de liefde kan ze vullen en bevolken. Onze arme toekomst zal een schoone toekomst zijn. Want waar men niet wanhopen kan - wie, in deze tijden, zou aan wanhoop durven denken? - daar moet men beminnen...

Ik loop door de stille straten vol klokkegewemel, met mijn zoeten nood, dien ik koester aan warme liefdegedachten. De lucht is van oneindige mildheid, vol reeds, als het ware, van voorjaarsbeloften. Ik dwaal,

[p. 259]

- en zonder zelf te weten hoe, sta ik ineens op het drukke, het schel-verlichte, het schetterende boulevard.

De bruske overgang, die me plots ontstemmen komt, maakt te scherper mijn gevoeligheid; mijn indrukken zijn er onaangenamer om; te beter merk ik er de valschheid om, het pijnlijk-kunstmatige van 't koortsige leven om mij heen. Ja, dat is nu de opgewondenheid van alle kerstavonden. De meeste menschen leven niet dan van uiterlijkheid: daar hebt gij weêr 't gewone kerstvertoon. Er is een nieuw element bijgekomen: de Duitsche officieren en soldaten met luide laarzen, die lachend winkelen, en zoo beladen loopen met pakjes, dat ze nauwelijks nog weg weten met hunne wapenen. Maar daar is ook een element dat ontbreekt, zullen enkelen misschien gevoelen; iets dat..., iets...

Op den hoek van een straat schuift ineens uit de duisternis, aan het felle licht der scherpe gevellijn, eene vrouw, heft haar gezicht vlak naar mijn gezicht. Hare oogen zijn van glas tusschen de lange geverfde lijnen van wimpers en brauwen, onder de blauw-zwarte bandeaux en den hoed met de vuurroode veeren. Op hare wangen is zorgvuldig eene koorts geschilderd, en tusschen het roetige kersrood van hare lippen heeft ze kleine kattetanden. Haar hals is naakt, wit en vol... Ik keer met afschuw het hoofd af. Maar weet dat een ander voorbijganger reeds aan de beurt is. En ik denk: nooit zal het kindeken Jezus in zulke groote armoede als vanavond geboren worden...

Ik ga naar huis, kom in de donkere voorstad, die huivert van den naderenden nacht. En waar ik onder eene brug moet, staat daar zeer alleen een schildwacht,

[p. 260]

met een bollantaren naast zich. Zijn geweer heeft hij binnen zijne armen tegen zijn schouders geleund. In bei zijn dikke wollen wanten houdt hij een mondharmonica; en daar blaast hij, tusschen zijn natte snor en zijne puilende onderlip, een haperend en teeder Kerstliedje op.