Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

9 December.

De eerste daad van den nieuwen gouverneur-generaal is het wegruimen van een mogelijk misverstand geweest. Er kon nog onzekerheid bestaan bij sommigen, over de bevoegdheid van staatslichamen, die niet werden afgeschaft, al hadden zij hunne werkzaamheid doorgaans gestaakt. Hadden de uitvoerders van de beslissingen dier lichamen tot het uitoefenen van hun ambt nog eenige machtiging, laat staan macht?

Eene proclamatie van generaal Freiherr von Bissing komt ons inlichten: alle bevoegdheid der provinciegouverneurs gaat op de militaire gouverneurs over; hij zelf heeft regeeringsmacht in de plaats van den koning.

Eene verdere mededeeling, die niet officieel werd afgekondigd, en die ik van partikuliere zijde vernam (ze te bevestigen durf ik niet): Brussel zou met nieuwe rekwisities bedreigd zijn. Er heerscht zoo goed als geene zichtbare armoede in Brussel. Ik druk op: zichtbare.

[p. 244]

Het getal der bedelaars is wel te verstaan vertienvoudigd: iets wat wel heel zichtbaar is, maar nog geen armoede bewijst, want, wordt men te Brussel ook heel spaarzaam, men blijft liefdadig als men er met een nickelstukje kan van afkomen. Wat ook zichtbaar is, en bewijst dat de armoede met energie wordt tegengewerkt: de soepen kleederenuitdeelingen. Niet zichtbaar is echter: de nood van velen, die een goede broodwinning maar geen fortuin hadden - en daaronder ken ik groote ambtenaars - en nu niet meer worden betaald; van kunstenaars, die nooit aan sparen hebben gedacht en nu natuurlijk vergeefs op bestellingen wachten; van lieden wier geld in ‘onroerende goederen’ is belegd, die in oorlogstijd geen kroos opbrengen. Het ergste: het is bij dezen, bij dezen alleen dat wordt aangeklopt bij geldinzamelingen en omhalingen. Zij zijn het die desgevallend de schade van rekwisities en oorlogsschattingen voor het grootste deel te dragen hebben...

Hetgeen natuurlijk niets afdoet van de, ook zedelijke, waarde der tegemoetkoming aan de mindere standen, waar met stille heldhaftigheid, soms ten koste van eigen ontbering, die ‘arme rijken’ hun deel in hebben. Dat ondersteuningswerk, hetwelk iedere maand niet minder dan zeven millioen frank aan het inrichtingscomité voor Brussel en voorsteden (‘Gross-Brüssel’ zeggen de Duitschers) kost, en verder door de gemeentekassen en door particulieren geholpen wordt, dankt veel bijstand aan de Amerikaansche ‘Commission for relief in Belgium’. Het woord ‘relief’ vind ik heel gelukkig gekozen: het kan ook op moreele wederopheffing van ons arm land doelen, en doet het ook ongetwijfeld.

[p. 245]

Thans ziet men de zware motorwagens der ‘Commission’, beladen met kleeren en ondergoed, van lokaal naar lokaal rijden, waar de uitdeelingen plaats hebben. Zoo'n lokaal heb ik bezocht. Stelt u voor een lange, lange zaal in een oud, de laatste jaren zoo goed als ongebruikt gemeentegebouw. Ik dring door drommen volks, langs een duisteren gang vol bittere en zure geuren. Het volk in bedwang gehouden door burgerpolitie. De zaal, waar de gekalkte muren afschilferen, in twee ongelijke deelen gesplitst door iets als een toonbank. Achter de toonbank de gedienstige dames en heeren van het comité, die het danig druk hebben. Terwijl aan eene tafel juffrouwen zitten te schrijven als vlijtige schoolkinderen, houden anderen zich bezig met het schiften van rose en witte kaarten. En in het midden staat een als het ware onverschillig kacheltje te gloeien.

De warmte van het kacheltje brengt de honderden en honderden kleedingstukken, die ordelijk op lange tafels gestapeld liggen, aan het zweeten: geur van wol en van katoen; geur van de arme naaisterkamertjes, waar die kleederen gemaakt werden; geur van deftige en gelaten armoede.

En voor de toonbank, waar de voorzitster met groote gevatheid en bewonderenswaardigen ijver fungeert: de lange stoet der dutsen, die de winterwarmte komen afhalen. Op vertoon van de kaart, die hun toegang geeft tot de volkssoep, is hun, enkele dagen te voren, eene andere kaart overhandigd. Daar hebben zij opgeschreven, wat zij aan kleederen het dringendst noodig hadden. Die tweede kaart is dan zorgvuldig onderzocht geworden: velen eischen boven de mate van de geef-

[p. 246]

kracht; trouwens er wordt nog veel ingewacht, dat aan allen volledige voldoening zal kunnen geven, maar vooralsnog ontbreekt. - De naam der verkorenen wordt afgeroepen: een oud vrouwtje, een moeder met een kind aan den schort en een ander op den arm, een groenbleek zwanger meisje, en ook al een struische werkman doen zich voor. Sommigen zetten een weerzinwekkend armoegelaat; velen zijn Brusselsch joviaal en tappen moppen. Hunne kaart nagezien: ‘un jupon, une chemise de femme, un caleçon, un costume de garçon’ wordt naar achteren toegeroepen.

En de burgerpolitie die, onder de Napoleontische soldatenmuts en in den witten kiel, ook hier werkzaam is, draagt het goed aan: stevig, degelijk goed, van betrouwbare hoedanigheid, en dat geen weldadigheid verraadt. Ieder krijgt naar lichaamsbouw en -grootte; aan de hemden die voor jonge meisjes bestemd zijn zit een gehaakt kantje; de jongens krijgen pakjes als op maat; nog steeds draag ik in mijne oogen de verblindende kleurenpracht van een paar sokken...

Onder de begunstigden zijn er, die er opgetogen uitzien; anderen weêr schijnen wel misnoegd; sommigen lijken totaal onverschillig, alsof het zoo hoorde. ‘Maar allen zullen 't van 't winter warm hebben,’ zegt mij eene der helpende dames, ‘en dat is het voornaamste.’

De stoet der begiftigden duurt oneindelijk; de jonge dames aan de schrijftafel houden nauwelijks de kantoorlijst bij; de uitdeelende voorzitter, die het anders al druk genoeg heeft, moet allerlei klachten en uitleggingen aanhooren. Het kacheltje doet zijn geduldig en gevoelloos kachelplichtje.

[p. 247]

En intusschen wordt mij door een comitélid uitgelegd, hoe dit alles ineenzit, hoeveel het maandelijks kost, hoe het een aantal naaisters aan werk helpt. En dit danken de armen voor een goed deel aan de weldadigheid van eene burgerij, die onder den oorlog meer lijdt dan wie ook.