Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

8 December.

Sedert een week of zes is de oorlog weer verplaatst, - te ver ditmaal, dan dat wij hem nog vernemen. En het geeft een vreemd gevoel, als men gaat denken dat op het eigen grondgebied, en dan toch zoo heel ver van Brussel niet, gevochten wordt, en geweldiger dan ooit, zonder dat wij er het minste van hooren.

‘Ik kan niet meer slapen zonder het kanon’, moet Streuvels hebben gezegd. Hij woont vlak bij het gevecht, en zal nu ook wel de beiaard kennen van het onderscheiden geschut, de verschillende stemmen van het schrikkelijke orkest dat ook wij maanden moesten hooren. Thans is dat voor ons, Brusselaars, gedaan. De vurige monden zwijgen. En toch weten wij dat anderen ze zullen hooren. Onze verbeelding ziet ze. Maar wij staan er tegenover als dooven, en als dooven zijn wij bedreigd met onbegrip, met ongeloof.

Ja, wij hebben ze gekend, de muziek der vernietiging, en onder ons waren er die echte dilettanten waren geworden, en liefhebberden in kanongebulder. Zij hadden hun geest gescherpt op de onderscheiden klanken, en op de richting van waaruit ze kwamen. ‘Le solfège de l'artillerie’, had een vriend van mij, een Fransch-Belgisch dichter, dat genoemd, en hij-zelf scheen de uitdrukking wel aardig te vinden. Dachten

[p. 242]

wij dan niet meer aan de uitwerking van het schrootgeblaf? Och, zekeren Zondag-ochtend - ik vergeet het van mijn leven niet - kwam het zoo dicht dat ik, die aan me-zelf beloofd had tot den laatsten man te blijven, het oogenblik gekomen dacht te gaan vluchten... Maar ging het geluid verwijderend, dan kwam, met het gevoel van betrekkelijke veiligheid, het vernuftige berekeningsoefeningetje, het spelletje van schatten en bepalen terug als eene geneuchte, als een geboden afleiding. Het geluid van den oorlog leidde - vreemd genoeg - onze gedachten van de verschrikkingen des oorlogs af. In tijden als dezen schaamt men zich minder dan ooit om de eigen zelfzucht. Een argeloos egoïsme wint het op alle schijnheiligheid. En zoo hecht men, ter eigen voldaanheid, heel veel prijs aan de empirische wetenschap van den klank der veld-artillerie uit Noord-Noord-West, gesteld de richting van den wind en gelet op hinderpalen of weerkaatsingvlakken; wat echter die streelende knapheid aan vernielde menschenlevens beteekent, daar bekommert men zich niet om. En ik denk aan de anekdoot die een vriend mij vertelde. Het was onder het bombardement van Mechelen. Met zijne vrouw en zijne twee dreumessen van kinderen zat hij, bij kaarslicht, in zijn kelder. De kinderen speelden oorlog natuurlijk. De oudste, drie jaar, kraaide: ‘Boem! doen de soldaten.’ En op datzelfde oogenblik viel een bom twee huizen verder...

Er wordt, sedert zes weken, gevochten aan de Yser. Ditmaal hooren wij het niet. Ons is dus zelfs het genoegen ontzegd van het geestelijke spel met oorlogsgeluiden. Wat wij van den oorlog vernemen: niets

[p. 243]

dan steeds maar nieuwe troepen, die gaan en komen. In Brussel blijven ze natuurlijk rustig, maar wij weten wat zij beteekenen. En, waar wij van het gevecht niets anders vernemen dan hunne bedaardheid, waar wij er niets van hooren, waar wij er zelfs niets van lezen - sedert drie dagen is ons de Nieuwe Rotterdamsche Courant ontzegd - loopen wij met een beklemming, of men den dampkring rondom ons aan lucht had leêggepompt, of wij in eene ijlte woonden die ons ineens heel zwaar zou hebben gemaakt, met de ontreddering van die onontkomelijke zwaarte. (Zwaarte is het eigenlijke woord niet: het eigenlijke woord kan ik niet vinden.)