Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

[p. 216]

16 November.

Het heeft ons sedert den oorlog aan muziek maar heel weinig ontbroken. Bij de eigenlijke intrede der Duitschers zaten de speeltuigen der meegekomen muziekanten zorgvuldig in hunne kakikleedjes. Want ook dat beetje mogelijke vreugde moest het grauwe kleed der ellende dragen. Maar het duurde weinig, of wij vernamen van nieuw-aanrukkende regimenten, het oneindig-weemoedige fluitje en het dof-loome trommeltje.

Den mistroostigen indruk dien zij op me maakten schijnt individueel te zijn geweest: de Brusselsche straatjeugd laat, sedert een paar maand, ingenomen bekendheid blijken met de melodieën - een beperkt repertorium - die deze eerder-primitieve instrumenten met iets als valsche gemoedelijkheid (wéér zoo'n subjectieve impressie) langs de huisgevels, als eene nogal dunne guirlande golven laten. Zij zijn schraal, die melodieën, en weinig samenhangend. Maar de Brusselsche ketjes hebben een wonderbaarlijk muziekaal geheugen: zij fluiten, heelderdagen, de deuntjes na, zij het dan ook met eenige autochtone verwerking, en variaties die getuigen van fantazie. Vanochtend hoorde ik zoo'n potpourri. Het begon met ‘Lieb Vaterland’ en liep, met verbazingwekkende geleidelijkheid, uit op eene onschuldige ‘Brabançonne’. Daartusschen in, al wat Duitsche fijfelaars uit hun ebbenhouten kalaam plegen te ontwekken...

Wij hebben beters, dan die zoo gauw populair geworden fluit-aria's: wij hebben complete krijgskapellen. Hun blinkend-koperen tuigen schijnen enorm zwaar te wegen, en plengen enorm zwaren klank. Die kapellen geven concerten, en, al spelen zij bijzonder luid, het is wel

[p. 217]

of de Brusselaars ze niet hooren, want zij loopen er onverschillig voorbij. Zij hebben misschien ongelijk, want zij zouden uit die concerten kunnen leeren, dat er ten minste twee soorten Duitsche muziek bestaan: deze die in Brussel - de stad waar Wagner, voor 't eerst in een Fransch land, ten volle gewaardeerd werd, en waar eene Bach-vereeniging ons tot voor den oorlog ieder jaar de diepste muzikale genietingen bezorgde - deze dus, die hier hartstochtelijk wordt genoten, en... eene andere, voor krijgskapellen. De krijgskapellen te Brussel zijn misschien niet onder de besten van Duitschland. En dan heeft men, met het oog op Duitsche propaganda, ongelijk gehad ze ons te sturen. Voor ons is niets goed genoeg: onze grenadiers en onze gidsen speelden althans beter.

Muziek dus, meer zelfs dan wij er gebruiken kunnen, - en die ook maar gedeeltelijk voor ons bedoeld zal zijn. Wij hebben trouwens recht op doofheid...

Moet ik u echter bekennen, dat ik nooit grootere dankbaarheid voor muziek heb gevoeld, dan hedenavond? Het is of mijn ziel, samengewrongen als de bloem der winde, zich open ging plooien en staan als een dankbare kelk voor nachtdauw en zuigende vlinders (neem mij niet kwalijk, dat ik u hier van mijn ziel kom te spreken).

Gij moet weten, een organist, die gehouden wordt voor den eerste in België, heeft voor mij heel alleen, in eene Brusselsche kerk, een orgelconcert gehouden, gelijk ik er nooit heb gehoord. Ik moet bescheiden zijn: ik mag geen namen noemen. Maar mijne dankbaarheid verzwijg ik niet, en ze is zeer groot.

Ik zat, in het groote, ijle kerk-schip, bij schaarsch licht, de spits-boog der gewelven hoog boven mij in de

[p. 218]

kille duisternis: een arm wezen, een heel nietig ding, niets meer dan een paar oogen, een paar ooren, en een bodemloozen afgrond van pijnlijke gevoeligheid. Want als men een orgel hoort, en diepe orgelmuziek, kan men gevoelen dat men toch wel degelijk geleden heeft.

Voor mij uit, verlicht als een hemel, maar kil als alles, kil zelfs als kerkelijke kunst is geweest in onmiskenbare meesterstukken: het wit-gloeiende oksaal, waar eerst een blaasbalg hijgde, en dan ronkte eene baspedaal...

Ik heb beloofd, niet te schrijven, vooral geen recensie te geven. Ik zat daar in mijn mantel van kemelshaar (dit is geen Bijbelsche beeldspraak), en, uit de klare hoogte zongen mij ernstige en schoone monden tegen. Daar waren ook Duitsche monden: ik heb nimmer met grootere nederigheid de stem van Bach vernomen, dan toen ik straks met siddering vernam, wat hij in het uur des eeuwigen scheidens begrepen had in het choraal: ‘Vor deinen Thron tret' ich’. En toen, van uit de diepten der tweede eeuw, een Humnos klonk van den Cretenzer Mesomedos, door August Gevaert uitgegeven: toen heb ik gevoeld dat de diepte der Waarheid misschien bepaald wordt door de gelouterde verte van den Tijd.

Scherpe en gestrenge geneuchte, en voedende, en vast-genezende. Het is afschuwelijk te denken, dat een wereldoorlog noodig was, om vele en veelsoortige Augias-stallen te reinigen. Maar ik verheug mij met bitterheid, dat de eenige muzikale vreugde, die ik mij in den oorlog heb veroorloofd en veroorloven kon, er mij aan herinnerd heeft, dat ik ook mijn Augias-stalletje had...

Intusschen: dank aan den Herakles die mij aan zuiverende wateren herinnerde...