Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

15 November.

Het is vandaag het naamfeest van mijn koning, van den koning der Belgen, van den koning aller Belgen. Vóór den oorlog wisten wij niet, of er eenig verschil kon bestaan tusschen de uitdrukkingen: ‘Koning van België’ en ‘Koning der Belgen’. Thans weten wij, dat koning Albert het recht had, zich ‘Koning der Belgen’ te noemen, zich te beroepen op een volk - man aan man, vrouw aan vrouw, kind aan kind -, beter dan op een stuk grond, op een gebied dat geesteloos is, op eene uitgestrektheid land dat geene liefde kan kennen.

[p. 213]

Koning aller Belgen. Hebt gij het niet gehoord uit den mond van Belgische republikeinen: ‘Wordt België na den oorlog eene republiek, dan benoemen wij hém tot president’? Dat woord sprak, in de vrijwillige ballingschap, het socialistisch Kamerlid Terwagne. Ikzelf heb daareven met andere socialisten gesproken: hunne liefde voor koning Albert is zóó groot geworden, dat zij er niet aan denken durven, hem nog zijn koningschap te misgunnen...

Ik ben vandaag heel den dag in gedachte met hem geweest. Ik zag de vertrouwde gestalte, vroeger al wat gebogen, de schouders thans beladen met het leed van gansch zijn volk. Ik zag het verbleekte gelaat, waar de ironische, maar zoo innig-goede glimlach der edelgeteekende lippen - ironie die het verweer is der schuchteren - was verdwenen. Ik zag de pezige handen, die lichtelijk beefden thans, omdat de zenuwen waren geschokt. Ik zag hem, zooals een oorlogscorrespondent hem beschreef: achter de verdoezelend grauwe ruiten van een gemeentehuis, in een klein, Vlaamsch stadje. Hij bezag mij. Ik dorst hem niet te bezien...

Ik ben op het punt geweest hem te schrijven. Ik heb het niet gedaan. Want, behalve dat ik moeilijk de noodige woorden zou hebben gevonden om hem te zeggen wat ik, wat de Belgen, wat alle Belgen vandaag in zich hebben voelen roeren, - ook ik ben trouwens een schuchtere -: ik weet te goed dat elk mensch, op sommige oogenblikken van zijn leven, die er de keerpunten van zijn, voldoende beseft wat hij aan goedheid, schoonheid, representatief vermogen, unaniemen plicht - of aan gebrek ervan - bevat en vertegenwoordigt, om alle complimenten te kunnen ontberen.

[p. 214]

Mijn koning kan heel goed buiten mijne hulde. Hij kan het beter dan ooit.

Want, had ik vroeger respect voor dezen werker en liefde voor dezen man van goeden wil: nu de bedeesde, die hij zich tot hiertoe had getoond - schuwheid die eerbied was voor andermans innerlijkheid, en... misschien schroom voor de eigene - nu mijn koning werd een Held, nu hij in zich de Daad mocht ontdekken, uit zich-zelf de Daad mocht bevrijden: nu heeft Hij geen lof meer noodig; hij heeft ongetwijfeld genoeg aan het besef van zijn eerlijk-volbrachten vorstenplicht. En ik, die maar al te dikwijls moet hunkeren naar dergelijke tevredenheid, naar zulken geestes-vrede; ik, die hem niet schrijven zal, die hem niet te schrijven durf: ik werd voor dat ontbolsterd hart, voor den geest die de hoogste trede van zijne koninklijke verantwoordelijkheid mocht beklimmen, bevangen van een hartstocht, die geen naam heeft, en niet spreken kan misschien dan uit het offeren van eigen bloed...

Zooals bij de meesten, die in de negentiende eeuw tot man werden gevormd - en dezen, die in het laatste kwart dier eeuw werden geboren en opgeleid, zijn meer dan hunne ouders tusschen tegenstrijdigheden heen en weer geschud geworden -, zooals voor heel mijne generatie, zijn mijne jonge jaren gekweld geweest door de nogal puëriele vraag van den besten staatsvorm. Ik beken onpractisch genoeg geweest te zijn - en hier ben ik weinig in veranderd - om steeds een koningschap, dat op liefde zou berusten, te hebben gehouden voor de edelste gemeenebest. Ik zag echter in, dat dergelijke monarchie niet dan in zekere, heel zeldzame omstandig-

[p. 215]

heden mogelijk was, - en verheugde er mij in: mijn ideaal was zoo goed als eene onmogelijkheid; het liet mij derhalve toe, mij in eene aanvaarde democratie met alle beginselvastheid af te zonderen.

Maar deze oorlog, die weer maar eens de roede aan de rots blijkt te zijn, de Mozes-roede die de heldere liefdewateren in versteende harten ronken doet, tot ze eraan ontwellen, - deze oorlog brengt mij den koning mijner gemakzuchtige en ongeloovige idealen: in geheel België is er niemand meer, die den naam van koning Albert zonder liefderijke aandoening uitspreken kan. En ik, die haast twintig jaren lang - vergeef mij deze bekentenis - geen avond slapen ben gegaan zonder deze bede: ‘God, doe dat ik morgen niet meer wakker worde’, ik voel thans in mij redenen wentelen en woelen, dat ik léven zou, en met hardnekkigheid. En dat heeft nu, voor een goed deel, mijn koning gedaan.

Want de aarde, onze aarde, de Belgische aarde is, loopgraaf aan loopgraaf, opengegaan, en het is niet geweest, helaas, om heil te baren. Maar de koning is de eerste geweest, om te onderwijzen dat geene ellende ons tot wanhoop brengen mag. Men ploegt immers nooit vergeefs; de aarde wil, dat men haar scheure; en hoe dieper de wonde, te milder de vrucht.

Wij weten niet, wat morgen brengt. Maar moest het pijnlijkste gebeuren, wij mogen niet vergeten wat wij den geboortegrond verschuldigd zijn. En wij zullen het, na de dagelijksche les die de koning aller Belgen ons geeft, niet kunnen vergeten. De toekomst, alle toekomst, zal veel eischen van ons. Koning Albert leert ze ons echter met klare oogen in te zien, en met liefderijke.