Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

7 November.

Weêr zullen voortaan, op geregeld uur, en betrekkelijk vlug, naar sommige richtingen treinen rijden. Zelfs, lees ik op een geschreven bericht, naar ‘Lille’. Is hiermede Rijsel bedoeld? Het zou mij wel eenigszins verwonderen...

De meeste buurtspoorwegen loopen ook weêr meer of minder geregeld, zij het dan ook tegen prijzen, die niet geheel overeenstemmen met de vroegere, en waar zelfs eenige afwisseling bij gelegenheid in aangebracht wordt.

En dientengevolge meent de militaire gouverneur: het moet nu maar uit zijn met straatslijpen, baliekluiven en lanterfanten. Het is niet aan te nemen, dat men van den oorlogstoestand gebruik maakt, vooral er een voorwendsel in vindt, om zijn schoenen tot effenen der wegenis, zijne tanden tot afknagen van brugleuningen, of al zijne vermogens tot ‘lente et ignave agere’, zooals Kiliaan ons ‘lanterfanten’ omschrijft, aan te wenden.

Hierin heeft de gouverneur gelijk. De houding der jonge werklui in Brussel is ergerlijk. Brussel is geene nijverheidsstad. Echte ambachtslieden, die liefde gevoelen voor hun stad, treft men er weinig aan. En die liefde, waar zij bestaat, kan er door allerlei worden afgeleid.

[p. 194]

Anderdeels wordt de werkman hier doorgaans goed betaald, en vindt hij gemakkelijke gelegenheid, van werkplaats te veranderen. Het brengt meê, dat hij zich niet licht aan een vaste werkplaats hecht. Thans is er de volkssoep. Men krijgt er brood, zooals men nergens meer koopen kan. En alle schaamtegevoel is verwerpelijk meenen de meesten, als het erop aan komt, te léven... zonder wérken...

Men werkt dan ook niet meer, of althans slechts bij zeldzaamheid, in Brussel. De bewoners van het platteland hebben de saamhoorigheid gevoeld van hunne harten en handen met hun land. Vroeger rijke boeren wonen thans binnen puinen, en verzekeren aldus de toekomst van België. Maar in Brussel vergeten werklui, die plegen kunst voort te brengen - goud- en zilversmeden, bijvoorbeeld -, dat zij een rol te spelen hebben, en een belangrijke, in het verloop van de omstandigheden. En ik begrijp van sommigen niet, dat zij het niet hebben gevoeld, gelijk de boeren het gevoelden.

‘En daarom,’ vermaant de militaire gouverneur, ‘dring ik er bij de openbare macht ten stelligste op aan, dien weerspannigen niet langer kostelooze voeding te verschaffen’.

Hier treden wij op een ander gebied. Het gaat hier om het regelen van levensbehoefte en van voortbrengstmogelijkheid. Ik zou, rechtuit gezeid, de tegenwoordige poging van communistische oeconomie niet gaarne zonder de minste vrucht zien vervallen. In eene stad als Brussel, waar de werkman zich niet kan gebonden achten aan eene bepaalde industrie, die honderden handen eischt om uitgeoefend te kunnen worden, is het ‘elk

[p. 195]

naar verdienste en behoefte’, een boeiend probleem geworden. De oorlog heeft ons het probleem voorgesteld. De vrede - ik ben er zoo goed als zeker van - brengt waarschijnlijk geene oplossing. Maar de opgedrongen poging kan toch belangrijk wezen, en wordt het vooral, als de werkman, in deze de eenige communistische eenheid, zijn best doet om te handelen zoo hij moet, wil hij ontvangen wat hij hoopt en noodig heeft...

Eene nogal grappige werkelijkheid wekt mij uit al dat theoretisch gezeur: er wordt ons officieel gemeld, dat wij van morgen af al onze uurwerken zes-en-vijftig minuten vóor moeten steken. Wij zullen voortaan leven onder Midden-Europeeschen tijd. Hetgeen wil zeggen dat ik ineens een uur ouder zal zijn geworden, wat op mijn leeftijd niet zoo heel prettig meer is. En tevens dat ik overmorgen zal wakker worden op het gevoel, dat ik mij een uur verslapen heb; hetgeen mij doorgaans voor heel den dag uit mijn humeur brengt.

De Duitsche overheid biedt ons eene vergoeding: de koffiehuizen mogen voortaan tot 's avonds elf uur (Duitsche tijd natuurlijk) openblijven.

Ik vrees ten zeerste, dat ik van die toelating geen gebruik zal maken.