Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

19 October.

Het laatste nieuws dat ons nog bereikte kwam uit Gent. Nu kan er in Gent natuurlijk geen enkel blad nog verschijnen. Meer dan ooit moeten wij er dus in berusten, ons alleen nog met plaatselijke aangelegenheden bezig te kunnen houden.

De bijzonderste plaatselijke aangelegenheid van den dag is, dat wij morgen geheel van brood zullen verstoken zijn. Ik beken u ronduit, dat het mij zoo goed als niet schelen kan. Maar het brengt mij op de idee, een officieel bezoek te brengen aan de volkssoep.

De volkssoep - eerste stap tot een communisme, waar wij allen over heel kort misschien de weldaad van zegenen zullen, mits de rijken bijstand bieden, niet naar de mate van hunne mildheid, maar naar deze van hun vermogen: een sociale plicht waar zij niet aan ontsnappen kunnen, en waar de behoeftigen hen wel aan konden herinneren desnoods, - de volkssoep, Spartaansche gortebrei der Brusselaren, bestaat, als alle goede dingen, uit drie: het bereiden, het verdeelen, en het eten. Die drie deelen heb ik vandaag meêgemaakt.

[p. 152]

Ik ben eerst gegaan naar de loods, waar de soep gekookt wordt. Laat ik u binnenleiden in de magazijnen, die als magazijn dienst doen. Duizenden uien vatten u bij den neus. Honderden struiken selder geuren er als het lentegras, waarin gij gingt liggen met uw eerste liefje. De witte koolen zijn glad als (ik durf het haast niet zeggen) zijn glad als het gemillimeterd hoofd van een Duitsch soldaat. De groene koolen krullen als onder het handig en smakeloos ijzer van een plattelandskapper. Houdt gij van prei?: on en a mis partout, en de geur ervan doet u watertanden.

Daarnaast: de aardappelloods. Hier heerscht de kleur van Duitsche soldatenmantels en de geur van drooge aarde. Het zijn bergen patatten. Ik kom op het oogenblik dat men den voorraad aanvult. Het is een geroffel als van ver infanteriegeschut. Hoe ons toch alles aan den oorlog herinneren moet!

Hier is de beenhouwerij. Drie halve beesten hangen aan het gewelf. Drie behendige anatomen snijden zonder pijn of smart beenderen uit vleesch. Het vleesch wordt door een vierden chirurg gemalen. Die geradbraakte ossen komen terecht in zeer geschikte kuipen.

Nu naar de keuken. De keuken bestaat uit een kleine vijftig fornuizen van zeer bijzonder maaksel: uit een stuk ketel en stooksysteem, met een buis door het dak en een waterkraantje boven elken ketel. Terwijl de aardappelen mechanisch geschild worden, en de uien gepeld door de handen van hooggeplaatste vrouwen, die zich vroeger tot zulke bezigheid zeker niet hebben verlaagd, wordt gestookt. Weldra geurt het van de wortelen, die - zoo ik mij aldus uitdrukken durf - in

[p. 153]

den zang der gezamenlijk-gekookte groenten de tenorpartij houden, terwijl de andijvie even barytonneert, en de andere leguymen eene brobbelende bas tokkelen.

Men dwingt mij te proeven. Eigenlijk eet ik nooit soep. Maar ik denk aan de toekomst, en proef toch maar. En beken: ik heb ongelijk, nooit soep te eten...

Er komen tien, er komen twintig wagens. Ketels, leêg, worden afgeladen, en, vol, weêr opgeladen. En wij gaan samen naar de uitdeeling.

De uitdeeling heeft plaats in een voormaligen kinema. En ik ga aldus het nut der kinema's inzien. Het lokaal is in twee deelen gescheiden door een koord. Aan ééne zijde, het comité der sectie, omwalmd van soepgeuren en omwald door masteluinen brooden. Aan de andere zijde: onbegrijpelijk-armoedige wezens en deftige werklui, die voorloopig zonder werk zijn. Eén der leden van het comité spreekt de geroepenen toe: ‘Wij verzoeken u, vooral uwe ketels en potten goed te reinigen vóór gij soep komt halen. Dan zullen er geen klachten meer zijn, dat er lucifers in liggen en pieren in zwemmen!’ Deze rede wordt op godsdienstig zwijgen onthaald. Waarop de uitdeeling begint.

Ieder heeft een kaart, opgemaakt door het armbestuur. Daarop staat het getal porties vermeld, waar hij recht op heeft. Wie betalen kan, geeft vijf centiemen per portie. Er zijn ook ‘bon's’ van twintig centiemen, die door rijkelui ten behoeve van den arme en tot stijven van de kas worden verkocht.

Een pot, een kruik, een lampetkan, een emmer zelfs wordt op de lange tafel gezet. Tevens wordt de kaart afgegeven. Men roept het getal rechtmatige porties af.

[p. 154]

Zij worden uit de groote ketels geput, terwijl de hoeveelheid brood, die ieder toekomt, eraan wordt toegevoegd. En zoo defileeren de sufferige besjes, de armzaligzwangere vrouwen, de kleine meisjes met hongeroogen; maar ook de kokette naaistertjes, die niks beschaamd zijn, de kleine burgertjes, die contant betalen, de zelfbewuste werklui, die anders een goed loon verdienen. Het ingeweken dochtertje van Luiksche vluchtelingen lacht met hare witte tandekens als men hare soep uitschept, en knipoogt den inschepper tegen; deze oude vrouw bezat een maand geleden een rijk pachthof, die, met beesten en al, is uitgebrand...

De verbruikers nu. - Wij zijn nog niet aan de Lakedaimoonsche agora toe, waar het maal gezamenlijk verbruikt werd (uitnemende prikkel, trouwens, van den eetlust). Daargelaten, dat de Belgische temperatuur zich weinig leent tot zulke corps-oefeningen, is Brussel nog recht gebleven, zoodat ieder er eigen dak en tafel heeft. Alleen de kinderen der arme scholen volgen het regiem van kloosterlingen en phalanstère-bewoners. Ik dus naar het lokaal, waar het middagmaal van zulke scholieren plaats heeft.

Een groote patronage-zaal, waar ijverige juffrouwen de soepkommen volschenken en klaarzetten, tusschen lepel en stuk brood. Als alles klaar staat, worden de gasten toegelaten: de gewelven zingen weldra van het gegil en getater. Maar het zwijgt weldra: men eet. Men eet zelfs met ongelooflijken vlijt: de ledige kommen worden omhoog gestoken: ‘Madam, nóg, alstublieft!’... Nieuwe porties soep, waar merg en vleesch boven drijven; nieuwe hompen brood... die in de zakken verdwijnen.

[p. 155]

Klein, klein kleuterken wordt geholpen door juffrouw, die mondje en handjes afveegt. En allen zijn reeds weg, als er nog een dikkert zit, een zwarte, met sluwe, kleine oogen, die er geniepig uitziet, waarvan ik gezien heb dat hij drie kommen soep heeft verorberd en het brood van zijn buurman heeft gegapt, en die zich haast, omdat hij daar heel alleen zit in de groote zaal, maar daarom geenszins wroeging schijnt te gevoelen.

En die gulzigaard doet mij eenigszins twijfelen aan de gelijkheid die het communisme, dat wij onvoorwaardelijkheid tegemoet treden...

Die volkssoep nu kost drie-en-dertig duizend frank per dag voor Brussel en voorsteden. Dat alleen reeds kan er u respect voor inboezemen.