Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

[p. 146]

17 October.

De militaire regeering van Brussel, nu Antwerpen is ingenomen, gaat zich grootmoedig toonen: zij loost de banden; binnen en buiten Brussel wordt ons eene zekere, eene volkomen zekere vrijheid gegund. Mits, natuurlijk, eerbied voor de Duitsche wapenen en dezen die ze voeren.

Vandaag heb ik van die vrijheid gebruik gemaakt. Ik ben, langs een prachtigen omweg, naar Grimberghen gegaan: rechterhoek van de kromme lijn die, uitgaande van Houthem, vóór Vilvoorde, de Duitsche bezetting van Brussel tegen Belgisch aanrukken heeft beschermd, nadat ze Belgische beschermingslijn tegen de Duitschers geweest is.

Koele en geurige najaarsochtend. Ik ben van vóor achten op de been. Langs de caserne, dóór het publieke deel van het park van Laeken.

Het is de eerste maal dat ik er kom, sedert de Duitschers er wonen. Waarom zou ik er mijne heerlijke dwaaltochten hernomen hebben? Ik kon er immers niet vinden voortaan, wat er mij vroeger onvergeetlijkgelukkig had gemaakt... Eerste vergissing: ik vind het er wél terug. - Na een heerlijken zomer waar wij niets aan hebben gehad: een herfst, dien wij niet dorsten vermoeden. Op de lazurig-wazige einders, de rechtrijzende kastanjelaars als mat-gouden reuze-ruikers, de roode beuken die uitbloeden in bleek-bronzen tinten, de Amerikaansche eiken waar het sap in ront en stolt, de buks en de hulst die blinken en blauw worden. De egelantiers staan vol koralen vruchten. De late bloemen geuren versmachtend. Van al de vogelen zingen nog

[p. 147]

alleen de merels: de zang van wijze fluiten aan den mond van voorzichtige grijsaards.

Ik kom op de baan, die van Schaerbeek tot aan Meysse - ruim acht kilometer - eene vierdubbele rij kastanjelaars vertoont, in ééne rechte lijn: de schoonste dreef van Brussel's omstreken. Het licht is er als opaal vol schakeeringen, door de dichte blader-domen; de grond is een roestig schild, een breed recht-hoekig, een ros schild naar de horizonten toe. Men had ons gezeid, tot ons groot verdriet, dat de Belgische soldaten al deze boomen hadden uitgehakt. Daar is, gelukkig, niets van. Alleen zijn hier en daar, op schaarsche plaatsen, de straatsteenen uitgehaald en opgericht tot barricades van zestig centimeters hoog: burgerwacht-werk, zegt men mij. Aan zóo iets merkt men nog den oorlog niet. Men merkt hem wel hieraan, dat de hooge palen der telegraphische verbinding bovenaan niets anders meer dragen dan naakte ramen: al de draden zijn weg; in de plaats van de porceleinen napjes zitten enkele donkere musschen.

Strombeek voorbij. De landelijke brouwerij, die ‘den Drijpikkel’ heet en een geliefd doel voor zomersche wandelingen is, eveneens voorbij: de groene tafeltjes staan er als altijd buiten, wachten er op uwe bestelling aan melk en platte-kaas. De eigenlijke weg nu naar Meysse, langs eene baan die nog nauwelijks huizen vertoont.

We zijn namelijk op het grondgebied van het domein der gewezen keizerin van Mexico, de krankzinnige prinses Charlotte van België, zuster van Leopold II, tante dus van koning Albert, en weduwe van aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk. En hier merken wij voor het

[p. 148]

eerst iets van een Duitschen doortocht: op al de hekkens die tot het gebied van de keizerin toegang verleenen, is een ijzeren, roodgeverfd plaatje bevestigd, blijkbaar in Duitschland al klaar gemaakt, waar in witte letters op geschilderd staat: ‘Residenz von Erzherzogin Maximilian von Oestenreich: zu respectieren’...

Het landschap wordt heerlijk: de zachte en diepe schoonheid van Jean Racine en van Claude Lorrain. Waar de dichte verten der warande en de zwarte onbewogenheid der vijvers plaats laten voor akkerbouw, ziet men door den lichten adem der wijde velden den tragen gang waden van gespannen: karren die aardappels aanvoeren; ploegen en heggen die de velden bereiden tot nieuwe dracht. De schelle lach van een jong meisje doorgalmt de lucht als een klokje: hare koe wil uit de rapen niet. De rapen hebben een vochtig loover van melkig groen waar de nevel in duizenden dichte perelen op rilt en rolt.

Verder maar, langs deze baan, waar een half millioen Duitsche soldaten over gemarcheerd hebben, en die thans niets vertoont dan de eeuwige schoonheid van het weemoedige najaar. Wij zijn, na een paar uur loopens in een lucht die onze longen uitzet zóo, dat onze ribben er haast pijn van doen, aangekomen op de beminnelijke gemeenteplaats van Meysse, de gemoedelijk-aristocratische, de liefelijk-deftige, die mij aan een Zeeuwsch steedje, aan Aardenburg bijvoorbeeld, denken doet. Daar staat het standbeeld, in groenend brons en in den kiel der voorvechters van 1830: één der leden van de Belgische constituante. Het is vervelend dat ik weêr zijn naam vergeten heb. Gij zoudt er echter niet veel aan

[p. 149]

hebben... Daar staat ook de volstrekt ongedeerde kerk. Daar staat verder de prachtige pastorie (ik wilde wel pastoor van Meysse zijn), op derwelke deur men leest: ‘Gute Leute; bitte schonen’. Aan het kloosterken der zusters steekt de vlag uit van het Roode Kruis. Op de deur van den postmeester, die met vacantie is, heeft men het aantal mannen vermeld die er logies zouden vinden. En op de andere deuren ook. En dat is alles wat men merkt van een slag, die ruim vijf weken heeft geduurd.

Wij slaan links, den weg in van rijzige Canada-populieren, die naar Grimberghen leiden. Wij denken: Grimberghen-het-geteisterde. Want het luidde in Brussel algemeen: het schoone Grimberghen is vernield. - Tot vóor twee maand was Grimberghen met Brussel verbonden door een electrische tram, die den afstand aflegde in een dik half-uur. Anderdeels had ik in het schoone Grimberghen een zedig, maar heerlijk huisje ontdekt. En het was eene obsessie geworden: ik zou mijne dagen eindigen in dit huisje, dat mij een zeker getal Latijnsche verzen, van Horatius, Vergilius en nog anderen in het geheugen heeft geroepen. Nu had mijne melkvrouw, die langs daar woont, mij verzekerd dat het huisje tot op den bodem door ‘den Duitsch’ was neêrgebrand. Hij scheen er zelfs bijzondere aandacht aan te hebben gewijd, misschien wel om mij te ergeren. - En nu was ik op tien minuten afstand van het huisje, en ik was om mijn hart beklemd.

Op den weg van Meysse naar Grimberghen zag ik een zevental werkmanshuisjes en eene kleine, lieflijke villa uitgebrand. Een paar huizen, die in aanbouw waren,

[p. 150]

had men met een schouderstoot neergelegd. Al de kleine landbouwershuisjes waren echter gespaard geworden, ongetwijfeld met opzet. Wat verder nog een landgoedje, een leelijk, waarop in krijt geschreven: ‘Unbedingt zu schonen: sehr gute Leute’. Zóó kwam ik aan 't gedroomde rustoord van mijn ouden dag: het was ongeschonden, vier geraniums stonden aan een venster felrood te bloeien; de bewoners hadden het helaas niet verlaten, en schenen wel vastberaden te zijn eveneens er hun leven tot een zalig einde te brengen...

Van heel den weg, die nu haast drie uren geduurd had, mochten wij geen enkelen Duitscher ontmoeten. Nu kwam er een troepje mariniers op ons aan. Vooraan twee hoogere officieren, die hoofsch groeten. Wij groeten weêr... Vóór ons de prachtige zeventiend' eeuwsche kerk, waarop de pastoor in naief Duitsch vermeldt, dat zij 's namiddags van vier tot vijf te bezichtigen is. Op het klooster der Norbertijnen - weêr een monument dat aan dit deel van Brabant een onvergelijkelijk karakter van beminnelijke statigheid bijzet - wappert de vlag van het Roode Kruis.

Wij loopen het deftige dorp door, waar de hoeven als middeleeuwsche steenen zijn. Overal lezen wij op de deuren: ‘Gute Menschen: schonen.’ Op eene brouwerij hebben de Duitschers, die vermoedelijk de kracht en de geneuchte hadden ondervonden van het bier, dat in de streek inderdaad uitnemend is, de geijkte uitdrukking aangedikt tot een grapje, en hun genoegen uitgedrukt in de letterlijk-overgeschrevene bewoordingen: ‘Sehr gute Leute; bitte durchaus zu schonen; bitte bitte, zu schonen; bitte doch!’

[p. 151]

De menschen in het dorp hebben ruim vijf weken met de Duitschers gezeten. Maar zij beklagen zich niet. Alleen is niet alles naar de waarde betaald geworden. Nu zijn haast al de soldaten weg. En de herbergiers zijn er niet ver van af, het jammer te vinden...

In Brussel zei men, dat buiten de kerk, te Grimberghen alles was platgelegd. Wat gij hierboven hebt gelezen is het zeer oprechte verslag van iemand, die niet geneigd is, de waarheid te kort te doen...