Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

10 October.

Desillusie: van half-zeven al was het een echte processie naar de krijgsgevangenen. Stokoude vrouwtjes; jonge moeders met kinderen op den arm en aan den rok; juffertjes ook uit de burgerij, beladen met lekkers... Helaas, gisterenavond, halfelf, op het oogenblik dat ik naar bed zou gaan, had ik onze artilleristen weg zien brengen tusschen hunne dubbele rij geleide, in den nacht die klonk van hun rythmischen soldatenstap, kranig nog en tuchtbewust in hun gevangenschap, zwart tusschen de grauwe Duitschers waarvan de bajonetten flitsten in het licht der straatlantarens. - En de arme bezoekers nu, waaronder er zijn die van buiten stad komen, keeren moedeloos terug. Dit zou een laatste wederzien zijn geweest, wie weet tot hoelang nog. Ja, zij wisten het wel: de jongens waren nu in veiligheid; en liever nog ze opgesloten te weten in eene Duitsche vesting dan op het slagveld. Maar ze hadden ze toch nog wel eens weêr willen zien...

Ik doe mijne dagelijksche morgenwandeling, het

[p. 130]

slentertochtje door Brussels straten, die een goed deel van hunne blijmoedigheid verloren hebben, en waar vandaag, een Zaterdag, meer dan ooit de Zaterdag-stemming heerscht: een lamlendig gevoel van leêgheid, van geestelijke armoede. Wel heb ik de opfrisschende verrassing, bij den gewonen verkooper weêr eens een nummer te vinden van de Nieuwe Rotterdamsche Courant, die ditmaal maar vijf en twintig centimes kost, en slechts een paar dagen oud is. Maar de loome ijlte gaat weêr om mij drijven. - Als ik opeens, aan den hoek van een straat die naar de Groote Markt leidt, in het kolken van eene menschenmassa meêgenomen, en even verder tot staan gebracht word.

En nu rijden aan ons voorbij, getrokken door zware Brabantsche ruinen, een zevental Duitsche vrachtwagens, waar wijdbeenend soldaten op te waggelen staan. De eerste der wagens is omringd door uhlanen te paard: op den daverenden bodem ervan liggen twee dutsen van Belgische karabienierkens. Achter die twee arme krijgsgevangenen de hotsende stoet der geruchtige karren...

Het volk mort niet. Maar ik voel met iets als angst dat het er niet ver van af is. Ik zelf vind, dat men de gevangenen te Laeken met meer gezelligheid behandelt...

En nog steeds geen nieuws over den strijd om Antwerpen...

- Ik zit dit te schrijven. Het is half-zes. Mijne vrouw, die naar stad op boodschappen was, stuift hijgend binnen. In één kreet: ‘Antwerpen is ingenomen!’

Het is eene algemeene ontsteltenis. Ik kan het nieuws niet gelooven: het is al te krankzinnig. Gisteren nog zei

[p. 131]

de ‘Flandre Libérale’ dat alles veel mooier stond dan de Duitschers afkondigden, en dat men trouwens vastbesloten was, tot het einde toe stand te houden. En de vijftig duizend Engelschen die men wist in de forten te liggen?... - Antwerpen gevallen? Maar daar konden hoogstens een achttal forten ingenomen zijn! En de verdedigingswerken dan, de overstroomde streek die alle gevecht, behalve dat der artillerie, onmogelijk maakte! Antwerpen kon maanden en maanden weerstand bieden. En nu zouden de Duitschers de stad zoo maar binnengerukt zijn?...

Ik snel naar de eerste tramhalte, waar de officieele afkondigingen uitgeplakt staan. En lees er, met een oneindig gevoel van ontreddering die mij de keel toeschroeft:

‘Brüssel, 10 Oktober. - Die deutschen Truppen sind gestern Mittag um 11 Uhr in Antwerpen eingezogen.’

Dat laconisch bericht doet aan als een knaleffekt in een melodrama of in een volksroman. De literator, die ik ondanks alles blijk te zijn, stelt het vast met ergernis. Maar het gevoel van haast physisch lijden krijgt onmiddellijk weêr de overhand. Ik wil zien hoe Brussel op het nieuws reageert. Ik neem de tram.

Op de tram staat een klein, gedrongen ventje van vier-, vijf-en-twintig jaar, die wel half beschonken schijnt. Het is de echte, gemeene Brusselaar: onder de wijde apache-pet het kleine hoofd met de sluwe en guitige krentenoogjes, de trillende neusvleugels, het dunne snorretje en de wijde, smalle mond boven den wil-harden kin. Men is heel stil op de tram. In die stilte oreert

[p. 132]

het mannetje: ‘Ha! wij mogen niet weer binnen! Ha! zij zeggen dat zij Antwerpen genomen hebben, de stoeffers! Hawel zie, meneer, ik keer terug, ik. Ik ben van hier weggegaan als vrijwilliger. Ik heb drie dagen in het vuur gelegen. Zie maar: drie kogels. Eén in de kuit, éen op mijn achterhoofd, en 't beentje van mijn duim verbrijzeld!’

En hij toont ons de nauwelijks genezen wonden.

‘Maar dat nemen wij voor komplimenten, wij!’ vervolgt hij. ‘Ik ga eens zien of dat waar is van Antwerpen. Mijne papieren zijn in orde, zie maar. De burgemeester heeft ze geteekend: kijk. Als ik gewond was, hebben zij mij weer naar huis laten gaan. Maar nu ga ik weer vechten. Ze zullen ons niet bang maken!’...

In stad staan honderden rond de uitgeplakte berichtjes, wit in de duisternis. Er is als eene groote gelatenheid over de stad. Men spreekt elkander niet aan. Vanmiddag waren allen nog zoo vol hoop. Nu durft men zelfs niet meer ongeloovig zijn...

In de koffiehuizen geen discussies. Bekenden drukken elkander zwijgend de hand. Nergens hoort men het gewone: ‘Quelles nouvelles?’ Men zou willen van heel iets anders spreken. En voor 't eerst sedert het uitbreken van den oorlog drink ik, tegen de reglementen in, alkohol...

Het boulevard ligt in een doffe lucht, waar de vlugge en logge Duitsche automobielen doorschreien als de gil van gedoemden! Neerslachtig schuiven de voorbijgangers, alsof zij hunne leden niet verroeren dorsten. Het kleine Chineesche bedelaresje, dat, op haar gewoon boulevard-hoekje, allerlei vreemd speelgoed van papier

[p. 133]

verkoopt, en die een éenjarig kindje heeft, is vanavond bijzonder uitgelaten. Zij gooit haar schaterenden kleuter in de hoogte en vangt hem in hare schrale moederarmen weer op. Zij wéét niet, zij...

Thuisgekomen, heb ik de gewaarwording van teruggevonden veiligheid, maar die ik als een geheimen schat te verdedigen zal hebben. Onder het avondeten spreken wij niet veel. Onze kleine jongen vertelt van het verblijf, dat wij in de laatste Junimaand aan zee deden. Het is of hij sprak van een vèr verleden.