Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

30 September.

Tot op het middaguur: het kanon. Dan houdt het op. Bevreemdende stilte. En eene huisgenoote zegt: ‘Ik ben bang: zouden de forten misschien ingenomen zijn?’ Gelukkig - ja, wij voelen het als haast een verlichting! - herbegint het een klein uurtje later. Maar het is nu veel verder, schijnt het wel. - Het is de vijfde dag dat het gevecht aan den gang is...

Wij leven onder eene benauwing, die als eene noodzakelijkheid is geworden. Dat voelt men in de stille voorsteden veel meer dan te Brussel, waar altijd eene zekere drukte heerscht, die afleiding geeft. Maar hier hebben wij het gevoel, waarover niet te redeneeren valt, dat, zoo men ophoudt te vechten, een wanordelijke vlucht van Duitschers over Laeken naar Brussel slaat, en dan het allerergste is te verwachten. Het is natuurlijk idioot, en ieder tracht dien indruk voor de anderen weg te praten. Maar de meesten zitten in de beklemming: zij is als een toover, waar men zelfs niet meer aan wenscht te ont-

[p. 104]

snappen; moest het kanonvuur ophouden, de kring der gedruktheid zou nauwer worden, tot stikkens toe. Dit is althans de gewaarwording van het oogenblik, en het is waarschijnlijk dat aangehouden stilte weer idyllische kalmte meebrengen zou.

Intusschen denk ik mij een eventueel verhaal van een Edgar Poe of een Villiers de l'Isle Adam, over een geval van moreele asphyxie. Ik weet niet welke Inquisitie zou iemand veroordeeld hebben tot zedelijke verstikking. Hij wordt eerst geslingerd en geslagen door eene demonische menigte heen, die alle besef van eerbied voor eigendom en schoonheid, voor orde en edele vreugd verloren heeft. Daarna wordt hij opgesloten in een glazen huis, waarvan de veiligheid hem te geringer schijnt, dat hij er allerlei vijandelijke krachten aan de vier zijden voorbij ziet trekken. Door de wanden heen hoort hij wél de buitenwereld, maar de klank ervan luidt valsch en trilt lang na op onhebbelijke, pijnlijke wijze. Hij ziet, in de verte, zijne vrienden, waar hij niet mee praten kan. Men roept hem, van buiten, allerlei nieuwtjes toe, die hem schromelijk vergroofd door de trilling van het glas in de ooren klinken en hem verbijsteren. Trouwens, hij ziet door de ruiten hoe de roepers grijnzen en grimlachen. Hij wilde wel weten hoe laat het is: om hem heen hangen honderd klokken, maar alle wijzen een verschillend uur aan. Slechts ééne trouwens die tiktakt, en geweldig. Maar als het 's avonds donker wordt, wijst zij nauwelijks vijf uur, terwijl hij heel goed weet dat men nog in September is, en het dan niet vóór zes uur donker wordt... In zijne glazen kooi wordt het luchtijlzwoel. Hij hoort dag aan dag zijn hart luider kloppen.

[p. 105]

Nu is het of ineens de wereld rondom zijne klare kluis ineen gaat stuiken. Bons bij bons hoort hij heele deelen ineenstorten. Maar dat is ver, al hoort hij het dichtbij. Dichtbij is, dat hij de menschen doodgewoon aan zijne woning voorbij ziet loopen, alleen maar met strakke gezichten. Want zijn doorschijnende muren laten geen glimlach door... Zoo slijt hij een leven als de onwillige fakir van eene zedelijke vernietiging, die zelfs geen uitweg kan vinden in onzedelijkheid.

Iemand die, het leven moe, in een luiën stoel zou gaan zitten, den rubber-darm van een gaspijp in den mond zou steken, daarna het kraantje open draaien en aldus den dood opslurpen zou bij kleine teugjes, eerst natuurlijk met wat tegenzin, eindelijk niet zonder eenige genoeglijkheid: die man zou ongetwijfeld een minder-verschrikkelijk einde hebben dan mijn opgeslotene in het glazen huis.

Welnu: de Brusselaar - ik neem er natuurlijk uit de zevenhonderdduizend eenen, die zich eenigszins rekenschap geeft van den toestand - de Brusselaar, die de volksbeweging heeft meegemaakt van voor den Duitschen doortocht; die den doortocht heeft geleden; wien post en telegraaf wordt afgesneden; die geen nieuws meer krijgt dan door officieele Duitsche berichten, dewelke niet onpartijdig kunnen zijn; die zelfs op slechts heel weinig stadshorloges het juiste uur nog lezen kan en geen anderen officiëelen tijd meer verneemt dan den Duitschen; die daarenboven altijd maar den oorlog hoort zonder de verlossing, dat hij den oorlog eens zal mogen zien; die Brusselaar is er niet ver af, op zoo'n held van Poe of Villiers te gelijken...

[p. 106]

Er rijdt een trein voorbij, die uitsluitend uit Duitsche pleegzusters, nonnen en priesters bestaat. In een wagen ervan zingen zij een lied zonder groote afwisseling.

- En, voor 't eerst sedert eene week, kunnen wij weer petroleum krijgen. Wij betalen twee frank voor vijf liters.