Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

27 September.

Opschudding: Burgemeester Max is aangehouden. De man, wiens waardige beslistheid en zedelijke kracht Brussel misschien van de vernieling en zeker van den ondergang heeft gered, wiens fiere maar taktvolle en vooral rechtvaardige optreden het ontzag der Duitschers had gewekt, is uit zijn ambt ontslagen en ‘eervol’ in

[p. 96]

eene vesting opgesloten om niet naleven van zijne beloften. Verdere uitleggingen geeft de Bekanntmachung niet. Maar de Brusselaars gissen wel dat het om de weigering van verdere krijgsbelasting gaat, en zijn verslagen. Wat kan toch hun geliefden - ja, inderdaad geliefden! - burgemeester hebben aangezet, eigen vrijheid en het welzijn der stad prijs te geven? Want daar had men toch wel iets kunnen op vinden! Of hadden de Duitschers maar een voorwendsel gezocht om zich van hem te verlossen?... Een eerbiedwaardige grijsaard, dien ik voor een groot ambtenaar in een ministerie ken, spreekt het groepje toe, dat de aankondiging staat te lezen: ‘Gelooft mij: de heer Max weet wat hij doet. Ik heb de overtuiging dat hij weêr ten koste van zijn eigen vrijheid, niet dom voor het welzijn en in het belang der stad heeft gehandeld. Wij weten niet wat gebeurd is; burgemeester Max, hij weet misschien wat te gebeuren staat. Laat ons geduld oefenen en betrouwen.’ Men luistert met eerbiedige stilte. Als de heer zich verwijdert, wordt hij door ieder gegroet. De anders lichtzinnige Brusselaar weet nog, wat burgerdeugd is...

Van zes uur in den ochtend, zonder éen minuut op te houden, en zóo dichtbij, dat de huizen er te Laeken van beven, dondert het kanon, en niet uit éen richting, maar op een front dat van Assche naar Vilvoorde schijnt te loopen. Het groote gevecht blijkt wel begonnen te zijn: de razende aanhoudendheid van het vuur duidt op de beslistheid van den slag. Dit is geen schermutseling meer: het is misschien de decisieve oplossing van een toestand, die, in dagen als heden, op de gemoederen weegt als lood.

[p. 97]

Tegen vier uur ziet men, op allerlei wagens en karren, in rammelende vigilantes en op brooze tilbury's, Duitsche gekwetsten, waaronder zeer zwaar gewonden, naar Brussel rijden. Er zijn er honderden. Men vraagt: waarom behelpen zij zich met voertuigen, die maar heel traag vooruit kunnen en bij hotsen en botsen geweldige pijnen moeten veroorzaken? Waarom gebruiken zij dan hunne prachtige ambulanceauto's niet? Het antwoord: omdat zij de prachtige ambulanceauto's waarschijnlijk elders noodig hebben...

Wat later trekt een troepje gevangenen voorbij: burgers die zich te ver hebben gewaagd, en nu met vrouw en kleine kinderen tusschen acht soldaten naar stad worden gebracht. Men vertelt ons dat vier arme Belgische soldaatjes met een krijgsarts, omringd door Duitschers, op de Groote markt zijn gebracht. De bevolking heeft de Duitschers uitgejouwd, die gedreigd hebben te schieten. In Molenbeek moet hetzelfde zijn voorgevallen; het heet dat daar werkelijk geschoten is geworden...

De Duitschers, zegt men, eischen overal het materiaal van de brandweer op. De burgemeester van Laeken, een zeventiger, die de groote mechanische ledder der pompiers weigerde te geven, werd gevangen genomen.

Het is acht uur in den avond. Nog altijd, dichter en dichter, het kanon...