Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

26 September.

Wij krijgen nog altijd geen alkohol. Maar wij hebben al een paar kinema's terug. Bij gebrek aan panem - het vloeibare brood, dat zoovelen placht te sterken en dat zij nu al een gansche maand moeten derven -, dan toch de circenses: het voedsel des geestes, dat de Brusselaar even moeilijk ontberen kan... Brussel was eene heel triestige stad geworden, van alle vermaak verstoken. Nu ten minste zal de Duitscher zien dat ook wij in de moderne beschaving deelachtig zijn: wij hebben kinema's. En met welk uitgelezen gevoel van wat in deze beroerlijke tijden behoort, hebben de eigenaren hunne inrichtingen voor het publiek weder toegankelijk gesteld! Geen verfoeilijk winstbejag heeft ze aangedreven; ook niet de zucht om den volke eene wufte, zij het dan ook deftige en geoorloofde afleiding te bezorgen: alleen het droeve lot van hunne talrijke werklooze bedienden deed ze grijpen naar het koene besluit, in 's hemels naam dan maar weer de tribulaties van Rigadin en de avonturen

[p. 93]

van Max Linder, de korte haren van Asta Nielsen en de naakte beenen van Napierkowska al op het blanke doek te tooveren. En van lieverlede is het gevoel der securiteit over Brussel gekomen: wij kunnen weer, wij mogen weer al onze aandacht wijden aan de kinema...

Is het bij weerslag een gevolg hiervan? Heden-ochtend hing iets als opgewondenheid in de lucht; eene donkere bedrijvigheid scheen op straat te heerschen. Het was eerst deze verrassing: het plein vóor het Noorderstation weer voor het publiek geheel toegankelijk. Het brengt heel wat leven mee. De ruime plaats vóor het grauwe gebouw, toen zij was afgezet, had iets angstwekkends, - als een aanhoudend dreigement. Nu kunnen wij er gerust over heen loopen, zonder tegengehouden te worden. En 't is of wij eene vrijheid heroverd hadden.

Echter niet: de vrijheid; dat zien wij maar al te goed. Aan hetzelfde Noorderstation staan zes logge autolocomobielen op hooge ijzeren wielen, die, heet het, moeten dienen voor het vervoer van het zware Oostenrijksche geschut. En verder is de stad vol soldaten, die aankomen en weggaan, uit het Noorden worden aangevoerd om naar het Zuiden te vertrekken, uit het Westen binnenrukken om naar het Oosten af te marcheeren. De zenuwachtigheid, de electriciteit in de lucht: zij zou wel kunnen beteekenen dat wij ons binnen heel kort aan beslissende gebeurtenissen mogen verwachten...

's Middags moet ik naar Etterbeek. En woon er, naast duizenden, een wonderbaar schouwspel bij: in de blauwe en gouden lucht vervolgt een Fransche aëroplaan een Duitschen. Uit de hoogte - helverlichte witte meeuw - schiet hij er op neer. De Taube - grau-

[p. 94]

wer en zwaarder schijnt het wel - duikt eveneens, beschrijft een ruimen halven cirkel, stijgt ineens, schijnt op den Franschen tweedekker neer te willen ploffen, maar drijft even af. Uit het Fransche tuig plots eene schitterende vuurlijn, terwijl wij een kort knalletje hooren en de vlieger pijlsnel en haast loodrecht naar boven gaat. Uit de Taube wordt op het schot geantwoord: men hoort het Duitsche vuur duidelijker, en het is rooder. Maar de Franschman houdt de bovenhand. Wij zien het flitsen van fusée op fusée. Nu slaat de Duitscher op de vlucht, naar het Noordwesten toe. De witte, helverlichte meeuw volgt hem op strakke, schuine vlerken. Zij verdwijnen... De aanblik van dit luchtgevecht is te schoon, om schrikwekkend te zijn.

Ik wandel weêr naar stad en tref deze onaangename mededeeling van gouverneur von Lüttwitz aan: daar Burgemeester Max weigert het nog niet gestorte deel van de krijgsbelasting uit te betalen, zullen de Duitschers niets meer met baar geld betalen. De gedane aankoopen zullen eerst na het sluiten van den vrede worden voldaan. Ik voorzie dat de Duitschers, ten koste van de Brusselaars, ruimen voorraad gaan opdoen...

De avond valt: ik wend mijne stappen naar het neutrale proeflokaal, waar de Brusselsche kunst- en letterwereld vergadering houdt. Daar heerscht eene buitengewone opgewektheid; ik merk bij het binnentreden dat iets ongemeens moet zijn voorgevallen. En inderdaad: iemand heeft er de Times gezien! Want gij moet weten dat de Times in België niet alleen door de Duitsche overheid, maar nu ook door de Belgische regeering verboden is geworden. De Times, immers is zoo goed

[p. 95]

ingelicht, dat de Duitschers er wel de ligging der verbondene legers op ons grondgebied uit vernemen mochten. Iemand had dus de Times van gisteren gezien bij een Brussels ingezetene, die hem de bagatel van vijftig frank had betaald. Maar dat was nog het belangrijkste niet: die Times vertelde de afdoende overwinning der Franschen, tweehonderd duizend Duitschers buiten gevecht, tachtig duizend krijgsgevangenen, bij de vierhonderd kanonnen buitgemaakt... Wij durven nauwelijks sceptisch te zijn: het heeft, zegt men ons, gestaan in een Times die vijftig frank heeft gekost...

Helaas, ik moet in het neutrale proeflokaal treuriger nieuws vernemen: de jonge en geniale Fransche dichter Charles Péguy is in den strijd gevallen. Anderdeels is er een Belgisch schilder, die eenigen naam begon te krijgen, op volgende wijze gestorven: te Luik heeft hij als soldaat in een loopgraaf gelegen, die vol water was geloopen; hij heeft kou gevat op zijn nieren. Een daarvan heeft men moeten uitsnijden. Vandaag is hij aan de operatie bezweken...

Als ik 's avonds naar huis ga, zijn de boulevards bijzonder opgewekt. Thuis vertelt men mij, dat men heel den namiddag weêr het kanon heeft gehoord.