Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

10 September.

Dat zooniet de hoop op spoedige verlossing, dan toch de kalmte, of althans eene berusting die voor de meesten niets bitters meer inhoudt, over Brussel is gedaald, is niet de eenige reden, dat de straten der middenstad hunne gewone drukte hebben hernomen. Er is te Brussel plethora aan bevolking. Van bij de gevechten om de

[p. 59]

forten van Luik, heeft Brussel opvolgenlijk gastvrijheid verleend aan lieden uit Diest en uit Aerschot, uit Gembloers en uit Namen, uit Bergen en uit Leuven. De jongst-gekomenen waren Dendermonde en Aalst voor de komst van de Duitschers ontvlucht. Meest werklui, zag men in den aanvang dezer week hunne armzalige benden, soms wel honderd man sterk, doelloos over de boulevards kuieren. Velen van die lieden, voortgedreven door den schrik, weten noch waarin, noch waaruit... Anderen, die hier nu al een paar weken verblijf tellen, hebben op eene of andere manier een schikking weten te treffen met het noodlot. Zij gevoelen zich ingeburgerd. Het eerste wat een burger doet is, zich een vast plaatsje kiezen in een café waar hij op vaste uren met zijne vrienden praten kan. Deze inwijkelingen hebben aan die natuurwet gehoor gegeven. Ik ken de vergaderplaats der Luikenaars en het koffiehuis der Leuvenaars. En hoop alleen dat ze weldra de oude herbergen der eigen vaderstad tot hun groote vreugde terug mogen vinden. Want, al dreigt hier geenszins hongersnood, onnoodige monden kan men er toch missen...

Kwam de provincie naar Brussel, een deel van Brussel ging naar de provincie. Toen op 19 Augustus de aankomst der Duitschers werd gemeld, vertrokken velen naar zee of naar Vlaanderen, waar de veiligheid hun grooter voorkwam. Nu de Duitschers echter ook een goed deel van Vlaanderen hebben betreden, zijn velen van die vluchtelingen naar Brussel teruggekomen. En éene daarvan, die niets van eene Homerische heldin heeft, vertelt mij vandaag als volgt hare odusseia:

‘Ik ben niet jong meer. Alleen met mijne twee dienst-

[p. 60]

meiden, had ik maar beter gevonden de kans van eene ruwe bejegening te ontvluchten. Men kan nooit weten, nietwaar? - Wij komen aan 't station, zeven uur 's ochtends, den dag dat de Duitschers binnen zouden rukken. Aan het winket vraag ik kaartjes naar Oostende. Maar men zegt ons: “Haast u, de laatste trein staat op vertrekken, gij zult later wel betalen!” Wij loopen, vinden plaats in een coupé, reizen af, komen eindelijk, na tallooze keeren te hebben gestopt, ter bestemming aan. Op zoek nu naar een hotel. Maar ge zijt er wel meê! Alles bezet door Duitsche families uit de hoofdstad die, in afwachting van het verloop der gebeurtenissen, hier rustig en gemoedelijk het vacantieleven slijten. En zeggen dat ik de Duitschers ontvlucht was!... Wij komen eindelijk met ons drieën terecht in eene mansarde, tegen duur geld. Trouwens, de prijs van alles, eetwaren als logies, ging hier weldra verdubbelen, te meer dat er aldoor maar meer vreemdelingen aankwamen, uit Luik, uit Namen, uit Bergen, waar gevochten was geworden. Oostende was wel niet de stad van mondaniteit en schrille weelde als vroegere jaren. Maar zaken werden er toch gedaan, en de oorlog zal op de seizoen geen invloed gehad hebben... Acht dagen ben ik in Oostende gebleven. Maar de Duitschers en de dure prijzen zijn mij te machtig geweest: ik ben naar Gent gegaan, waar alles nog in peis en vreê heette te zijn. De stad heb ik echter triestig en somber gevonden. Het was of er eene bedreiging in de lucht hing. De gegoede bevolking vreesde de gedwongen stakers van weverijen en spinnerijen, van docks en van metaalnijverheid al even zeer als de Duitschers. Geen werk, geen brood. En eten moet men,

[p. 61]

kost wat kost... Ik heb mijn intrek genomen in het Begijnhof. De vrede was er zoo groot, dat hij mij beklemde. Zekere dag is een Zeppelin over de stad komen drijven. Er ontplofte zelfs een bom. Dan was het natuurlijk met den vrede gedaan. Hoe echter weêr Brussel te bereiken, waar het trouwens vol Duitschers zat, en waarvan men te Gent vertelde dat de eetwaren er stukken van menschen kostten en al heel schaarsch gingen worden? Dan maar liever te Gent blijven... Tot het Zondagochtend als eene brandende lont door de stad liep: “Zij zijn daar! Zij zijn al te Saffelaere! Morgen staat Gent misschien in brand!” En wij konden niet vertrekken vóor den Maandag!... - Maandag heeft een sukkelende trein ons tot Oudenaerde gebracht. Vandaar heeft eene boerenkar ons gevoerd naar Geeraerdsbergen, langswaar wij per spoor Ninove hebben bereikt. En van Ninove dan, per stoomtram, naar Brussel. Wij waren 's ochtends om vijf uur uit Gent vertrokken; wij zijn om twee uur 's middaags te Brussel aangekomen... Gij zegt dat hier alles in kalmte verloopen is? Was ik maar gebleven! Ik ben er zoowaar op vermagerd...’

Aldus mijne oude juffrouw, die nu en dan opschrikt bij het gedonder van het kanon. Neen, dat ten minste hoorde zij aan zee niet. Ik stel haar gerust: zij went er wel aan, evenals wij. Al is het vandaag verschrikkelijk.

Sedert gisteren avond, en heel den nacht door, zijn troepen met zwaar geschut voorbij getrokken. Men vecht, heet het, te Campenhout, onder Mechelen, en juist in het bereik van het fort te Waelhem.

Een Duitsche auto rijdt voorbij met wel honderd Belgische uniformen...