Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

8 September.

Het ‘Militair Gouvernement’ onthield ons ruim eene week alle nieuws van den oorlog. Al hecht het Brusselsch publiek slechts betrekkelijk geloof aan de uitgeplakte berichten, toch is het zoo gewoon iederen dag iets nieuws op de muren te vinden, dat het zich bij gebrek eraan misnoegd en beroofd van rechtmatige have moet voelen, als de Romein, die op het Parquino-beeld geen nieuwe schimpscheuten vinden mocht.

Niet dat de ‘Kriegeszeitung’ eene verzameling schimpscheuten zou zijn. Integendeel, zal ik maar zeggen. Zij is zelfs lang niet zoo aanmatigend, lang niet zoo snoevend meer, als zij aanvankelijk dreigde te worden. En sedert zij onder hoofdredactie van baron von der Golz staat, heeft zij een toon van deftigheid aangenomen, die alle ergernis weert.

Want zij is weer verschenen. Heden kregen wij zelfs twee afzonderlijke officieele afkondigingen. Natuurlijk vermelden zij alleen de Duitsche overwinningen, en zoo vernemen wij uit den krijg met Rusland niets anders, dan dat een tachtigduizend Russen zouden gevangen zijn genomen. Men verzwijgt echter niet, dat het leger van den kroonprins van Beieren in het Oosten van Frankrijk voor een sterk leger staat. De vermelding,

[p. 53]

dat de Kaiser voor Nancy zich bij zijn oudsten zoon zou vervoegd, en er de soldaten zou toegesproken hebben, zal wel voor het Brusselsche garnizoen, niet voor de Brusselsche bevolking bedoeld zijn...

Helaas, veel ander nieuws dan wat de Duitsche officiëele mededeelingen ons brengen, hebben wij niet. Nu en dan wordt een zeldzaam nummer van ‘Times’ of ‘Daily Mail’ binnengesmokkeld en gretig gelezen. En dan worden eindelijk de Gentsche bladen in enkele nummers en op levensgevaar binnen Brussel gebracht, en er in 't geheim tegen hoog geld aan vertrouwde, voor de verkoopers bekende personen aan den man gebracht. Op die manier vernamen wij gisteren, dat de Duitschers over Aalst heen waren en op het punt stonden Gent te bereiken, en dat Dendermonde, verleden week al bemeesterd en voor een deel platgebrand, thans weer verlaten was.

Vanochtend nu verloren wij deze laatste bron, waar wij onze nieuwsgierigheid aan lesschen konden. De Duitschers moeten in Gent zijn; het verschijnen van couranten is er deshalve geschorst. En wij zouden definitief beroofd zijn van alle tijding, was het niet, dat wij op andere wijze, langs anderen weg, weer prachtig, zij het dan ook duur, ingelicht worden.

Want stel u voor: Brussel heeft weêr een dagblad, dat ons vrij geregeld bereikt, zij het dan ook met enkele dagen vertraging, en - wat beter is - vrij mag worden verkocht. Dat blad is, - gij raadt het nooit! - dat blad is... ‘De Nieuwe Rotterdamsche Courant’. De wijze, waarop zij te Brussel wordt binnengebracht, verzwijg ik u. 't Belangrijke is trouwens, dat wij ze

[p. 54]

hebben. Gij stelt u dan ook niet voor, hoe zij hier, voornamelijk door uwe landgenooten en door Vlamingen, verslonden wordt. Zij, die geen Nederlandsch begrijpen, laten ze zich in de koffiehuizen voor de vuist vertalen. De Duitsche officieren oefenen er zich in de vergelijkende taalkunde op. Wij, die ons bij gebrek aan alle verbinding met de wereld buiten Brussel, bij gebrek aan bladen vooral, ineens in de vroege achttiende eeuw verplaatst mochten wanen, wij worden weêr een anderhalve eeuw jonger. Wel zijn wij nog geen menschen van de twintigste eeuw: het nieuws, dat ons bereikt, is oudbakken. Wij kunnen ons echter beschouwen als Europeanen van de jaren 1830-40, toen er nog geen telegraaf was, en de post niet zoo vlug ging. En wij zijn al heel blij, dat wij het zoover hebben gebracht...

Met de N. Rott. Ct. is er bij ons meer vertrouwen gekomen; ik bedoel het wantrouwen, dat wij voor al de nieuwtjes in omloop koesterden, heeft nu een middel tot kontrool gevonden. Zoo weten wij, wat de ontzaglijke troepenbeweging beteekent, die dag en nacht rondom Brussel plaats heeft, en kunnen wij als waarheid aannemen, dat, zoo steeds nieuwe manschappen binnenrijden, een goed gedeelte van de legercorpsen, die in België verbleven, ons grondgebied hetzij voor het Zuiden, hetzij voor Galicië en Oost-Pruisen verlaten hebben.

Die troepenbeweging, die elken vreemdeling de ontzetting op den nek zou jagen, wij zijn er al goed aan gewend. De eindelooze treinen, waar, versierd met bebladerde takken, de vervaarlijke mitrailleuses, de logge kanonnen in rij en gelid op staan; waar, door de luiken der gesloten goederenwagens, brave paardekoppen

[p. 55]

steken en met oogen vol droeve wijsheid de voorbijgangers aanstaren; waar, van raampje tot raampje, de montere soldaten kwinkslagen in wisselen; wij zien ze nog nauwelijks aan. Alleen, wanneer 's nachts een schril gefluit ineens den nacht scheurt en ons uit den sluimer wekt, dan zeggen wij weleens: ‘Nóg soldaten!’ En dan gebeurt het, dat wij zuchten. Want wij hebben haast allen familieleden die naar den oorlog zijn, en waar wij sedert weken niets meer van weten...

Vanmiddag was er een trein, die wèl de aandacht heeft getrokken: hij vervoerde een tweeduizend Fransche krijgsgevangenen uit Cambrai. Ik weet niet, waarom hij aan de bareelen van Laeken stil moest houden. Hij bleef er echter geruimen tijd staan, hetgeen gelegenheid verschafte, met de soldaten even te praten. Toen zij vernamen dat zij nog in België waren, schenen zij blij. Neerslachtig was trouwens geen enkele. Allen loofden de wijze, waarop hunne bewakers ze vooralsnog behandelden. En dat verwonderde mij dan ook niet lang: de onderofficier die ze bewaken moest, liet, uit de herbergjes die naast de bareel liggen, fleschjes bier en limonade halen, waarop hij de dorstigen onthaalde. Hij ging er gul mee om, en, wat mij trof, sprak ze toe in uitmuntend Fransch, doorspekt met Parijzer argot. Ik drukte hem hierover mijne verwondering uit: ‘Ik ben lang genoeg in Parijs kellner geweest’, vertelde hij. Men zag dat hij van Frankrijk eene dankbare herinnering had behouden: zijne gevangenen vaarden er goed bij...

Zoete avond. Het is over negen: het garnizoen is binnen. Ik zit nog even aan mijne deur, geniet de bittere najaarsgeuren, die den vrede van dezen avond reeds

[p. 56]

vervullen met eene nakende reeuwschheid. Het zal weldra winter gaan worden... ineens beweegt de lucht van een gedempten klank, die weldra in de tonenreeksen van een zang gaat trillen. De zang, ingehouden, schuchter, en toch vol en rijp, deint, een sordino, door de ademlooze stilte. Ik kan hem heel goed volgen: het is ‘De Vlaamsche Leeuw’... De Duitsche soldaten slapen. Enkele Vlamingen luchten hun hart...