Verzameld werk. Deel 8. Het dagelijksch brood II. Dagboeken en brieven over den oorlog 1914-1918

26 Augustus.

Twee dagen van volslagen, van ongelooflijke rust. Wij zitten in de kalmte als in een zoel bad. Alles, de huizen, de boomen, de menschen, heeft weêr zijn gewoon uitzicht aangenomen. Alleen hangt de vraag in de lucht: zou het nu waarlijk voor ons, te Laeken, zijn afgeloopen? Ik merk hoe gauw het volk van pessimisme tot optimisme overslaat, hoe vlug zelfs hoop tot zekerheid wordt. Ik-zelf? Mijn geest is als verbrokkeld; mijne gevoelens zijn als op een futuristisch schilderij van Severini. In eene melk-witte ijlte zonder klank lichten nu en dan gewetens-vonkjes op. Daareven heb ik Vermeylen gezien. Met een geknars in de stem, die bij de tragiek van zijne Spaansche verschijning past, heeft hij mij gezeid: ‘Ik haat ze!’ Ik heb de angstige vraag gekend: ‘En ik?’ Zeer oprecht heb ik me-zelf tot antwoord kunnen geven: ‘Ik heb het tot op heden waarlijk te druk gehad om...’ - Thans luister ik naar de kleine knaging: ‘Heb ik die Duitsche officier niet te vriendelijk

[p. 30]

ontvangen?’ Maar mijne omgeving heeft gevreesd dat mijne ongewone koelheid ineens uitbarsten zou. Wél ben ik beleefd geweest: dat heb ik nog niet afgeleerd. De waarheid is: geen van ons nog weet volkomen bepaald wat hij denkt en voelt. Er is nog geen bezinking, en... van leuzen willen wij toch niet weten? En eene andere waarheid, eene zeer bewuste deze: op oorlog zijn wij niet voorbereid, tot oorlog zijn wij niet opgeleid. En rechtuit gezeid: ik smeek God dat hij mij oorlogsgevoelens onthoude... - Intusschen: kalmte, eene verhakkelde kalmte, die ik, met behoudsinstinct, probeer tot luchtigheid te sussen.

Wel dondert nog steeds, op eene lengte die van Strombeek over Grimberghen, naar Vilvoorden loopt, het kanon. Maar 't gebulder gaat verwijderend, naar het Oosten toe. En dan, men is er al meê vertrouwd geworden. Niets waar men blijkbaar rasser aan went dan aan kanonslagen...

Op straat gaat het gebabbel zijn gang. Als in feeststemming vormen zich groepjes. Men meent te weten dat het er te Vilvoorden leelijk toegaat. Men wisselt eenige meewarige gemeenplaatsen over het treurig lot der eventueele gekwetsten. Een goede ziel wil in hare medelijdende gevoelens de Duitschers van onze eigene verwonden niet scheiden. Intusschen ondergaat men de oppervlakkigheid van al deze mooie sentimenten als eene naïeve schijnheiligheid, haast als eene vrome onverschilligheid. Het diepere, het allicht eenig-echte gevoel is dat der eigene securiteit. Men haalt weer vrij adem, voorloopig althans. En de meesten blijven dan ook thuis, wagen het niet, naar Brussel te gaan, waar het misschien minder-rustig, minder-vredig is.

[p. 31]

Ik waag het wél, loop door de stad die vol Duitsche soldaten is. Zij zien er nogal aanmatigend uit. Op hun teen zou men nu juist niet moeten gaan trappen. De menigte, die rond Stationgebouw en Beurs, evenals in de koffiehuizen veel minder talrijk dan gewoonlijk is, vermijdt ze, laat hun het trottoir over. De galm, de zang der stad is anders geworden. Om te beginnen mist men de gillende krantenventers. Nationale cocardes worden niet meer verkocht: nog een klank die verdwenen is. Alleen de fruitverkoopers die prachtige vruchten tegen ongelooflijk-lage prijzen aan den man brengen. De Duitschers maken er ruim gebruik van: menig Oberst, die hier over straat druiven te plukken loopt, zou er in de eigen garnizoenstad zijne soldaten om straffen...

Ik loop een geheimzinnig-bedompt ministerie binnen, om nieuws. Het nieuws is heel schaarsch. Men weet alleen te vertellen van de vorige dagen. Vrijdag laatst, toen de Duitschers één dag in Brussel waren, hadden zij het gebouw bezet en de ambtenaars belet buiten te komen. Sommigen had men gevangen gehouden tot half-drie 's middags. De vrouw van den minister had hun macaroni klaar gemaakt...

Gisteren avond, korte opschudding: men ziet, in het Oosten, vuur aan den horizont. Roode weêrglanzen kleuren bij scheuten den zwarten hemel, de richting van Vilvoorden uit waar vanochtend het kanon heeft gedonderd. Geen twijfel: het liefelijke stedeken aan de poorten der hoofdstad staat in brand.

Vanmiddag andere paniek, midden in de stad ditmaal. Rond zes uur is, van aan het Zuider- tot aan het Noorderstation, iedereen aan 't loopen gegaan. Als een

[p. 32]

windhoos heb ik de zwarte massa aan de Beurs op mij af zien komen. Dan heb ik onwillekeurig meegeloopen. Aan 't Noord heeft men daar het rennen gestaakt, ineens. Misschien had men geen adem meer. Men heeft aan elkander gevraagd, waarom men nu eigenlijk geloopen had. Niemand wist het te zeggen. Naderhand bleek burgemeester Max de schuldige te zijn; met vier agenten reed hij in een rijtuig van café tot café, om de gebruikers tot kalmte te manen. De wandelaars, die niets hadden gehoord, hadden van den maatregel tot het behoud der rust afgeleid, dat een of ander onheil dreigde. En zij hadden op de vlucht geslagen... Om acht uur waren alle koffiehuizen gesloten.