Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

De plaizante accordeonisten

19 Augustus.

Zij hebben weêr maar eens een prijskamp gehouden, een algemeen-Belgischen wedstrijd. Het was de eerste niet van dit jaar; het zal de laatste niet wezen.

God weet, en gij ook, of Brussel er tegenwoordig internationaal uitziet. Groote, roode, met toeristenmateriaal zwaar beladen autocars, die heel de breedte der Brusselsche straten waggelend innemen, komen ons bewijzen dat het Belgische leven ongelooflijk goedkoop is, - wat wij anders zeker niet gelooven zouden. Ons oeroud Vlaamsch heeft een Engelschen en Hollandschen klank gekregen, en zelfs het Fransch, in den mond der meerderheidsmenigte die de boulevards bevolkt. De buren van over het Kanaal herkent men hieraan, dat zij er tevens verbijsterd en geblaseerd uitzien; die van over de Moerdijk aan particulariteiten, die ik aan uw eigen speurzin overlaat. Op de helft geslonken door verblijf aan zee, in de Ardennen of op het platteland, is de eigenlijke bevolking van de Belgische hoofdstad verdubbeld door intensieven buitenlandschen invoer, ook van over de Duitsche Oostergrens.

Maar: wij hebben nog onze accordeonisten.

Ik weet niet of het de invasie is der vreemdelingen, welke gansch België overzwermen, die in dezen tijd der

[p. 600]

zomervacantie den zin der nationale folklore alhier bijzonder levendig maakt. Verleden maand heb ik u geschreven over de Waalsche volksfeesten te Nijvel. Zondag jongstleden vierde men in het Vlaamsche land, te Hasselt namelijk, den plaatselijken reus, die er de Lange Man heet. Zooals de zonen van eenzelfde huis samendrommen, aldaar zij worden gevat in een vloed van volk, zoo grijpen de Belgen tegenwoordig naar den schat hunner tradities, waarin zij zich herkennen, op het oogenblik dat over hun land pond, dollar en gulden in levenden lijve regeeren. De Brusselaar, hij, die van al de Belgen de meest-cosmopolitische is, heeft den steun en stut der voorvaderlijke usantiën en costuymen, der overleveringen en der meer of min opzettelijke folklore niet noodig: de Brusselaar heeft zijne accordeonisten, en dat is hem voldoende om in de uitheemsche massa niet verloren te loopen.

De accordeon (een Grieksche vorm voor het, te Brussel meer gebruikte, Latijnsche woord accordium) is weliswaar niet het eenige steunpunt voor het nationaliteitsbesef. Geen enkel vreemdeling die er aan denkt, te Brussel choesels te gaan eten (een zeer ingewikkeld gerecht dat men niet dan in de omstreken van het Cureghemsche slachthuis naar behooren klaar maakt, en dat eene Brusselsche tong eischt om naar waarde geapprecieerd te worden); en, zoo sommige uitlanders zich wagen aan geuzenlambiek, geen enkele edoch die ooit faro, laat staan den lekkeren panaché gaat drinken. Choesels nu en panaché zijn gevoelsbestanddeelen, den Brusselaar onvervreemdbaar, en die hem de veiligheid binnen de eigen muren verzekeren, onaantastbaar

[p. 601]

eigendom waar hij op teren kan, ook waar al ander proviand door exotische vraatzucht wordt gesubtiliseerd. Nochtans is daar een meer ideaal beginsel tot ontvlammen van het, trouwens onbluschbare, nationale gevoel: ik heb den accordeon genoemd.

De accordeon (elders trekorgel, elders trekzak, en zelden, want te aristocratisch, harmonica betiteld) is anders geen specifiek-Brusselsch speeltuig. Ik vergis mij niet of weinig, als ik hem internationaal noem. Maar is er één muziekinstrument méér internationaal, dan het menschelijke stemgeluid? Nochtans klinkt het verschillend in den mond der onderscheiden volkeren, die er allen een eigen gebruik voor hebben gevonden. Verwondert u dan ook niet, bid ik u, zoo ik den accordeon voor Brussel opeisch.

Of liever nog: voor België.

Want zoo de accordeon Brusselsch is, dan is het, omdat hij algemeen-Belgisch, pan-Belgisch, groot-Belgisch is, zelfs Eupen en Malmédy inbegrepen.

Brussel is immers een vergaderplaats, als elke hoofdstad. Vlaming en Waal loopen er elkander aan en voorbij en ignoreeren elkanders oorsprong, met eene onverschilligheid die geheel ten nadeele is van de liefde voor het gemeenschappelijke vaderland. Doch, gaat daar het rekkende gejammer van den accordeon klinken...

Hier moet ik, met uw welgevallen, een decor optimmeren. - Het is Zondagochtend, zonnig, en nogal warm. De Groote Markt ligt binnen zijne vergulde steenen, zooals burgemeester Buls dat heeft gewild ten behoeve juist van de Angel-Saksische toeristen (al mijn broertjes zijn gestorven aan archaeologische

[p. 602]

restaureer-woede). Maar de bloemenverkoopsters aan den rechterkant, en de kanarievogelhandelaars aan de linkerzijde wreken het Brusselsche Vlamendom. Gij kuiërt van een dahlia naar een distelvink. Het verzekert u den noodigen dorst. Gij valt binnen in een herberg, bestelt den hierbovengenoemden panaché, hetzij gij Vlaming zijt of Waal. En gij hoort, elf uur in den voormiddag en in het koele maar reeds zuurgeurende halfduister, de accordeon drenzen.

De accordeon drenst altijd, gelijk een zuigeling die buikpijn heeft, omdat hij een instrument is voor blinden. Niet alle accordeonisten zijn blind: integendeel. Maar allen doen, alsof zij blind zouden zijn. Van lieverlede. Want deze harmonica is een gevoelerig streeltuig. De bespeler ervan slaat dan ook zijn oogen ten hemel op, als wilde hij van de gevoeligheid zijner sentimenten getuigenis afleggen. Het brengt meê dat het volle licht tot op den bodem van zijn netvlies valt. Niet te verwonderen dan ook, dat hij vaak met blindheid wordt geslagen. Of althans het uitzicht van een blinde aanneemt, in afwachting van de gebeurtenis. (Dit is, zooals vanzelf spreekt, niets dan een parenthesis).

Gij luistert naar den sentimenteelen accordeonist. Het kan niet anders, of hij speelt de ouverture van de ‘Traviata’ (de jongst-gekomenen spelen de Peer Gyntsuite). Maar als gij een Gentenaar zijt, speelt hij, naar gij onvermijdelijk hoort, en tegen des accordeonisten bedoeling in:

Mijn moeder heeft een kind gekocht
En 't is sakkernonde een bultje;

[p. 603]

 

Het heeft geen haar op zijnen kop

 

En 't is een kletsekop.

En de man die herkomstig is uit de kolenstreek van het Borinage hoort de heimweevolle ballade:

Le soir, quand ma journée fut faite,
Tout en croyant m'y reposer,
Chez ma maîtresse me suis en allé:
Un autre amant y ai trouvé.

Of het zal de Brabantsche boer zijn, bij wien opwelt:

Dag, mijn vader; dag, mijn moeder;
Nu moet ik gaan
Om mij te verdrieten
Bij die troepsoldaten
Tot ik in mijn graf zal gaan...

Ziedaar de nationale beteekenis van den Brusselschen accordeon: hij vereenigt Vlamingen en Walen, door het innigste wat zij bezitten, door hun diepste eigendom, door hetgene wat ze feitelijk het meest moest scheiden, - hij vereenigt Vlamingen en Walen tot eene Belgische eenheid. En ik zeg dit haast zonder lachen.

Want de accordeon: het is de vaart van ter Neuzen, een avond, een trekschuit, een scheepsjongen en een huilerige trekzak (de hond zorgt voor begeleiding: verminderde quint). Het is een straatje te Cuesmes, in

[p. 604]

het zwarte land. De horizont draagt de pyramide van een ‘terril’: de vierhoekige kolenberg. De lucht groent. De vrouwen schillen op straat aardappelen voor het late maal. De mannen, terug van den arbeid, hebben zich gewasschen: naakt tot aan de heup, komen zij in het deurgat staan, en de blankheid van hun romp verlicht den dalenden dag. De accordeon zingt: ‘Mais c' n'est ni co Fram'ries’. - Het is een buitenwijk te Oostende: de jonge matroos gaat straks vertrekken naar het eind van de wereld; het huis is vol van den geur van uiën en azijn; de jonge matroos is reeds vol genever, en rost zijn klein zusterken af; zijn vader wrijft over zijne rheumatiek; zijn broeder gaat ineens op zijn accordeon spelen; de jonge matroos zingt:

Moeder, ik moet u verlaten;
Moeder, ik ben zóó alleen!

Of het is de accordeon in den poessenellenkelder te Luik.

Of het is de poessenellenkelder te Antwerpen.

Of het is de poessenellenkelder in mijn eigen ziel, met permissie.

En het is alles samen, de accordeon te Brussel: hart van de Belgische gevoeligheid, in het Sterrestraatje en op de Kaasmarkt. En als gij het niet wilt gelooven, moet gij het zelf maar eens gaan zien...

Er is weêr een accordeon-prijskamp geweest. Er zijn laureaten geweest van niet meer dan zeven en een half jaar. De kleine Lucie Florkin (negen jaar) heeft op prachtige wijze ‘Le Moulin des Amours’ gespeeld.

[p. 605]

Besluit er uit, zoo bid ik u, dat het accordeonspelen eene Belgische kunst is, aangezien ze van in de wieg, om zóó te zeggen, beoefend wordt.