Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

Eugene Demolder

13 October.

Gisteren was ik nauwelijks klaar met mijn stukje over Max Waller en de inhuldiging van zijn gedenkteeken of daar bereikte mij het nieuws van het afsterven van één der schitterendste vertegenwoordigers van de ‘Jeune Belgique’: Eugène Demolder, schrijver van de kleurigste, fleurigste romans der wereld.

Vreemd genoeg: niet een gevoel van spijt en rouw, veel meer eene gewaarwording van zonnigheid, van wonnige weelde bemeestert mij bij dat vernemen. Met Demolder verdwijnt ongetwijfeld één der beste schrijvers

[p. 485]

van ons land. Maar - in feite is hij wel al tien jaar verdwenen, onherstelbaar ziek als zijne vrienden hem, daar ergens in een klein Fransch stadje, wisten te zijn; zoodat men wel heel veel medelijden om hem gevoelde, maar dat medelijden toch onderdeed bij de vreugde om dat wel degelijk springlevend-gezonde, dat niet zoo spoedig sterven zal, en tiert, en bloeit, en zich als het ware uitzetten blijft in boeken als ‘Les contes d'Yperdamme’ en ‘La Route d'Emeraude’. Menschen als Demolder zijn onder de hechtste krachten van hun land: daar mag de dood des vleesches over heen gaan; naar den geest, en in den geest hunner verwanten, kunnen zij onmogelijk sterven.

Te meer dat Demolder als eene belichaming der levensvreugde was. Zijn breede, zware, rozige Jordaens-figuur was eens - en dit zegt genoeg - de zonnestraal van éen der meest-tenebreuze gebouwen die België telt: het Ministerie van Justitie te Brussel. In dat Ministerie bevindt zich een bureel, waar - bevreemdende nuk! - de muzen een geliefkoosd verblijf hebben gevestigd. Het biedt anders niets bijzonders, dat bureel, tenzij een - afschuwelijk - schilderij van Herman Richir. Het ligt aan het eind van een gang die uitloopt op het geheim van een muur, en duister is als een blindedarm. Maar, ik zei het u, de muzen koesteren aldaar hunne Belgische lievelingen, want in dat bureel hebben opvolgenlijk gezeteld: Victor de la Montagne, Eugène Demolder, Prosper van Langendonck, Fern. V. Toussaint van Boelaere, en, laatstgekomene, de dichter Jan van Nijlen... In dat lokaal nu had minister Le Jeune een jong advokaat geroepen, die als kantonrechter blijk had gegeven van

[p. 486]

een bijzondere rechtskundige schranderheid, en nu moest helpen bij het herzien van de wetten op het crimineelrecht. Die jonge, uitgelezen-knappe jurist was Eugène Demolder. Behalve dat hij in bewust bureel ‘l'Histoire véritable du grand Saint Nicolas’ schreef, richtte hij den gang-als-een-blindedarm in tot eene voortreffelijke kegelbaan...

Voor dien had trouwens de sport-lievende rechtsgeleerde, die blijk gaf van zulk een diepen administratieven zin, bewezen dat hij ook een uitnemend bouwmeester was, en een voorlooper van het heerschende urbanisme of townplanning. Wij dankten hem immers Yperdamme, een fantastisch stadje dat er uitzag als reusachtig Neurenbergspeelgoed, en dat, historisch, al even echt-middeleeuwsch was. In dat stadje ging het er echt jolig toe, zelfs bij de meest-tragische gebeurtenissen. Want niet alleen had Demolder het architectonisch bezorgd: hij had het ook bevolkt met de kinderen zijner verbeelding, dewelke verbeelding hij had uitgehuwd aan den geest van Brueghel den Oude.

Dit is een der vreemdste, eigenlijk der echtst-Belgische verschijnselen die zich in ons land hebben voorgedaan: Eugène Demolder, Waal geboren uit Walen, is van al onze Fransch-Belgische romanciers de meest-Vlaamsche. Men versta hierbij dat ik met Vlaamsch bedoel, wat vooral aan de oppervlakte Vlaamsch is: zin voor kleur en klank, zin voor ruim-beweeglijke decoratief, zin voor jool en blijde sensualiteit. Wars van psychologie, is Demolder een uitbundig schilder; minder verzot nochtans op het ambacht dan op het pittoreske van het onderwerp. En daardoor zijn de ‘Contes d'Yperdamme’ wel heer-

[p. 487]

lijke landschappen en stedezichten, maar die toch in de eerste plaats boeien door de stoffeering.

Toen Demolder, getrouwd (met de dochter van Félicien Rops), de kegelbaan van het ministerie voor de puzzle van de loutere literatuur, en Brussel definitief voor Parijs had verlaten, verloor België er bij in dubbel opzicht: een harer zonen ging zich weer maar eens vereuropeaniseeren, zooals reeds Maeterlinck gedaan had en Verhaeren weldra geheel zou doen (allang had Lemonnier zijn weg in Frankrijk... verloren); wat voor België erger werd: Demolder's kunst ging minder Vlaamsch, ging meer-algemeen-Nederlandsch worden, en daardoor, althans schijnbaar, algemeener-menschelijk. ‘La Route d'Emeraude’ zag af van de kleinmalerei: Rembrandt en Frans Hals werden ten tooneele gevoerd, en zoo de wereldlezers van den ‘Mercure de France’ er bij wonnen, wij Vlamingen en Belgen, voelden dat het louter bravour werd, dat de innigheid eruit was, dat het decoratieve het oppermachtig won op het teere binnenste, moedwillig gebannen. Demolder bleek al heel knap geworden, langs om knapper, reusachtig-knap, weldra. Maar... wat zouden de Hollanders wel zeggen van zulk een Rembrandt! Demolder vertoonde les défauts de ses qualités: zelfs de handigste schilder moet afblijven van wat hij niet doorvoeld heeft...

Met ‘Les Patins de la Reine de Hollande’, met ‘Le Jardinier de la Pompadour’ werd het niet beter: hoe frisch en opgewekt, hoe kinderlijk-blij ook, moest deze fantazie toch onderdoen voor die van, b.v., een Henri de Régnier, die om denzelfden tijd ‘La double Maîtresse’ zou schrijven. Wij hadden van den Eugène Demolder

[p. 488]

van Yperdamme eigenlijk meer verwacht: ook hij, de jolige, bleek een ‘déraciné’, die geene echte vruchten meer vermocht te dragen, te vergelijken bij de romanisanten van Brueghel's tijd, die wisten te woekeren met een echt Vlaamsch schilder-talent, maar te weinig contact met hun oorsprongsbodem hadden behouden, om dezen uit dat land nog geheel te kunnen bevredigen.

Een nieuwe verplanting zou Demolder misschien tot vernieuwde vruchtbaarheid leiden. Het gebeurde inderdaad: eene ijlende reis door Spanje, kinematografisch beschreven in ‘L'Espagne en Auto’, geeft aanleiding tot Demolder's modernste, pittigste, persoonlijkste boek, dat waar de uitspraak van het gemoed haar meest-individueelen vorm in krijgt, dat waar de maagdelijkheid van dat gemoed het overtuigendst uit blijkt, als de belofte van eene nieuwe reeks werken, waar de schrijver zich, buiten de ledepoppen om van zijne vroegere verhalen, het meest-rechtstreeksch zou uitspreken.

Helaas daar is niets meer van mogen komen: Demolder werd geteisterd door de ziekte van dezen die te gulzig het Leven hebben genoten, en lange jaren heeft het geduurd, vóór dat de Dood zich over hem ontfermde en de oogen sloot van eene te late boetedoening. Eergisteren nu is hij gestorven, - eindelijk, voelt men zich genoopt te zeggen, want wat kon de ziekte aan schoons en leerrijks bevatten voor iemand die van het leven alleen de vreugde heeft willen kennen, zonder zelfs op den bodem van die vreugde te willen zien?

Zulke menschen zijn er echter, ook als artiest, noodig want, genieters, zijn ze tevens wekkers en bemoedigers.

[p. 489]

Demolder is heen: wij treuren maar half, want - daar staan zijne boeken, en die zullen ons spreken van leven, van het geweldige leven, van het oppermachtige leven, op oogenblikken dat wij er aan mochten twijfelen of het wel waard is, geleefd te worden.