Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 456]

Prof. Dr. Julius Mac Leod †

9 Maart 1919

Met nijpende ontroering hebben de Vlamingen uit Brussel dezen ochtend het afsterven vernomen van één der hoogststaande leiders der Vlaamsche Beweging. Na prof. dr. van Gehuchten, na Lodewijk de Raet, na prof. dr. Verriest, verdwijnt een man, die het levend bewijs van de mogelijkheid eener Vlaamsche zelfstandige kultuur was - en sommigen hebben dit bewijs nog noodig! -, door in zich de fierheid van zijn stambewustheid te vereenigen met eene algemeen-gewaardeerde wetenschap; door het gezag van zijn naam als wetenschappelijk man, als geleerde, te leenen aan den wil tot alzijdige ontwikkeling van het volk waartoe hij behoorde.

Van zulke alzijdige ontwikkeling was Mac Leod een prachtig voorbeeld: kunstliefhebber in haast even hooge mate als natuurkenner, was hij het type van den Vlaamschen geestesaristocraat, voornaam, zonder de minste terughoudende verwaandheid, gul met al de gaven van zijn hart en van zijn brein, bedeeld tevens in eenen schier ongelooflijken graad met uitstralende werkzaamheid, ook op gebieden waar men zijne tusschenkomst niet zou hebben verwacht.

Ik ken hem van dichtbij sedert haast vijf-en-twintig jaar. Dikwijls riep hij mij naar zijn gastvrij huis, vol verzamelingen aan prenten en historische penningen, aan antiek porselein en aan oud zilverwerk. Het was een zeer oud landgoed, even buiten de poorten van Gent gelegen in een weidsch park. Hoe zou een jong literator, behekst

[p. 457]

door de schoonheidsidee, de uitnoodiging niet met gretigheid hebben beantwoord? Maar niet tot genieten was men aldaar opgevorderd: de kokende geest van den gastheer had mededeeling noodig; eischte van anderen, van jongeren, de daad waar de vier-en-twintig uren van den dag te kort voor waren, wilde de aanzetter ze zelf verrichten. Mac Leod miste kalmte misschien: de reden waarom 't opborrelend initiatief, de electrische stroom van zijne gedachte weleens verloren liep in onvoorbereide gronden, in veerkrachtig-weêrspannige moerassen; er was bij hem gebrek aan wel-overwogen geleiding. Maar hoe groot, hoe veel te groot voor éen enkel mensch, te veelomvangend, te zeer verscheiden, de geestelijke lading, de aanhoudend-woelende inhoud van dat schoone, nerveuze, innemende, aangrijpende hoofd! De vonken spatt'en uit; de stralen schoten en verlichtten de minstverwachte vergezichten; Mac Leod was ze niet meester: hij had gemoederen, hij had hersenen noodig die ze konden opvangen, ze konden verwerken tot nuttige kracht, tot vruchtdragende daad, ze althans weêrspiegelen en weêrkaatsen zouden ter algemeene verspreiding.

Maar die veelheid, die volheid des geestes, haar eigen niet meester: een warreboel werd zij nooit, want zij was samengehouden door, samengebondeld tot eene eenheid. Heel het leven, en zelfs het physische leven van Mac Leod was beheerscht door de ééne idee: de grootheid van Vlaanderen. Dat hij kunst verzamelde en dat hij wetenschappelijken arbeid verrichtte; dat hij kringen en tijdschriften stichtte waarin alleen aan botanie werd gedaan, dan wel of hij ijverde op gebied van tooneel of van kinderliteratuur; dat hij aan sociologie deed of

[p. 458]

den spoorslag gaf tot het bijeenroepen van taalkundig-historische congressen; dat hij jonge artisten opspoorde en nog-onmondige studenten om zich heen verzamelde, het had maar één doel, zooals het van ééne zelfde vleeschgeworden gedachte uitging: de geestelijke heropbeuring van zijn geboorteland.

Men verweet hem gebrek aan vasthoudendheid, aan doordrijvingskracht: het is alsof men hem een te veel aan ideaal zou hebben verweten. Mac Leod, prachtige ‘professeur d'énergie’, was dit in de eerste plaats als aanzetter, als krachtwekker. Over de waarde van het wetenschappelijke werk, door hem zelf gepraesteerd, vermag ik niet te oordeelen; als paedagoog was hij echter buitengewoon; het levende, oproepende, aanschouwelijk-makende van zijn onderwijs was alleen bij dat van een Pirenne te vergelijken. Maar het is vooral als gecultiveerd flamingant dat ik hem waardeeren kan, en, mag hier het gebrek aan doorzettingsvermogen met eenigen grond aangenomen, dan is tevens te erkennen dat het dient toegeschreven, eerst aan den omvang van het gekozen en steeds uitdeinend arbeidsveld, ten tweede aan de onbaatzuchtigheid van den mensch, ten derde - en vooral - aan de eerlijkheid, de abrupte grootheid van het karakter.

Mac Leod bezat het argelooze talent, zich vijanden te maken, en het is eene eer, voor wie met hem heeft omgegaan, zijn vijand niet geworden te zijn. Hij riep ontwerpen - dat eener Vlaamsche Universiteit o.m. - hij riep vereenigingen - zooals ‘Dodonaea’ -, en congressen - als dat voor Genees- en Natuurkundige wetenschappen - in het leven. Waren zij echter op

[p. 459]

weg van verwezenlijking of van bloei, dan liet Mac Leod ze heel dikwijls los, zonder er zich verder om te bekommeren dan in een aanval van woede of in een vlaag van spijtige ontgoocheling. En dit alleen omdat hij een onversaagd idealist was, die voor menschelijke zwakheden, als daar zijn heerschzucht en berekening, niets dan onmachtigen weêrzin overhad. Zeer jaloersch op de geheelheid, de onaantastelijkheid van wat hij in zijn breed-ziend brein had opgebouwd (en hij bezat het heldere genie, het zich onmiddellijk tot in de minste bijzonderheden voor te stellen), kon hij moeilijk velen dat er aan getornd werd. Hierin was hij een artiest -, dat hij moeilijk kritiek verdroeg; al zocht hij steeds medewerking, deze moest geestelijk-passief blijven. En aldus kwam hij ertoe, de eigen geesteskinderen te verketteren en zelfs te veroordeelen, eenmaal dat andermans handen ze aankleeden gingen en ter wandeling medenemen. Waarbij komt dat hij-zelf met een haast-ziekelijken kritischen zin behebt was, waar het om menschen ging die niet volmaakt waren, - en wie is volmaakt? Daardoor ging hij zoo graag tegemoet al wat jong, onverschrokken, belangeloos was. Daardoor had hij den scherpsten hekel aan al wat zich overleverde aan de betrekkelijkheid. Deze man heeft gehaat; hij heeft ontzettend geleden: hij deed het met dezelfde mate als hij liefhad en geloofde. Toegeven kon hij niet; een zuiver romanticus, was zijn gebied het Absolute.

En dát is zijne kracht geweest: eene kracht waar alles op afstuit; het geeft tevens de beteekenis aan van zijn invloed op de jongeren. Men moest niet te oud zijn om met Mac Leod op vriendschappelijken voet te blijven;

[p. 460]

tenzij men vermocht op een aardgelijk, desnoods vijandelijk, geestesplan te staan.

Gelukkig zijn er heel veel die zulks vermogen in dit jonge land vol gevoelsmenschen, waar men afschuw heeft voor al te veel water in zijn wijn...