Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

Florimond van Duyse †

20 Mei

Plots, zooals hij placht te doen op feest of vergadering, norsch uit nederigheid, brutaal uit onverdelgbare schuchterheid, is Florimond van Duyse van onder de levenden verdwenen. Zijn afsterven, zoo onverwachts vernomen, doet me inderdaad aan als toen hij bij een concert aan mijne zij gezeten, ineens opstond en ongezien vertrok, op het oogenblik dat een lied van hem zou worden gezongen - het was het zeer mooie ‘Geuzenvendel op de Thuismarsch’, op woorden van Hemkes -, of als op dien dag dat wij te Brussel in een koffiehuis zaten, en hij een hoogofficiëel personaadje binnenkomen zag, wien hij plichtsplegingen verschuldigd was.

Hij is heen; wie hem maar eenigszins heeft gekend,

[p. 331]

heeft, bij 't vernemen van zijn dood, ongetwijfeld in eigen hart den zeldzamen bons gevoeld, dien men alleen ondervindt bij 't onverwacht verdwijnen van zeer sterke, geheimzinnig aantrekkelijke personaliteiten. Forsch en norsch, weinig sympathiek naar het uiterlijk, lang niet mak met zijn vrienden, afwerend-vriendelijk met minder bekenden, voor ieder koel in schijn, maar ook voor ieder van de innigste goedheid, zoodra zijn hart en zijn hoofd de waarde en de gehalte hadden gekeurd, was Florimond van Duyse een groot kind gebleven, gelijk alle groote kunstenaars zijn, - een groot kind... dat krijgsauditeur was.

Want voor hem, als middel-tot-verweer, zal zijn ambt in de magistratuur van groot nut zijn geweest. Zijn gemoed, al te naïef en al te overvloeiend, zal hij er hebben leeren dammen binnen de steile muren van het recht; zijne natuurlijke overgave zal, bij uitoefenen van rechterlijk gezag, strenge kontrool over haar-zelf hebben gewonnen. Wie hem minder-goed kenden, wien hij alleen de brutale uiting van die zelf-kontrool en de achterdocht van den pessimistischen vrijgezel toonde, bewaren allicht van hem niets, dan een gevoel van zeer diepen eerbied en van eenigen schrik. De man imponeerde. Men werd aan hem iets geheimzinnigs gewaar. Wie weet hoe hij daar zelf onder leed!

Want deze man: was niet heel zijn streven, is niet heel zijn werk dat van iemand, die de liefde afsmeekt, die de erkentelijkheid afdwingt van zijne landgenooten? - Zij zijn thans zoowat met zijn honderd, die het groote Vlaanderen, het glorieuze Vlaanderen van morgen voorbereiden. Er zijn er, die het doen met de pen, wier ge-

[p. 332]

schriften wel is waar nog niet vermogen tot het volk, tot de burgerij vooral, door te dringen, maar die, vijf jaar na 't oprichten eener Vlaamsche Hoogeschool, de half-goden zullen zijn waar elke ontwikkelde Vlaming aan hangen zal; er zijn de beeldende kunstenaars, wier werk nog te veel eene verfranschte geldaristocratie behoort, maar die door het huldigen van de Vlaamsche natuur het Vlaamsche hart aan 't wekken zijn; er zijn de geschiedkundigen en oeconomisten, die ons uit de romantiek op vasten, op den eenig-goeden bodem brengen; er zijn de geleerden die op elk gebied onze kultuur voorbereiden en onze Vlaamsche wetenschap aan de wereldwetenschap verbinden. Van Duyse, hij had het beste deel verkoren: de muziek, het lied. Emmanuël de Bom heeft gezeid, dat Peter Benoit de Feestklok van Vlaanderen was. Florimond van Duyse - het is mijne innige overtuiging - was in Vlaamsch opzicht nog veel meer: hij was de aderslag, die het oeroude, het onsterfelijke hart van Vlaanderen kloppen deed. Zelf geen overweldigend toondichter, als dusdanig wat al te fijn voor zijne landgenooten, is hij, aan de hand van zijn vader reeds, den grooten levenswekker, den machtigen dichter Prudens van Duyse, naar de bronnen gaan zoeken van het Vlaamsche lied, die zuivere glorie van de Vlaamsche ziel. Die bronnen heeft hij nagegaan, van waar ze nog ronken onder den grond tot waar ze uitbreken en gedijen tot de breedste stroomen; van waar ze nog onderaards alleen madeliefjes voeden tot waar ze het sap vermeeren der breede kastanjelaars. En zoo stelde hij, na meer populaire werkjes, zijn grootsche geschiedenis van het Nederlandsche lied vast.

[p. 333]

Maar hij deed meer en beter. Deze schuchtere en norsche, - die zoo gemakkelijk in geestdrift uitbrak en wiens grijze oogen soms onwillekeurig echte bliksems schoten onder de ruige wenkbrauw-borstels - deze afgetrokkene wilde meer. Hij deed zichzelf misschien geweld aan, maar: hij ging tot het volk. Hij wilde het volk ‘leeren zingen’, de leelijke straatdeunen vervangen door de schatten die hij gedeeltelijk zelf had opgedolven. En met prof. Vercoullie stichtte hij de ‘Liederenavonden voor het Volk’. Ge weet waarin dit bestaat: om de week wordt elke zinglustige uitgenoodigd, een echt-Vlaamsch lied aan te komen leeren onder bevoegde leiding; zoodat na elk seizoen elke trouwe bezoeker een goede vijf en twintig liederen heeft geleerd, die hem, ongeweten en onwillekeurig, binden aan 't zingend verleden van zijn volk, hem ketenen aan de traditie van zijn ras, hem liefde inboezemen voor eigen volkskunst en volkswezen. - De instelling sloeg, in een land-van-zangers als het onze, bijzonder in. Weldra werd het voorbeeld van het Gentsche Willemsfonds, dat de eerste poging deed, overal nagevolgd. Een groot deel van Vlaanderen is, dank zij Van Duyse, bekeerd tot het echt-Vlaamsche lied.

En... heeft hij geoordeeld dat zijn taak volbracht was? Nu is Van Duyse heengegaan. Ik stel me voor dat hij, wars van plichtplegingen, schichtig zijne groote, platte gestalte heeft gerecht, den ongegeneerden vilthoed op het dikke, grauwe haar heeft gedrukt, de weinigmodieuze overjas heeft dichtgeknoopt, en langs een geheimzinnig deurtje is weggeslopen, gelijk hij wel eens deed bij concerten en vergaderingen. Het groote publiek zal hem weinig ontberen: hij heeft nooit de volksgunst

[p. 334]

betracht, en was, naar zijn stuursch uitzicht en zijn teruggetrokken karakter, er weinig voor aangelegd, ze spontaan te veroveren. Maar wie hem van dichter bij kenden zullen hem betreuren en bewonderen; zij zullen betreuren die groote, innige, fijne en zinderende ziel; zij zullen het bewonderen dat hij zoo prachtig zijn plicht wist te doen, en zoo eenvoudig weg wist te gaan, toen hij mocht oordeelen, dat hij hem geheel volbracht had.