Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 278]

IJsberen

3 Januari 1909.

Er zal wel ergens een optimistisch philosoof geweest zijn, die verklaard heeft: ‘Wilt ge u rijk gevoelen, verkeer onder armeren dan gij.’ Ik wilde gisteren, om het nieuwe jaar - dat ik u allen vol zegen en voorspoed toewensch - te beginnen, bij dien philosoof niet achterstaan, en heb zijne formule op de thans heerschende temperatuur toegepast. Waaruit geworden is: ‘Wilt ge het warm hebben, begeeft u onder wezens uit landen, kouder dan het uwe’... En, daar in geen enkel theater een stuk van Ibsen gespeeld werd, ben ik de waarheid van mijn nieuw-gevonden aphorisme gaan controleeren onder de ijsberen...

Het is eigenlijk bij vergissing dat ik geboren werd in de zoogezegd gematigde luchtstreek, - eene luchtstreek, die de matigheid tegenwoordig tot geheel-onthouding drijft, vermits we in eene atmospheer van 15 Centigr. beneden vriespunt ademen. En al ben ik natuurlijk liever voor het oogenblik in 't noordelijke Brussel dan, b.v., in 't zuidelijke Messina: ik gevoel wel dat eenige zon in mijn haar me beter staan zou dan de ijskegels die bij iedere wandeling mijn snor komen te versieren. Neen, voor Noordpoolreiziger ben ik niet bepaald in de wieg gelegd, en, op gevaar af voor oude slaapmuts uitgescholden te worden, beken ik graag dat ik liever de wintersche avonden aan het hoekje van den haard dan op de killige straat doorbreng.

Zoo heel alleen achter zijn kachel zitten mopperen gaat echter niet op den eersten avond van het jaar.

[p. 279]

Ik heb me dus ingespannen, eenige verwarmende uitspanning te bedenken, buiten grogjes en andere schadelijke alkohols. En toen kwam ik op die ijsberen.

Een eerste gemak is, dat men ze niet heel ver hoeft te gaan zoeken; onnoodig hun adres aan Nansen te gaan vragen, of aan Charcot te telegrapheeren dat men zich bij hem vervoegen komt. Van af hun poolijs zijn ze, via Hamburg, zelf naar Brussel gekomen. En tweemaal daags laten ze zich zien, drie en tachtig in getal, allergrappigst in hunne diverse praestaties, en gehoorzaam als zoete schoolkinderen onder de plak van een meneer, die er te Amerikaansch uitziet, om geen geboren Duitscher te zijn.

Deze ‘correspondentie’ is, tusschen haakjes gezegd, geen betaalde reclame. Ik zal u dus niet zeggen hoe het beestenspel heet, waar ik die beren gezien heb. Ik heb er treffelijk mijne plaats betaald. Ik zou dus het recht hebben, er zelfs alle mogelijke kwaad van te vertellen. Ik zal me echter tevreden stellen met het verzwijgen van den naam. Gij hebt overigens allen reeds geraden dat die naam Hagenbeck is. Onnoodig dus aan te dringen, dat ik hem u mededeelen zou. En 't weze u genoeg te vernemen, dat de ijsberen mij een hoogst-aangenamen avond hebben bezorgd...

Beren hebben in mijne familie altijd een groote rol gespeeld. Ik bedoel natuurlijk de viervoetige dieren die aldus worden genoemd. Eene rol, die ik nu juist geen gelukkige durf noemen. Want mij heeft een beer tot het journalisme gedreven; en een broer van mij wijt het een beer, dat hij kunstschilder werd.

Die beer van mijn broer was ook een ijsbeer. Hij

[p. 280]

woonde in een lang, smal hok, dat uitgaf op een langen smallen put vol vuil water, in den dierentuin van onze geboortestad. De bezigheid van dien beer bestond nu daarin, dat hij van 's morgens tot 's avonds zijn hok diepzinnig afstapte, als wilde hij er de afmetingen op een millimeter na van opnemen; hetgeen hij, uit vrees voor vergissingen, telkens maar herbegon. Om het kwartier, warm van de inspanning, ging hij zich afkoelen in den vuilen waterbak. Waarna hij met overtuiging drie-viermaal knikte, en zijne wandeling hervatte... Deze oefeningen nu, die door hunne regelmatigheid inderdaad een gewenscht terrein voor de studie van berenbeweging boden, hadden mijn broer getroffen. Uren kon hij naar dien nauwgezetten ijsbeer staan kijken. Weldra teekende hij hem na, eerst naar 't levend model, en daarna uit het hoofd. En aldus is hij helaas kunstschilder geworden...

Mijn beer was geen ijsbeer: het was een groote bruine beer die, aan een keten geleid door een Baskischen herder, die oneindig-droeve deuntjes blies op een doedelzak, deftig danste als een achttiende-eeuwsche douairière. Eens ter week kwam hij aldus door onze straat gewandeld; telkens bleef hij voor onze deur dansen, terwijl zijn meester, die een bokkehuiden jas droeg, zijn eentonige en trieste melodieën speelde. Ik was toen nog een heel klein kind, dat tezelfder tijd bang was voor het dansende gedrocht en er me toe aangetrokken gevoelde... Toen later de politie dansende beren op straat verbood, bleef me deze lang, lang nog in 't geheugen. De doedelende wijzen van den Pyreneeschen herder lieten me nimmer met rust, en nu nog, na vijf

[p. 281]

en twintig jaar, zingen ze me telkens door het hoofd. En telkens zie ik er den goedmoedig-deftigen beer bij met zijne trouwe koeien-oogen... En als jaren verloopen waren, en, ik weet niet op welke wijze, de daimoon der rijmelarij me bezitten ging, was mijn eerste vers aan dien beer gewijd. Nu is er van dichtkunst tot op journalistiek slechts één stap te doen: een fatale stap. En ziedaar hoe Bruintje er u toe bracht, mijn proza te moeten slikken...

Daar heb ik nu gisterenavond heel den tijd aan gedacht. Het heeft me niet droefgeestig gemaakt, omdat het tooneel onder mijne oogen daar al te grappig toe was. Stelt ge 't u goed voor: een ruimte zóó vol ijsberen, dat de temmer alle moeite heeft er zich onder te bewegen? IJsberen, die overigens doen alsof ze thuis waren, die zich gedragen als op den eenvoudigsten ijsberg der wereld, onder mekaar een worstelpartijtje aangaan, mekaar vriendschappelijk met den klauw op den schouder tikken, een klontje suiker gaan nemen uit den mond van den temmenden meneer met de bevallige mièvrerie van het bakvischje dat er twee gebruikt in haar kopje thee, groote flesschen melk drinken met de gulzigheid van gezonde zuigelingen, en eindelijk kanonnen afschieten met de onverschilligheid van oude generaals. IJsberen, die men heel bovenaan in den circus meêsleurt, waarna ze zich, van een vijftien meter hoog, over een gladde plank, in het water laten glijden, met zulke drollige gebaren, onder zulke komieke houdingen, dat ge er verbaasd over staat, dat ze 't heusch in allen ernst doen en geenszins om u te doen lachen; want lacht ge, dan zien ze u aan met een blik zoo vol verstomdheid,

[p. 282]

dat ge waarlijk niet verder lachen durft, uit vrees ze in hun waardigheidsgevoel te krenken.

Een avond onder de ijsberen, een - verwarmende avond; in zóóverre, dat, toen de vertooning afgeloopen was, de dooi was ingevallen, en het weêr heel wat verzacht was.

In hoever de ijsberen daar echter schuld aan hebben, laat ik hier onbesproken.