Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

Verkiezing op het dorp

23 October.

Mijne vaderlandsche plichten en de eischen der kieswet - men moet drie jaar in dezelfde gemeente verblijven om er kiezer te zijn - hebben mij Zondag laatst naar het dorpje aan de Leie terug geroepen, waar ik vroeger gewoond en de schoonste jaren van mijn leven gesleten heb; een deel van den gemeenteraad moest er herkozen worden, en, men had mij verwittigd, de strijd zou homerisch zijn. Het zou er, op dit kalme plekje gronds, op dit verloren hoekje van Vlaanderen dat niemand kent dan omdat er eenige kunstenaars wonen, het zou er ditmaal stuiven; al te lang was het er vredig toegegaan; wie vroeger eenmaal in ‘de Wet’ gekozen was zat er voor heel zijn leven, mocht in zich de zekerheid van zijne onaanroerbare gezetheid met evenveel recht en reden als een lid der Koninklijke Vlaamsche Academie dragen; - maar nu zou het veranderen, het moest veranderen: eene oppositie had zich gevormd, die mopperde als ze niet schold, in de herbergen samen kwam zweren, luidop de straatverlichting laakte en met bedekte woorden

[p. 247]

insinueerde dat de schepene van openbare werken omgekocht was door den ondernemer van 't plaveisel aan het Klein Kasseidje. Het werd allengerhand verschrikkelijk. Men zag den burgemeester zijn bol gezicht in al de plooien van zorg en kommer zetten, terwijl het rosharige, vlammende hoofd der tegenpartij plechtig aan ieder die het hooren wilde, verklaarde, dat, zoo hij gekozen werd, nooit de gendarmes nog op het dorp de wildstroopers en nachtelijke visschers zouden komen verontrusten. Er werd bedenkelijk geknikt als de gemeentelijke finanties ter sprake kwamen. Er werd smalend geglimlacht als over den ijver van zekeren wethouder gesproken werd. Men noemde het wraakroepend dat sedert tien eeuwen reeds de kerketoren van eene horloge, waar hij alle recht op heeft, gespeend was gebleven. Er werd gefluisterd dat de koster zich bij 't leveren der steenolie voor de kerk aan concussie schuldig had gemaakt. En men had plots ontdekt dat het onderwijs geenszins deugde. Zag men overigens niet dit vreeselijke gebeuren: de schoolmeester die iederen Zondag het Vlaamsche Tooneel te Gent bezoekt, terwijl het bier der plaatselijke herbergiers in de kelders ongedronken ligt te verzuren? Wist men niet dat hij vetbetaalde lessen aan de zoontjes van een kasteelheer gaf, terwijl de kinders der tweede klasse niet eens bevroedden dat het land van hun vader een parallelogram was, en dat een goedgevormde beuk mag bogen op den titel van cylinder?... Het waren de eenige grieven niet tegen het heerschende gemeentebestuur: men kreet het uit dat het een verzameling vrekken was; wel is waar sprak men langs een anderen kant van geldverspillers die de centen der parochie zoek hadden gebracht... En

[p. 248]

zoo waren honderd vijftig der tweehonderd zeventig kiezers, na menig ‘reiske’ pinten bier, er toe gekomen te vinden, dat er inderdaad ‘something rotten’ in het bestuur van het dorpje aan de Leie was; hadden ze Ibsen als courante lectuur gehad (maar het onderwijs is zoo verachterd!) dan hadden zij gesproken van ‘een lijk aan boord.’ Nu stelden zij zich tevreden energisch de leiders der oppositie te helpen, die hun met klem de schalen van de oogen hadden doen vallen - anderen zeiden dat diezelfde leiders in diezelfde oogen integendeel groote hoeveelheden zand strooiden - zij stelden zich tevreden energisch met pinten-drinken te steunen wat hun onbetwistbare waarheden scheen. Er moest verandering komen; de toekomst stond op het spel; een zondvloed was nakend als het zoo duren bleef; het oude dorpken moest den vooruitgang kennen, wilde het voor ondergang gevrijwaard zijn...

Ziedaar wat men mij had geschreven: ik vreesde het dorp in rep en roer te vinden, als ik, nu Vrijdag geleden, aankwam. Ik vergiste mij: alles had de vroegere rust bewaard. De groet van Peetje Lauwaert was even gracielijk, de glimlach van Treeze Verkerke even nederigvriendelijk als vroeger. Op de lage October-vlakten, in den kouter waar de schrompele huizekens rooken, zag ik dezelfde gestalten aan 't werk van voorheen: de laatste aardappelen was men er aan 't rooien; een zaaier smeet, langstappend, rhythmisch het roggezaad uit; gebogen vrouwen sneden raaploof; en tegen avond rekten de lange slierten blauwe rook van de ‘patatervierkens’ over de oneindige einders hun blijvende lijn... De menschen spraken mij aan: het jaar, heette het, was goed geweest,

[p. 249]

de halmen vol en het stroo lang; deze had zijn twaalfde kind gekregen, gene zijn koe was gestorven... Het was het eenvoudige leven van vroeger gebleven, dezelfde vriendelijke rust, dezelfde teedere schoonheid die ik zoo dikwijls genoten had. En ik kon me dan ook niet voorstellen dat het met ‘de Wet’ anders zou worden: vóór de oogen mijner herinnering zag ik in de toekomst als in het verleden elk raadslid naar de vergadering trekken als te elken maande: 't witte hemd versch uit de plooi, 't lakensche pak goed uitgeborsteld, de dikhuidige schoenen, waar de eksteroogen in bulten, geblonken als zwarte spiegels. Ik zag ze, diepzinnig of monkelend, gaan: boer Ivo met zijn zes teenen en die zooveel verstand heeft van beesten, Nandje de timmerman met zijn traag en aarzelend woord dat klinkt als een aarzelend fluitje. Ik zag het nijdige wethoudertje dat zoo naïef met zich-zelf is ingenomen; ik zag den slungeligen burgemeester die niet goed wegweet met zijne handen; ik zag den zenuwachtigen, danig beleefden secretaris. En ik zag ze allen, voor thans en altijd, gezeten ter vergadering, aarzelend en verlegen in hun verantwoordelijkheidsgevoel, gezamenlijk de gemeentekas met zorg en schrik beglurend. En ik kon me niet voorstellen dat er iets veranderd was, dat er iets veranderen zou, dat er iets veranderen kon.

Toen ik echter mijne vrienden de artiesten 's avonds opzoeken ging - ik zal hunne namen niet verklikken - hoorde ik dat die kalmte niet veel meer dan roereloosheid vóór het onweêr was. Poorterken had zijn eigen vader met zijn geweer bedreigd om hem duidelijk te maken dat stemmen voor de oppositie een plicht was. Pierke Bakkers had aêmechtig verteld dat de tegenpartij aan

[p. 250]

arme menschen als hij het dubbel zou geven dan meneer de pastor; en iemand was zot geworden, stapelzot, razendzot, zoodat hij nacht en dag moest bewaakt worden, uit vrees dat hij zijn buurman, dien hij zich voorstelde de duivel te zijn, vermoorden zou, van wege een stuk kaoetsjoek dat deze had aangeraakt...

Er was erger en angstwekkender: groote landeigenaars hadden hunne pachters verwittigd dat, zoo de oppositie in meerderheid kwam, de huishuur zou worden vermeerderd. Er groeide zorg en woede in de gemoederen. De trage geesten waren aan het tobben of rumoeren gegaan. Uiterlijk zag men er weinig van; langs binnen was het aan 't laaien.

Ik werd het later gewaar, als ik, ter documenteering, de ‘staminee's’ bezocht, in het gevolg van den, hierverblijvenden, stedeling, die als eerste opponent optreedt. Toen zag ik dat er werkelijk beroering heerschte. De hoofden gingen naar elkander toe; er werd gemompeld; een vloek rees, er werd geschreeuwd weldra: de boel moest de lucht in; het mocht niet blijven duren, het zou er Zondag stuiven...

Zondag is nu drie dagen voorbij reeds en... de verandering is al heel gering geweest. Veel spanning wel in de Zondaglucht, naar de groote kalmte op van de witte wolken die over de onberoerde velden hingen. Eene aarzeling, een vrees voor de voorspelde ruzie, te avond, als men zal gedronken hebben...

Deftig gingen zij, alleen of in geheimzinnige groepkens van drie-vier naar de gemeenteschool, waar gestemd werd. Ook daar gespannen kalmte; weinig aandacht, tenzij eene vreezende, voor de uitdaging die de oppositie op

[p. 251]

een wit doek heeft laten schilderen: ‘Duizend frank aan wie bewijzen kan dat onder de tegenstrevers een godloochenaar is.’ Alleen in de herbergen heerscht eenige drukte: men bespreekt de kansen, men is bekommerd, de luidruchtige bespraaktheid van den vorigen avond is gevallen tot haast-monosyllabische gesprekken. Sommige dronkaards beginnen hunne ronde, beginnen de diepzinnige redevoeringen die de jenever hun in het hoofd geeft... En aldus wordt het middag: een middag, schijnelijk, als elke Zondagmiddag, dat eerst het soepvleesch met wortelkens en het glazeken enkel bier wordt verorberd, en daarna de ‘noenstonde’ doorslapen wordt..

Ik ontmoet den eersten oppositiekandidaat; en op mijn ‘hewel?’ krijg ik een bekommerd gezicht te zien, dat al zijn mooie energische zekerheid verloren heeft, verlept is van 't vele drinken der laatste dagen, er vermoeid uitziet als van iemand die lange nachten aan een ziekbed zou hebben doorgebracht. Hij trekt zijn schouders op, en antwoordt: ‘Wat kan het mij schelen? Ik wil toch anders niet dan mijne princiepen vooruitdrijven, niet mijn persoon opdringen!’ En 't hoofd onder de zorgen gebogen, gaat hij voort...

Allengerhand valt de mistige, kille Octoberavond. De zattelappen doorzwieren den steenweg: zij zijn de eenigen die over de kiezing spreken. De geniepige kalmte sluipt overal; er heerscht over geheel het dorp iets als schijnheilige onverschilligheid. Onder een masker van onbekommerde Zondagsdeftigheid wandelt traag ieders nieuwsgierigheid van herberg tot herberg. En er wordt gevraagd: ‘Ik zal een pintje drinken?’; maar 't is of er bedoeld werd: ‘Wat zal de uitslag zijn?’

[p. 252]

Plots een mare als een vuurpijl: Nandje heeft honderd stemmen meerderheid op het wethoudersken van openbare werken. Het moet waar zijn: op Nandje's eigen gevel wordt de nationale vlag gehecht. Zijn huis wordt bestormd: borrels worden uitgeschonken; 't gewone schuimerswereldje ontbreekt niet; het blijde nieuws eischt dorst, dorst jenever...

En nu is weldra de geheele uitslag bekend: twee van elke partij zijn gekozen... En de orgie begint; het slenderen van kroeg naar kroeg wordt eene opgetogene triomfmarsch Om welke reden weet ik niet, maar ook ik word geluk gewenscht; hetgeen me eenige ‘reiskens’ pinten kost.

De gekozenen toonen zich gul; hun kommer is voorbij; hunne oogen stralen. De eerste kandidaat toont zich nederig: hij wist immers wel dat hij niet dan gekozen kon zijn. De benden hossen de herbergen huilend binnen. Poorterken herhaalt schaterend dat hij in geval van neêrlaag zijn vader zou hebben vermoord; Pierke Bakkers viert de blijde toekomst der gemeentelijke weldadigheid met een profusie van ‘druppelkens’. Sommige der ambulante zattelappen liggen reeds in hoeken te ronken.

Aldus in de overhitte, tabakdoorwalmde, doorvloekte en doorschreeuwde herbergzaal. - Buiten, in den motregen, melancholisch als natte honden, wandelen twee machtelooze en zeer onnoodige maréchaussées.

Liever dan u diepzinnige beschouwingen op te disschen over de gemeentekiezingen der groote gemeenten, die overigens aan 's lands wezen en politiek weinig of geen verandering hebben gebracht, schreef ik u over de verkiezing in mijn Leiedorpken... Moge 't u wel bekomen, menschen, gelijk ze er zeggen...