Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 243]

Geschied- en oudheidkundig congres
V

Gent, 7 Augustus

‘Anno incarnationis MCLXXX Philippus, comes Flandrie et Veromandie, filius Thirici comitis et Cibilie, fecit hoc castellum componi.’

Aldus liet, boven de groote oprijdeur van zijn Gentsche versterking, toen de bouwmeesters de laatste hand er aan hadden geleid, graaf Philips, zoon van den Elzatischen Diederik, der eeuwigheid weten, dat hier éen der machtigste middeleeuwsche Steenen onder zíjne bevelen was voltooid, daar hij het kappen liet in een bloemvormige holte, en zooals het ons thans nog is bewaard...

- En het rijst, dit woest-uitziende, stoere en stroeve Gravenkasteel, de oudste versterkte woning die we bezitten in België (sommige deelen zijn van de 10e eeuw reeds), tegen den hemel aan, met zijn gekanteelden toren, grauw in den zonloozen middag, vervaarlijk tháns nog, oppermachtig gebleven over een gansche stadswijk die ik u schetste in het Patershol, bral als eene uitdaging, lomp en zwaar als de zekerheid der overwinning. Hersteld vóor enkele jaren, en nog wel góed hersteld, al heeft men misschien hier en daar wat veel bijgebouwd en zijn het de herstellers niet geheel eens over sommige gerestaureerde delen, staat het daar weêr in al zijn brutale macht, getuigenis, herrezen beeld uit de schrikkelijke Middeleeuwen, van een tijd die in de Middeleeuwen-zelf niet onder de makste was.

Ik herinner me nog goed het uitzicht ervan toen ik

[p. 244]

een kind was: een zware poort, boogvormig, tusschen twee hoektorens; achteraan, boven verweerde, vormlooze muren, een hoog, vuil-rood pannendak waarboven een vierkantig plat-formken; en er omheen 't vermakelijkst samenstel dat men denken kan van huizekens, trapgevelkens naast de schijnheilige rechtlijnige architectuur van vóor vijftig jaar, waarbinnen het wroette en wriemelde van drinkende groentenboeren en kakelende haringverkoopsters; want we zijn op de groentenmarkt, waar ook de vischmarkt - een mooi gebouw - op uitgeeft: een bont gewemel, 's Vrijdags vooral, van schreeuwende mannen, die groote manden kleverige en blinkende visch aanzeulen; de uitstalling, hoog-gekleurd in de felle zon, van sinaasappelen en zilverige uien, van scherpgroene of blauw-roode koolen, van mat-blanke rapen en teêr-oranje wortels; waarboven de roode of geelgrauwe koepel van reuzige paraplus over het gesnap der koopvrouwen, die, bont gerokt en gehalsdoekt, heete koffie slurpen en blinkende ‘mastellen’ - een klein gebak - knabbelen, terwijl zij afdingende koopsters met scheldwoorden of kleineerend smaadgebaar afwijzen, of met den wijsvinger een tik geven op eene te traag dalende weegschaal vol stoffig-blauwe pruimen, onder het oog van een goedjonstig en weinig-imponeerend politiedienaar. Er omheen, de zacht-roode gevels, blank doorschreven, van 16e- en 17e-eeuwsche huizen, waaruit men nieuwe kopjes koffie aldoor maar aandragen ziet, en klinkt nu en dan de grove pret om eene of andere schuine zegging, terwijl daarboven uit gilt de stem van den roeper der vischmijn: ‘een-en-twintig, twee-en-twintig, niemand meer?’, waarop het

[p. 245]

antwoord: ‘mijn!’, en een klop met het houten hamerken, en de toezegging: ‘voor Sosse de Muis’ - eene der voornaamste dames van deze koopplaats...

En daartegenover, gesloten en stom, weemoedigtrotsch, ondoordringbaar en onaantastelijk, de oprijdeur van het Gravenkasteel, in zijn bang-makende statigheid...

- Het is een heele lijdensgeschiedenis. Opgetrokken tusschen de tiende en het einde der twaalfde eeuw, werd het op het einde der 18e eeuw verkocht, en in fabrieken en werkhuizen veranderd; werklui-families leefden er, van alle daglicht kwasi afgesloten, als mollen of middeleeuwsche laten. In 1872, toen het geheel gesloopt zou worden, redde en kocht de stad het ingangsdeel; in 1887 zou Baron de Maere - definitief de held der laatste maanden - weêr de reddende engel zijn: wat van de gebouwen overbleef werd door zijne zorgen onteigend en thans loopt de herstelling, onder degelijke leiding en zonder te groote spaarzaamheid, ten einde...

- Hoe zijn ze me vertrouwd, die oude, ruige muren, die duister-dalende wenteltrappen, die onderaardsche gevangenis waar wij tot duizelig-wordens toe in staarden, die oneindige zalen met hun heerlijk zomer-namiddaglicht, en eindelijk, op levensgevaar verwonnen, daar heel omhoog, over onzekere balken en wippende zolderingen, heel daarboven de vrije lucht weêr, en de verwonderlijke panorama van de geheele stad die uitstraalt over de eindelooze, verwazende vlakte, waar 't zilver der Leie verguldde in de dalende avondzon, en lood-kleurig werd de Schelde die loom het Oosten invoer. Uit al de kerketorens tampte het voor den vesper en het lof van dankzegging. Het stadsgeroezemoes rees hier als een stil en

[p. 246]

teeder geprevel. En de vriend, die me trouw in zulke avonturen begeleidde, al heb ik hem in jaren niet meer teruggezien, al zijn we voor eeuwig misschien gescheiden: ik kan aan hem niet denken zonder verteedering, om deze uren die we in deze puinen doorbrachten, vóor 't stomme aangezicht van het verleden, bang haast, en bewonderend...