Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 196]

P. Desmeth
Avec la nuit

Ik moet wel vertalen (of citeeren, maar verkies voor eigen genot het eerste), wil men begrijpen wat ik te zeggen heb over dit boekje dat, naar ik meen, eene aangevulde heruitgave is van een werkje dat slechts heel weinige lezers mochten kennen. Ik begin:

‘Deze vallei van het hoogland is streng, luchtvol, herhaalt vooral den roep van de wilskrachtige armoede. Een weg rijst aan een der flanken naar het Zuid-Westen toe. Weiden, sparrebosschen wisselen op dellingen en hoogten af.

Een man kwam de vallei binnen. Er deed zich een slagregen voor waar zich soms zon door mengde. De laatste droppelen vielen. Kinderen, daarna eene vrouw traden uit een afgezonderd boerenhuisje. Hunne breede en vlakke gezichten vertoonden het Oostelijke Noordertype. Zij waren blond. Er was als een Slavische vloeibaarheid in hun gang en in hunne blikken, en hunne kleêren vergaderden levendige kleuren: blauwe, roode, gele. Aan de andere zijde van den weg, dicht bij, rees een veld van knakbessen, waarvan de duizenden vertakkingen de kromming van het hellende vlak versierden, opklommen tot een sparrebosch. Hunne vruchten gaven het violet van het prisma. De mond van één der kinderen was gemerkt met het sap van de knakbessen.

[p. 197]

De man onthield de kleur die overeenstemde met de gewone schaduw der dalen, der leiën huizen, der rotsen, der bosschen.

Verder, kwam eene vrouw van den berg af.

In dezen treurigen dag deed zij denken aan een ander klimaat. Maar hare oogen droegen als gensters van weêrglanzen; haar haren, hare kleederen, vereenigden zich met de kleureenheid van het land. In haar stevig gelaat stak het kinnebak eenigszins naar voren. Zij behoorde tot het land, maar men kon raden dat haar gloed het evenwicht verbrak. Zij kwam voorbij en verscheen den man, met het oeroude merk van het woud, eenvoudig als het teeken van eene onuitwischbare samenkrimping, waar het prisma violet lag als een schaduw op haar mond en op haar tandvleesch.

Een weinig later dacht hij nog alleen aan het licht, aan de waarachtige en genoeglijke naaktheid van sommige aangezichten’.

Daarmede is het stukje uit en volledig. En het heet: ‘Fête secrète’. Het is het meest-toegankelijke van de zes opstellen die de schrijver onder den veel-zeggenden titel van Avec la Nuit gebundeld heeft. Dien schrijver houd ik voor één der belangwekkendste van België. Om de eene als om de tweede reden is het misschien goed, deze bladzijde nader te ontleden.

Ik zal u maar zeggen dat ik den auteur, den heer Paul Desmeth, nog al goed ken, en zoo goed zelfs als hij het zelf wel wil, of mogelijk maakt, of bij machte is het mogelijk te maken. Hij is een neef van wijlen Emile Verhaeren, en het is als dusdanig dat ik hem heb leeren kennen. Als hij over straat loopt heeft hij van Verhaeren het hard-

[p. 198]

nekkige maaiers-gebaar, dat men echter minder merkt doordat hij minder gedrongen is dan Verhaeren. Daartoe beperkt zich trouwens de uiterlijke gelijkenis: als Paul Desmeth gaat zitten wordt zijn gebaar kort en hortend. Zijn uitingsvermogen schijnt door schuchterheid gebonden, maar die schuchterheid, geloof ik, bestaat feitelijk niet: hij drukt zich moeilijk uit, door dat hij over zich-zelf zoo weinig zeker is. Geeft hij eene meening van hem, dan loopt het gewoonlijk uit op een ‘Je ne sais pas’, waarbij zijne schichtige blikken eene andere richting uitgaan. Desmeth, die stapt als een veroveraar van horizonnen vanwege het Verhaeren-atavisme, is feitelijk de meest-onrustige mensch van de wereld. Tot bewijs: hij koopt aanhoudend schilderijen, waar hij dol van houdt; maar de schilders weten bij voorbaat dat zij ze spoedig terug krijgen, want de liefde van Desmeth is, zooniet wispelturig, dan toch wisselvallig. - Ik heb hem heel dikwijls ontmoet aan zee. Hij heeft er misschien nooit aan gedacht, doch wat hem ongetwijfeld tot haar aantrekt, het is hare onbestendigheid en hare dorheid. ‘Atrúgetos’, zegt Homeros, nochtans de schoot van alle leven. Als zij (en als Verhaeren, zijn dicht familielid, zonder denwelken hij geen schrijver zou zijn geworden), is Desmeth hartstochtelijk en op bevreemdende wijze sensueel. Maar, uitlooper van een geslacht, loopt hij uit op eene dorheid die aanhoudend klotst als een golfslag, en vol is van een rijkdom die zich-zelf niet kent.

Paul Desmeth lijkt wel bestemd tot eene beknoptheid, die bij anderen onmacht zou moeten heeten. Leest maar den eersten volzin van dit ‘Geheime feest’: het decor is wel al te schematisch. Maar ik voeg er aan toe: het

[p. 199]

is valsch. De lezer zal zich ergens in Scandinavië wanen, waar blikken en gebaren der vrouwen slavisch-vloeiend zijn en fel de kleur van hare kleeren. Die lezer echter vergist zich: ik geloof wel dat het tooneel zich afspeelt ergens in Brabant, niet ver van Linkebeek of Dworp, bijvoorbeeld, die vaak het doel zijn van des schrijvers wandeling.

Van die wandeling houdt hij over: den wind, de luchtveranderingen. Desmeth ziet van het landschap blijkbaar weinig. Maar als weinigen weet hij het cosmografisch-meteorologisch te situëeren. Hij heeft geen stuk geschreven, of de richting van den wind wordt er in aangegeven. Het is het ongewild-kosmische aan hem, die gaarne in den winter te Oostende het orkaan komt maaien.

Van de natuur, zei ik, merkt hij weinig, dan nu en dan eene plotse bijzonderheid. Maar dan krijgt die bijzonderheid weêr eene zeer ruime, eene algemeene beteekenis. Hij merkt een veld van knakbessen, gelijk men die in het Zoniënbosch zoo talrijk aantreft: het sap ervan op een kindermond wordt hem het afgetrokken prisma-violet. En wanneer een vrouw verschijnt, die eenigszins van de andere vrouwen verschilt, welke in het landschap plegen om te gaan, dan is het dat prisma-violet waar ze hare omzetting in een wonder-wezen, eene haast bovenaardsche beteekenis aan dankt.

Dit is eene zeer oppervlakkige karakterizeering van een schrijver, waar men zooveel zou van kunnen verwachten indien maar iets van zijne onrust te verwachten was, tenzij met veel geduld.

Maar met Paul Desmeth heb ik veel geduld: ik heb

[p. 200]

het geduld, dat zijn boekje mij schenkt, en dat de toekomst, weze zij ver, niet kan teleurstellen.

N.R.C., 15 Januari 1927.