Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 192]

Charles van Lerberghe
La chanson d'Eve

Eene jonge Brusselsche onderneming, die haar naam aan het bekende ‘Un Coup de Dés...’ van Stéphane Mallarmé ontleent, heeft zich tot opdracht gekozen, hoogstaande werken der moderne Fransche literatuur uit te geven in een vorm, die dezen werken waardig zij. Op hare agenda staan, onder anderen, Paul Valéry en Tristan Derème. Als eerste boek der reeks werd gekozen ‘La Chanson d'Eve’ door Charles van Lerberghe, dat gedrukt werd te Haarlem door Joh. Enschedé en Zonen, onder leiding van Jan van Krimpen die het titelblad teekende, met de J.M. Fleischman-letter (XVIII^e eeuw), in eene oplage van drie honderd exemplaren, deels op van Gelder-, deels op Pannekoek-papier, plus twintig exemplaren voor de uitgevers, die niet in den handel komen. Laat ik maar onmiddellijk zeggen, dat het boek, met zijne eenvoudige maar onberispelijke typographie, eene zeldzame schoonheid vertoont.

Dat voor de eerste uitgave het meesterstuk van Charles van Lerberghe, misschien het meesterstuk der Fransch-Belgische poëzie werd gekozen, is op zich-zelf eene ontroerende daad van piëteit. Eindelijk laat men onzen grooten dichter, tot voor enkele jaren nog door een al te schaarsche rij bewonderaars naar verdienste gewaar-

[p. 193]

deerd, recht wedervaren. De biographische studie, hem door Fernand Séverin gewijd, en de uitgave van zijne briefwisseling met Séverin, eveneens door dezen bezorgd, hebben eindelijk zijn naam in ruimeren kring verbreid, - meer misschien dan den schuchteren eenzame lief zou zijn geweest. Lengerhand gaat Charles van Lerberghe de plaats innemen die hem toekomt, onmiddellijk naast zijn vriend Verhaeren, wien de ‘Chanson d'Eve’ werd opgedragen. Weldra zal iedereen Van Lerberghe kennen als den zuiversten onder onze dichters. Deze uitgave van zijn schoonste, meest-kenschetsende boek, dat den dichter het liefst was en waar hij jaren vrome vervoering aan gewijd heeft, is het monument dat wij voor zijn roem verwachtten.

Doch er bestond nog een andere reden, buiten de typographische schoonheid, om dezen nieuwen druk in het licht te geven. Vooralsnog bestond van ‘La Chanson d'Eve’ slechts ééne algemeen-bereikbare uitgave, die van ‘Le Mercure de France’. En nu is gebleken dat de tekst ervan vol fouten staat. Het boek is trouwens wel wat al te ‘commercieel’ uitgegeven op een gemeen papiertje dat lezen en genieten zoo goed als onmogelijk maakt. Er moet verleden jaar ook een luxe-oplaag verschenen zijn voor ‘Les Cinquante’. Zij is mij niet bekend. Doch zij zal wel gedrukt zijn naar den ‘Mercure’-tekst, en men zegt mij dat ze deerlijk ontsierd is door de illustraties die er in voorkomen. De ‘Coup de Dés’-uitgave is gecolligeerd op het handschrift-zelf van Charles van Lerberghe, eene vluchtige vergelijking bewijst ten overvloede de slordigheid van den ‘Mercure de France’. De zorg bij het vaststellen van den tekst verdient allen

[p. 194]

lof, naast den lof die Jan van Krimpen en der firma Enschedé toekomt.

Eindelijk heeft de ‘Coup de Dés’-editie op de andere voor, dat ze ons als appendix biedt een onuitgegeven ‘Commentaire sur la Chanson d'Eve’, uittreksel van een doorloopende studie van Charles van Lerberghe-zelf, gestuurd aan zijn vriend Albert Mockel. Deze schrijft in eene inleidende nota: ‘Avant de confier son livre aux soins du Mercure de France, Charles van Lerberghe avait voulu en communiquer le texte à un ami. Il se plut à y joindre, à l'adresse de ce confident, une lettre de proportions vraiment inusitées: un “commentaire” qui remplit les 76 pages d'un cahier in quarto. Une charmante et libre analyse venait s'ajuster ainsi non seulement à l'oeuvre entière, mais à chacune des pièces qui la composent’.

Men kan het betreuren, - al is het anders zoo goed te wettigen! - dat Albert Mockel de gansche ontleding van zijn grooten vriend, die hem zijn ‘cher juge souverain’ noemt, niet heeft laten afdrukken. Met wat wij uit Van Lerberghe's briefwisseling met Fernand Séverin rakende ‘La Chanson d'Eve’ weten, zou het een zeldzaam-kostbaar document voor de innerlijke kennis van het gedicht zijn geweest. Het deel dat wij thans krijgen (vijf bladzijden druks) heeft in hoofdzaak betrekking op het boek in zijn geheel. Het is, zegt Mockel, ‘une sorte de “préface intime” Le poète y exprime, y explique ses intentions secrètes. Il nous révèle que, si la figure d'Eve est l'image de son idéal féminin’ (en hoe dikwijls heeft hij dat ideaal, vooral in zijne brieven, beschreven!),

[p. 195]

‘elle est aussi et surtout le léger symbole de son âme à lui, toujours émerveillée’.

Dit proza nu van Charles van Lerberghe is vol fijne geestigheid. Hij heeft, zegt hij, geenszins ‘la prétention légèrement saugrenue de rivaliser avec... Milton’. Dezen noemt hij ‘un fier raseur’; zijn Adam is een methodist, en zijne Eva eene keukenmeid. ‘On n'imagine pas femme plus platement et plus bêtement soumise’. Zij bezit niet de minste schoonheid. ‘On ne la voit jamais, si ce n'est lorsqu'elle vaque à certaines besognes, comme le jour où elle reçoit les anges et leur prépare le dîner’. Wat deze Engelen betreft, ‘ils sont ignobles’.

Tegenover Milton's Eva, stelt hij de zijne, ‘symbole de toute la jeune grâce féminine’. En zoo ging hij maken een gedicht dat louter subjectief en lyrisch is, al zijn themata en symbolen aan de Eva-legende ontnomen en verleend.

Ik kan hier niet verder stilstaan bij het ‘Commentaire’: wat ik er van zei geeft er voldoende de beteekenis van aan voor wie van Charles van Lerberghe studie maakt. Het is een derde reden om ‘Un Coup de Dés’ geluk te wenschen en te danken.

N.R.C., 17 April 1926.