Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 188]

Francy Lacroix
La supreme aventure

Het is zoowaar geen acht dagen geleden dat men als een nummer van het Brusselsche Radio-programma in de bladen vermeld kon zien ‘Lecture de fragments du roman “La suprême Aventure”, par Francy Lacroix’, het boek waar ik u hier vandaag over spreken wil.

Dat is voor het boek een propaganda-middel en een duchtig, dat echter in dit Belgische land niet zoo heel nieuw is. Op vaste dagen vertelt Herman Teirlinck voor dezelfde Radio-onderneming over Vlaamsche literatuur. En een confrère doet hetzelfde voor de Fransche in deze streken. Wij kunnen op onze beide ooren slapen, voor zooverre iemand op beide ooren slapen kan: wij worden, dank zij de Hertziaansche golven, wereldberoemd.

Doch, tot op heden spraken Teirlinck, en de Fransche Belg wiens naam ik mij voor 't oogenblik niet herinner - gij hebt er geen idee van hoe weinig ik mij voor dergelijke draadloosheid interesseer -, nooit over henzelf. Francy Lacroix, hij kent zulke nederigheid niet: hij draagt zich-zelf aan de wereld voor, of laat zich althans aan de wereld voordragen, zoodra hij tweehonderd vier-en-dertig bladzijden proza tot een roman heeft weten te bundelen en te laten uitgeven.

Deze voortvarendheid heeft ons niet te verwonderen:

[p. 189]

de heer Francy Lacroix is ‘officier d'aviation’, zooals blijkt uit de opdracht van zijn roman aan Claude Farrère, ‘ancien officier de marine’. Het geeft de maat aan van gansch eene psychologie, en ik zou haast zeggen van gansch eene literaire houding, indien genie, of eenvoudig talent, bij dit laatste niet eene belangrijke, en zelfs overwegende rol speelden.

Weest gerust: bij Francy Lacroix spelen zij geene rol. De roman-kunst van dezen luchtreiziger valt omhoog, alleen bij gebrek aan zwaarte, zooals geloof ik, Multatuli zei. Deze luchtvaardige, die verstand moet hebben van schroeven, is literariter, opgeschroefd. Nochtans staat zijn werk op losse schroeven. Nooit ga ik met hem de lucht in.

En ook gij niet, o bezadigde Hollandsche vriend, zoodra gij deze ‘Suprême Aventure’ hebt gelezen. Want daar tegen behoedt u de inhoud zelf van dezen roman.

Stelt je voor: een musicus schrijft een opera. Hij vindt een directeur die ze spelen wil. Eerste gevolg: de prima donna wordt de geliefde van den musicus (die aviateurs zijn blijkbaar niet te weerstaan). De eerste danseres doet haar best, het eveneens te worden. Zoodat deze musicus is gelijk in het water een zwemvisch, gelijk Gorter eens zei, zoo ik mij niet vergis. Ja maar, het doet zich voor, dat bij de eerste uitvoering bedoelde opera de lucht niet ingaat, doch haar eigen graf schijnt te willen delven. Exit prima donna. Exit zelfs, op een pirouette, de danseuse étoile. En exit de auteur, die zwaarmoedig zijn onheil tilt. - Maar op straat wordt hij achterhaald door een vrouwspersoon, die hem verzekert: ‘Maître,

[p. 190]

permettez-moi de vous féliciter. Vous avez écrit une belle oeuvre. C'est de la grande musique’. Gij hebt natuurlijk allang geraden dat het de harpiste is, de nederige artiste, uiterst rechts van den kapelmeester. Dartan (de componist) kan niet anders doen, dan oesters aan te bieden (zij kosten tegenwoordig dertig francs het dozijntje te Brussel, en verwekken dan nog typhus!). Een week nadien ontvoert hij zelfs de harpiste. Hij koopt een auto. Hij huurt een kasteel. De harpiste schenkt hem, om der wille der ‘grande musique’, hare uiterste eerbaarheid. Met de medehulp weliswaar, van eene goed-beschreven badkamer.

Het is zeer moeilijk over een boek als dit objectief te schrijven. Men komt onwillekeurig onder de bekoring, zelfs als men niet zoo heel jong meer is, van toestanden, die het nuchtere verstand benevelen. Maar anderdeels wordt dan het nuchtere verstand uit zijne hengsels gehaald, waar andere toestanden alle aangenomen logica gaan trotseeren. - Stelt u voor, dat onze musicus, die met zijne harpiste de kimmen van het geluk zonder den minsten aanloop heeft vermocht te bestijgen, neurastheniek wordt. Waardoor? Doordat zijne opera hem den roem onthoudt (entre nous: ook wel een beetje vanwege de ontstentenis van Fabienne-de-zangeres en Lolita-de-danseres). Hij denkt aan niet anders meer dan aan zelfmoord, eerst voor zich alleen, daarna in samenwerking met de harpiste, eindelijk met het derde nummer dat het gevolg moet zijn van ‘un acte cent fois répété’. Een oogenblikje heeft zijn opera bij het wufte publiek van eene badplaats weêr sukses; hij componeert eenige kamermuziek waar hij zijn hart in

[p. 191]

uitspreekt en die dan ook uitmuntend heet te zijn. Maar het is alles vergeefs. Hij moet verdwijnen. De harpiste moet natuurlijk ook verdwijnen. Trouwens de auto heeft hem geruineerd, en het kasteel ook. Dat hij anders toch ook wel zijn brood kon verdienen? Maar, stelt hij vast, ‘Puccini a eu faim,... faim pendant le meilleur quart de sa vie. Et ce fut le plus délicieux créateur et son succès matériel et moral restera légendaire’... - Poging tot zelfmoord. Poging tot dubbelen moord, ditmaal in alle werkelijkheid. Totdat een goede dokter ze redt, en een huwelijk voor kerk en staat, zij het in extremis, deze gedenkschriften van een vliegenier in hooge regionen burgerlijk beslecht.

Ik heb tegen den heer Francy Lacroix niets, zelfs niet het onderwerp van zijn roman, dat alleen in Sirius misschien zou te rechtvaardigen zijn.

Maar ik heb tegen hem, dat hij volzinnen schrijft: ‘Les yeux d'un musicien sont des oreilles qui chantent’.

Ik heb verder tegen hem, dat hij, met de beschrijving van de felste erotische tafereelen, mij nooit in de minste mate heeft vermocht te ontstellen.

Ik heb eindelijk tegen hem, dat hij zooveel papier heeft vermorst, dat duur blijft.

N.R.C., 27 Maart 1926.