Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 183]

Roger Avermaete
Une rivalite farouche

De heer Roger Avermaete, dien ik u hier onlangs voorstellen mocht als de geestige en ijverige auteur van ‘l'Apologie de l'Adultère’ - meer eene verklaring van overspel dan een eigenlijke verheerlijking ervan, heeft vier verhalen gebundeld en bij de ‘Renaissance du Livre’ uitgegeven, onder den titel der langste van deze novellen, die de afmetingen van een kleinen roman aanneemt, en den naam draagt van Une Rivalité farouche. Waarmede deze jonge auteur zijn zevende werk de wereld inzendt.

Die vruchtbaarheid van Roger Avermaete zal wel voor een deel liggen aan de innige geaardheid van zijn werk, die het noodzakelijk gevolg is van de geaardheid des schrijvers. Want, onder de jongere Vlamingen die in het Fransch verkiezen te schrijven - en de Antwerpenaar Avermaete zal dit vermoedelijk weer moeten wijten aan de opleiding die hij gekregen heeft, net als zijn illustere voorganger Georges Eekhoud, die betreurd heeft het Nederlandsch niet machtig genoeg te zijn om zich in onze taal letterkundig uit te drukken, - onder de jonge Fransch-schrijvende Vlamingen neemt, zeg ik, Roger Avermaete eene nogal bijzondere plaats in. Bedoelde Vlamingen immers streven er in hoofdzaak naar

[p. 184]

internationaal te wezen. En dit is goed te verklaren.

In de eerste plaats dan door het feit, dat een goed deel der voormalige literatuur hier te lande provinciaal en zelfs eng-regionalistisch is, en niet alleen in het verhalend proza maar zelfs in poëzie; waar het nu hunne natuurlijke, normale rol is, tegen de literatuur van vorige generaties reageerend op te treden, wenschen zij niet langer Belgisch, laat staan Vlaamsch of Waalsch te zijn, en... zij hebben misschien geen ongelijk, - als zij maar talent hebben. Een tweede reden om cosmopolitisch te doen is al even natuurlijk en van-zelf-sprekend: heel hunne opvoeding was Fransch, zij het dan ook niet geheel onvervalscht; hun geestelijk voedsel komt hun uit Frankrijk; en waar nu eenerzijds de Fransche literatuur in Europa overheerschend is en in de verste landen weêrklank vindt, en anderdeels tegenwoordig in Frankrijk uit vreemde talen wordt overgezet, meer dan ooit het geval was - de aandacht die de invloedrijke criticus Edmond Jaloux aan buitenlandsche literatuur, oude en nieuwe, wijdt, is in deze kenschetsend, - spreekt het zoo goed als vanzelf dat onze jongere Fransche literatoren van eene algemeen-Europeesche gezindheid blijk gaan geven, opgeslorpt dat ze trouwens zijn door de tallooze invloeden die via Frankrijk zich ook in dit land heerschend uitstrekken, al was het nog zoo kortstondig. En eindelijk is daar, ook in België, de zucht, boven de, zelfs erkende, invloeden uit, toch vooral zichzelf te zijn. Wat men ook meene, zijn de tegenwoordige strevingen in literatuur meer dan ooit individualistisch. Aan sociale letterkunde wordt niet meer gedaan. Het humanitaire unanimisme is als strooming verzand geraakt. De tegenwoordig

[p. 185]

hoogst geprezen romans zijn of lyrisch, of surrealistisch - hetgeen ongeveer op hetzelfde neêrkomt. Het sluit van lieverlede alle raskenmerken, althans schijnbaar, uit. Ook waar de schrijver zich een plaatselijk, een landelijk gegeven ter uitwerking oplegt, beheerscht hij dat gegeven meer dan hij het ondergaat. Geen wonder dan ook dat onze Vlamingen, die Fransch schrijven, nog zoo weinig als Vlamingen aandoen... zelfs niet meer door hun Fransch, dat zij hebben leeren verzorgen; in tegenstelling dan weêr met de schrijvers van vorige geslachten die er op uit waren, ook in het Fransch vooral toch Vlaming (of Waal) te blijken.

Van zulke mentaliteit is Roger Avermaete vrijgebleven. En misschien wel, en in de eerste plaats, omdat hij zoo door en door een Antwerpenaar is. Antwerpen, het is Vlaanderen dat de Wereld ontvangt. En omdat Antwerpen zoo patricisch-zelfbewust is, kan het dit doen zonder iets van het eigen wezen prijs te moeten geven. Antwerpen, de meest cosmopolitische stad van België, kon de stad blijven, die het meest-Vlaamsch is, meer: de stad die in Vlaanderen zijn meest-persoonlijke houding wist te handhaven. De rijke gastheer Antwerpen weet wat zijne gasten hem verschuldigd zijn: wie immers is goedgeefsch en alles-begrijpend als hij? En zoo zou, ook letterkundig gesproken, Antwerpen reeds een zeer eigene plaats behouden, zoo goed als zonder bekommernis om wat buiten de wallen der stad gebeurt.

Het kan derhalve verwonderen dat wij nog steeds den groot-patricischen roman over Antwerpen moeten missen; althans dat de Antwerpsche roman, van lieverlede een Schelderoman, vooral speelt onder de mindere

[p. 186]

luyden die leven aan en van den Stroom. Naar aanleiding van ‘Cacao’, het jongste verhaal van Maurice Gauchez, heb ik u, enkele maanden geleden, benaderend aangegeven, wat de Belgische letterkunde, Vlaamsche als Fransche aan het Schipperskwartier dankt: men vindt er niet in verwezenlijkt wat Conscience's ‘Koopman van Antwerpen’ en Eekhoud's ‘Nouvelle Carthage’ in het vooruitzicht stelden; maar men vindt er een aantal uitnemende boeken in opgegeven, die het Antwerpsche volk en de Antwerpsche kleine burgerij aan stroom en ‘bassins’, met rijke echtheid aan humor of meêdoogen schilderen, en aantoonen dat volk en kleine burgerij toch ook wel en onvervalscht cosmopolitisch-Antwerpsch zijn. Het is bij die boeken dat ‘Une Rivalité farouche’ van Roger Avermaete aansluit.

Ook als speciaal-Antwerpsch schrijver heeft Avermaete geene hooge strevingen. Hij mist de panisch-grootsche menschelijkheid van een Georges Eekhoud, den tragischen zin die Emmanuël de Bom, in een paar van zijne verhalen, openbaart, het diepere mede-lijden van Lode Baekelmans. Het is met dezen laatste dat hij misschien het meest verwantschap vertoont (hij staat boven het louter-pittoreske van een Constant Eeckels of een Lode Monteyne en voelt veel zuiverder dan Maurice Gauchez); maar dan met den Baekelmans der vroolijke en oolijke tronies, der zonnekloppers en der Venusdiertjes. Mededoogen is bij Roger Avermaete afwezig. En dan ook satire. Hij is schrijnend noch vinnig; hij is alleen geestig en joviaal. Als zoovele Antwerpenaren weet hij uitstekend te vertellen. Zinnelijk maar oppermachtig-gezond; alles behalve kieskeurig, maar zóó

[p. 187]

natuurlijk dat hij elken wrevel ontwapent, weet hij zijn verhaal zoo sappig voor te dragen dat het allen kritischen zin zoo goed als verstrikt. Waarbij komt - en het dient hier als eene bijzondere verdienste aangestipt, - waarbij komt dat hij buitengewone toestanden weet te bedenken, uit te spinnen en aanschouwelijk te maken zóó, dat de lectuur van zijn boekje tevens boeit en ontspant.

Aldus wordt ‘Une Rivalité farouche’, met de drie verhalen die er op volgen, een boek dat wel niet heel diep doordringt, een boek dat u niet ontroert dan in uwe lachspieren, een boek van louter guitigheid die weleens boertigheid wordt en dat alle stichtende waarde mist. Maar een boek dat u een uur aangenaam bezig zal houden, en dat, van wat dichter bij beschouwd, toch ook wel ernstige letterkundige hoedanigheden bezit.

N.R.C., 12 Juni 1926.