Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 179]

Roger Avermaete
L'apologie de l'adultere

Het lijkt wel of de jonge Antwerpenaar Roger Avermaete, bekend door een paar verhalen, maar vooral om zijne bemoeiingen met de mooie ‘Editions Lumière’, die zulke verzorgde boekjes uitgeeft, met deze Apologie de l'Adultère, die trouwens geene apologie is, een nieuw literair genre inhuldigt. Ziehier eene aaneenschakeling van schetsen, van korte novellen, van vluchtige vertellingen, die ons echter niet als dusdanig aandoen, die niet bedoeld zijn als letterkundige praestaties of oefeningen, maar moeten dienen als voorbeelden, als de illustratie-materialen voor een thesis, die de schrijver zich tot opdracht geeft te verdedigen; iets als de ‘exempelen’, waar onze Nederlandsche literatuur, van bij de veertiende tot in de zeventiende eeuw, zoo rijk aan is. Schrijver wil bewijzen; hij wil, op den hem eigen toon, stichten, en daartoe gebruikt hij vluchtige verhalen, die overtuigingskracht moeten bezitten. En dat maakt, buiten de persoonlijkheid van den auteur om, de eerste eigenaardigheid uit van zijn boek.

Die persoonlijkheid, dewelke misschien minder eigenaardig is, openbaart zich in den toon waar ik het daar even over had. Eigenlijk doet Roger Avermaete zich hier voor als iemand die doceert, als een professor die vol

[p. 180]

ernst zijn onderwerp ontwikkelt, als een geleerde die zijne stof verwerkt naar eene vaste methode. Hij zal eerst zoeken naar eene goede definitie van wat ‘adultère’ is, en daartoe is de Socratische manier de beste. Volgt dan een historisch overzicht van zijne stof: ‘sur la punition de l'adultère à travers les âges’. Waarna het theoretisch gedeelte van den cursus aanvangt: eene eerste les over ‘les différentes gradations de l'Adultère’, en opvolgende lessen over ‘l'Adultère-fatalité’, ‘l'Adultère-hypnotisme’, ‘l'Adultère par ambition du conjoint’, ‘l'Adultère-nécessité’, ‘l'Adultère-délivrance’, ‘l'Adultère par amour’, ‘l'Adultère par bonté d'âme’, ‘l'Adultère-cas de conscience’, ‘l'Adultère par devoir patriotique’, ‘l'Adultère par goût’, telkens opgelucht door voorbeelden, aan de werkelijkheid ontleend, en besloten door commentaria, die er de gevolgtrekking van zijn. - Na dit analytische deel, het synthetische. Wij krijgen de philosophie van het overspel, doorspekt met aphorismen, beladen met beschouwingen over ‘l'Adultère considéré socialement’, ‘l'utilité de l'Adultère au point de vue économique’, ‘l'utilité de l'Adultère au point de vue artistique’. Om te besluiten met eene samenvattende ‘Conclusion’, zooals het behoort. Aldus hebt gij een overzicht van dezen leergang, waarvan de indeeling in-het-oog-vallend-wetenschappelijk is voor ieder die maar eenig begrip heeft van opvoedkunde...

Ik heb over den inhoud van het boekje eenigszins uitgeweid omdat het u aangeeft wat er bovengemelde toon van is. Die toon is buitengewoon ernstig, al is de bedoeling natuurlijk geweest eene, wel wat langdradig uitgevallen, bouffonnerie te schrijven. De Fransche

[p. 181]

humorist zou het wellicht hebben gedaan met eene aaneenrijging van calembours; met de stijlwendingen, die soms zulke grappige stijlaffectatie meébrengen, waarin Alphonse Allais een eerbiedwaardige meester was. Een Courteline zou zich al even weinig hebben kunnen onthouden van middelen, psychologische of literaire, die de verschillende vertellingen tot hun volle recht zouden hebben laten komen. Roger Avermaete, hij, en het is zijne hoogste verdienste, verzaakt van alles wat naar literatuur en de uiterlijke verschijning ervan kon zwemen. Hij is zakelijk als het rapport van een politiecommissaris. Zijn soort humor - en die humor ligt er nogal dik op - gaat naar de Angel-saksische toe, maar geenszins naar de tegenwoordige Engelsche (want aan een reus als Sterne denkt men niet eens), veel meer naar de Amerikaansche, die door een Mark Twain werd ingehuldigd. Vergist u echter niet: waar Twain met eene haast heldhaftige koelbloedigheid de grootste enormiteiten gaat vertellen, verlaat Roger Avermaete nooit het pad der burgerlijkste aanneembaarheid. Er is niemand, die zijne stichtende of verklarende exempelen, niet met beide handen zou onderteekenen, zóo treffend zijn ze door hunne waarschijnlijkheid en zelfs zóo overtuigend dat een naïeve notarisklerk ze zich tot voorbeeld zou geven voor desgevallend avontuurtje, waar hij zich toe aangetrokken gevoelt. Want nooit wordt Avermaete zelfs maar in den schijn ironisch. Het lijkt er naar, dat hij geen anderen roem beoogt, dan dien van den moralist. Hij gebruikt daartoe wat aan al de moralisten der wereld zoo prachtig is meêgevallen: de ‘maxime’ van Pascal, Rochefoucault of Chamfort; maar, alsof hij nóg vreezen

[p. 182]

zou dat het hem letterkundige parten kon spelen, schrijft hij deze ‘pensées’ alleen neêr aan het slot van eene lange, eene lang-beredeneerde dissertatie, met hierboven gemelde verhalen als bewijskrachtig materiaal. Schrijver heeft eene kleine vijftien bladzijden noodig om, na er vijf andere te hebben verworpen, eindelijk tot deze bepaling te komen van het overspel, die hem dan ook als definitief voorkomt: ‘l'Adultère est l'acte par lequel une personne mariée s'unit charnellement à un individu qui n'est pas son conjoint.’ Zijne aphorismen, uit lang nadenken geboren, steunende op onafwijsbare constataties, afgeleid naar de regelen van de strengste logica, klinken als de wijsheid-zelve, zij het eene wijsheid ten behoeve van den gulden middenstand: ‘Maris! craignez l'épouse qui rêve! En règle générale, la femme ne rêve jamais à son mari’. ‘Méfiez vous de la soldatesque, quelque soit l'arme ou le grade’, met als collorarium: ‘l'amour de la patrie ignore les petits intérêts de famille’. Met dezen melancholischen eindraad: ‘Etre résigné’. En deze laatste ‘Vérité à méditer: le suprême bonheur est dans l'ignorance’.

Mijn bedoeling is bij deze niet geweest, u ‘l'Apologie de l'Adultère’ speciaal aan te bevelen: misschien zal het boek sommige menschen ergeren, al wordt het voor volwassenen nooit afstootend, waar het waarlijk te gezond, te gulhartig voor is. Ik heb het alleen willen beschouwen als een staal van een bijzonder literair genre, en als dusdanig acht ik dat het eene eigenaardigheid vertoont, waarvan ik de elementen heb trachten aan te geven.

N.R.C., 13 Maart 1926.