Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 175]

Edmond Picard
Scenes de la vie judiciaire

De onrustige, paradoxale figuur van Edmond Picard is nog niet vergeten. Groote scheppende kracht die maar zelden tot een volledig einde doorzetten zou - ik zonder zijn arbeid als jurist uit -; schitterende geest, waarvan men zoo weinig ernstig opnemen zou, doordat hij zich in het negeeren wellicht nog meer dan in het opbouwen vermeide; was er niets aan hem van het ‘middelmatisme’ dat hij beschouwde als het hoofdbestanddeel, ik zei haast als de hoofddeugd van den doorsneê-Belg. Dit was een goede reden voor dien Belg, ook als hij tot de intellectuëele standen behoorde, om hem niet steeds zeer ernstig op te nemen, om hem althans op eene zekere achterdocht te ontvangen. Nochtans heeft Edmond Picard, met zijne ruime intelligentie, vol initiatief zij het zonder groot evenwicht, zich te lang en te levendig in de kringen van gerecht, kunst, letteren en politiek bewogen, dan dat men hem niet nog steeds gedenken zou, zijne boutades, flitsen van den vlugste der geesten, niet zou herhalen.

Wel wordt hij thans, pas enkele jaren na zijn dood, als literator minder genoemd, tenzij in de handboeken voor de geschiedenis der Belgische letterkunde en in de bloemlezingen waar aan die letterkunde eene plaats wordt ingeruimd. Men spreekt veel minder van hem

[p. 176]

dan van Charles de Coster die zoo veel ouder is, minder ook dan van Camille Lemonnier die vóór hem overlijden zou. Daar zijn vele redenen voor: veel meer dan hij, beantwoorden beide genoemden aan den lust in schilderachtigheid die ons in dit land eigen is en in het bloed steekt, waar Picard zooveel meer-intellectuëel was. Er komt bij dat dezes literair werk in waarde vermindert naar de schrijver in jaren vordert, zoodat het beste het oudste is, en dat zijn ‘Théâatre d'Idées’, de arbeid die het dichtst bij de tegenwoordige generaties stond, het minst genietbaar was en van lieverlede als eene veroordeeling meêbracht. En waar dat vroegste, maar beste werk uitverkocht en zoogoed als onvindbaar is geworden, moet het niet verwonderen dat het niet meer gelezen wordt.

Daarin heeft de zoo verdienstelijke ‘Renaissance du Livre’ verholpen door eene heruitgave van Edmond Picard's Scènes de la Vie judiciaire, vermoedelijk zijn beste boek. Wij hebben de uitgevers daar dankbaar voor te zijn: weer zal - laat het ons hopen althans - Picard gelezen worden. Met het gevolg dat men hem niet langer, neusophalend, voor den literairen dilettant zal doen doorgaan waar men hem doorgaans voor houdt.

Deze ‘Scènes de la Vie judiciaire’ omvatten vier lange stukken, die men novellen noemen kan. Het zijn ‘Paradoxe sur l'Avocat’, ‘La Forge Roussel’, ‘Le Juré’ en ‘La Veillée de l'Huissier’ vroeger elk afzonderlijk verschenen. Al heb ik het materiaal niet onder de hand dat mij zou toelaten de juiste data te citeeren, toch meen ik wel dat zij niet veel minder oud zijn dan eene halve

[p. 177]

eeuw. De drie eerste verhalen zijn rechterlijke gevallen; de vierde een ‘Conte de Noël’ die er slechts los verband mee houdt, maar wel het levendigste zal zijn van heel den bundel, en, met eigen voordracht en eigen vernuft weliswaar, doet denken aan Edgar A. Poe - in dien tijd nog zoo weinig bekend, naar ik meen. Deze vertellingen zouden dan in de eerste plaats getuigen van de groote liefde die Edmond Picard, buitengewoon-begaafd en zeer gevreesd advocaat, voor zijn vak koesterde en van den hoogen ernst waarmede deze wispelturige geest zijne taak opvatte.

Maar, zoo deze verhalen, die wij na lange jaren herlezen, ons weer een ganschen avond hebben geboeid en in spanning gehouden, dan zal dat toch wel om eene nog andere reden zijn. Om te beginnen is daar de- stijl die slechts in schijn hier en daar wijd-loopig, van eene levendigheid is vol tucht. Picard is van zijn onderwerp bezeten, maar eenmaal vóór zijne schrijftafel gezeten, beheerscht hij zijne stof op bewonderenswaardige, althans in dit land uiterst-zeldzame, buitengewone wijze. Veel meer dan de meeste Belgische boeken uit dien tijd en van de daaropvolgende jaren, die ons blijven aantrekken door een soort naïeve weelderigheid, doen deze ‘Scènes’, door hunne gebondenheid, en door hun intellectuëele gedragenheid, modern aan: zij konden heel goed enkele jaren geleden zijn geschreven.

Waar nog eene andere reden voor kan aangegeven worden: geen enkele Belg uit dien tijd, en zelfs maar weinig Fransche schrijvers, bezitten zooveel psychologisch doorzicht als Edmond Picard, beschikken over evengroot analytisch- en voorstellingsvermogen. Dank

[p. 178]

het weêr den advokaat. Maar deze kan het voor zijn ambacht doen zonder literair talent, en het is vooral door het uitmuntend literaire voordragen, met warmte die nooit fijnheid uitsluit, dat Edmond Picard ons blijft treffen.

Voegt daar dan aan toe, dat Picard wel een voorlooper kon heeten van een Paul Bourget, van een Henry Bordeaux. Wat hem in een geval aantrekt, is het synthetisch probleem dat het bij hem oproept. Van lieverlede komt hij ertoe, zich eene thesis ter verdediging op te leggen. Ieder verhaal is eene les. Doch de schrijver is - en gedenkt weer maar eens den tijd waarop hij schreef! - nooit van die opdracht het slachtoffer. Slechts bij uitzondering gaat hij aan het pleiten. In de meeste gevallen vloeit de oplossing uit de feiten, uit de psychologische vaststellingen voort. Wat niet altijd het geval is met de later-komende genoemde Franschen.

Ik herhaal het: ‘Scènes de la Vie judiciaire’ is een boek om te herlezen.

N.R.C., 6 Februari 1926.