Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 170]

Andre Baillon
Le pot de fleur

Weinig Belgische auteurs hebben even vlug Parijs veroverd als de voormalig-Brusselsche journalist André Baillon. Zij worden er doorgaans ontvangen, zooniet op vijandschap, dan toch op een soort achterdocht die naar zelf-verdediging gelijkt, en ik ken er, die veel en zelfs erkend talent bezitten, dewelken sedert jaren te Parijs een nogal weinig schitterend leven leiden. De faam van een Maurice Maeterlinck heeft als uitgangspunt een toeval: had Octave Mirbeau zijne ‘Princesse Maleine’ niet gelezen en geestdriftig besproken, het kan goed zijn dat de roem van den Gentschen dramaturg de grenzen van den symbolistischen kring niet te buiten zou zijn gegaan, zooals het geval is geweest met zijn grooten vriend Charles van Lerberghe. De bijval van Francis de Croisset dankt hij aan zijne volkomene aanpassing bij Parijsche toestanden. De triumph van Fernand Crommelynck's ‘Cocu Magnifique’ is eene vlug-uitgebrande meteoor geweest. Baillon, hij verwint het groote publiek met eene hardnekkigheid - want hij is koppig en bezit doorzettingsvermogen, die boek aan boek beloond wordt.

Het is natuurlijk die hardnekkigheid niet alleen, die aan André Baillon zulken bijval verzekert. Sommigen

[p. 171]

zullen, niet zonder eenig misprijzen, beweren dat hij hem aan den aard zijner onderwerpen dankt, en ongelijk hebben zij niet geheel. Boeken als ‘Histoire d'une Marie’, ‘Zonzon Pépette’ en het pas-verschenen ‘Un Homme si simple’ zijn gruwelijk. Baillon betuigt eene zieke zinnelijkheid met een cynisme, dat ik te zijner verontschuldiging aan sadisme zal toeschrijven. Hij zoekt het walgelijke met eene haast monotone standvastigheid, die ik alleen aan perversiteit wil toeschrijven om hem niet te moeten beschuldigen van opzettelijkheid. En nu weet gij dat een zeker publiek te Parijs nooit genoeg krijgt van zulke apache-literatuur: deze van André Baillon heeft het excuus niet, gedrenkt te zijn met de grondelooze menschelijkheid, die de boeken drenkt van een Charles-Louis Philippe.

Er is een derde reden, die Baillon's succes verklaart, en die ik u voor de beste geef: de gretigheid van den Franschman naar exotisme. Want niet iedereen in Frankrijk houdt van pornographie, ook bijaldien ze onopzettelijk zou wezen of steken in al de pracht van een literair kleed. Maar er zijn weinig Franschen die niet opgaan in verhaal van zeden, in teekening van landschappen die buiten de Fransche grenzen voeren. De Franschman weet van de aardrijkskunde weinig af; reizen doet hij veel minder dan de Germaansche volkeren, die, heel hunne geschiedenis door, nomaden zijn. Maar juist daarom houdt hij van reisverhalen, en vooral van romans die in het buitenland spelen. Om te zwijgen van de glorie van een Pierre Loti en na hem van een Claude Farrère: de gulzigheid waarmede de romans d'aventures der laatste jaren werden verslonden - denkt aan Pierre

[p. 172]

Benoit en, in 't veel betere aan Jean Giraudoux, - en de ‘vogue’ die sedert Chateaubriant's ‘Brière’ de provinciale verhalen genieten (voor den Parijzenaar is de ver-afgelegen provincie óók het buitenland) bewijst die zucht naar exotisme, waar ik het hier over heb, en die trouwens goed te verklaren is na den vloed der ‘romans parisiens’ van vóór een kwarteeuw, en waarvan iedereen wel verzadigd zal zijn, te meer daar men inziet, hoe schril-valsch het Parijsche leven er meestal in voorgesteld wordt.

En nu doet het geval-Baillon zich mijns inziens voor als een exotisme-geval. Niet zoozeer omdat een paar zijner boeken in Londen of Brussel en zijn allereerste in de Kempen spelen, maar om een eigenaardigheid die den Franschen veel meer in het oog vallen moet dan ons Belgen. Het volgende zal u dit duidelijk maken.

Toen, een goede vijf jaar geleden, Baillon's ‘Moi quelque part’ te Brussel in eene geringe oplage verscheen - het was zijn eersteling, - mocht het zich niet dan in een nogal matigen bijval verheugen. Deze reeks fijne, maar nauwelijks-verbonden aanteekeningen kwam ons al te zeer voor als eene navolging van Jules Renard's ‘Histoires naturelles’, dan dat wij er eene literaire gebeurtenis in zouden hebben gezien. Het boek leek ons wel aardig; - zonder meer.

André Baillon vertrok daarop naar Parijs. Eerst gaf hij er zijne, zeer geforceerde, ‘Histoire d'une Marie’ uit. Daarop kwam eene nieuwe uitgave van ‘Moi quelque part’ onder den titel van ‘En sabots’. Het werk vestigde onmiddellijk de aandacht. De Franschen, die gauw vergeten, schenen den invloed van hun grooten Jules Renard

[p. 173]

niet te merken; althans zagen zij hem over het hoofd om alleen te zien het Kempisch-Vlaamsche van het boek, dat ons natuurlijk veel minder treffen moest, vertrouwd dat wij waren met het landschap hetwelk erin beschreven, met menschen en dieren die erin uitgebeeld worden. En aldus overwon weêr maar het soort exotisme dat ik daar straks heb bedoeld, en waar men in Frankrijk zoo gretig naar is.

De laatste, - of hebt gij het liever de eerste - reden van André Baillon's jonge faam is natuurlijk zijn talent. Zeer persoonlijk is het niet: ik heb u gezeid wat het aan Renard te danken heeft. Maar het heeft van Renard de raakheid; het heeft er helaas nu en dan ook de spitsvondige gezochtheid van. Toch is er ook wel een verschil: waar Jules Renard meestal voornaam-aristocratisch blijft en daardoor hard en droog aandoet (in ‘La Bigote’ is zijne geestigheid onmeedoogend, terwijl het menschelijke van ‘Poil de Carotte’ meer in de toestanden ligt dan aan den auteur), is de humor van Baillon meer sensuëel, en zijne verfijning minder te zoeken in zijn intellect dan juist in die zintuigelijkheid welke, zooals ik reeds zei, niet blakend van evenwichtige gezondheid is.

Zijn laatste boekje, dat ik hier afkondig, en dat zeer keurig met schoone houtsneden van Jan Fr. Cantré is uitgegeven in een oplage van slechts drie honderd één en zestig exemplaren, geeft, in twee novellen, het essentiëele van André Baillon's kunst, zonder het stuitende van vele onder zijne andere verhalen. Het is de geschiedenis van een bloempot; en daarna is het de geschiedenis van eene jonge poes: de gewone schijn-van-eenvoud, en daarbij de gewone gemaaktheid.

[p. 174]

Maar dan toch weer met heerlijke vondsten. Ik schrijf over: ‘Pouleke’ (de naam van de poes) ‘Pouleke avait une robe grise à reflets roux très simple, dont on ne voyait pas la couture.’ Waarop onmiddellijk deze spitsvondigheid volgt, die alles bederft: ‘Il restait petit, parce que sa pauvresse de mère en l'envoyant au monde, n'avait pas trouvé assez d'étoffe, pour l'habiller en gros chat’.

Beide volzinnen karakteriseeren volkomen heel de kunst van André Baillon.

N.R.C., 26 September 1925.