Verzameld werk. Deel 6. Beschouwingen over literatuur. Het dagelijks brood I. Keur uit de brieven in dagbladen 1906-1929

[p. 165]

Maurice Gauchez
Cacao

De literatuur over de Antwerpsche haven en het belendende Schipperskwartier is zeer uitvoerig. Heeft deze machtige volkswijk onze Vlaamsche schrijvers uit de romantiek en de daarop volgende reactie opvallend-zelden geinspireerd - noch bij Conscience, noch zelfs bij zijn intiemen vijand Domien Sleeckx, noch ook bij August Snieders neemt het havenbedrijf de plaats in, die men van hen zou verwachten -, dan ligt dit vermoedelijk aan de haven-zelf, die toen op verre na de imponeerende ontwikkeling niet had bereikt, die ze sedert dien, meer bepaald in het laatste kwart-eeuw, heeft genomen. Zelfs Peter Benoit, dien ze uitermate boeide, heeft er, in zijn muziek-epos De Schelde, de plaats niet aan gegund, die haar als vanzelfsprekend, toekwam: ditmaal ligt de schuld misschien aan zijn teksten-leverancier, wijlen den heer Emmanuël Hiel. En men moest wachten, als op eene openbaring, op de grootsche Nouvelle Carthage van den grootschen Georges Eeckhoud, om er al de, laat mij maar zeggen literaire, waarde van in te zien. En Georges Eeckhoud heeft het bij dat eerste boek niet gelaten.

Hij heeft leerlingen gehad. Ik spreek niet van de dichters. Onder de Fransch-schrijvende heeft niemand

[p. 166]

- zelfs niet Max Elskamp misschien, zoozeer verschillend echter van temperament - hem in uitdrukking nabijgestreefd, tenzij Emile Verhaeren, waarvan L'Etal, in Les Villes tentaculaires, een monument is; heel dit boek trouwens is een als betonnen beeld van de Scheldestad. - Onder de Vlaamsche dichters zijn Constant Eeckels, Jan Hammenecker en met een enkel gedicht Victor de Meyere te noemen (misschien vergeet ik er). Doch zij waren te lijdelijk-subjectief, te weinig dynamisch aangelegd, om in vers te bereiken wat Georges Eeckhoud in zijn proza had vastgeklonken.

Doch toen kwamen twee prozaschrijvers, en twee echt-Vlaamsche Antwerpenaars: Emmanuël de Bom, die zijne sentimentaliteit en de ironie, welke er de weêrslag van is, prijs geeft, als hij in het Schipperskwartier komt te staan: ontzagwekkend-menschelijk in zijne Wrakken en in een paar novellen, welke om de haven spelen en die aan pathetische waarheid Georges Eeckhoud evenaart; Lode Baekelmans, die, kind van deze wijk, opgroeit uit den humor ervan om te stijgen tot de breedbegrijpende meewarigheid, die zijne Tiene en zijn drama Europa maken tot niet zeer fraai-geschreven, maar innig-geliefde boeken, welke men niet vergeet.

Een Fransch-schrijvend Belg komt thans onze aandacht vragen voor een nieuwen Antwerpschen havenroman: Maurice Gauchez met Cacao.

Van Waalschen bloede, is Gauchez te Antwerpen in een leeraars-gezin en later in een Fransch-journalistiek milieu opgegroeid. Feitelijk geen volksjongen als De Bom of Baekelmans. Zelfs geen zuiver Antwerpenaar als Max Elskamp. En helaas geen diep doorvoeler als

[p. 167]

Georges Eeckhoud, anders door zijne opleiding uit zijn volk weggerukt, maar door liefde herboren. Doch de macht van Antwerpen is zóó groot, dat de naar zijne geaardheid Waalsche Maurice Gauchez zeer oprecht het refrein van het Antwerpsche Schipperskwartier meent te mogen meêzingen:

Ga de weg! Ga de weg! Wij zijn hier!
Wij zijn de mannen van het Schipperskwartier!

en het doet met luidruchtige geestdrift.

Maurice Gauchez, die nog vrij jong is, werd al vroeg journalist. Het legt wellicht zijne veelzijdigheid uit en ook wel eenigszins zijn gebrek aan doorgronden. Dichter, essayist, historicus der letteren, chroniqueur en zelfs aan de mindere werkjes van het krantenbedrijf gebonden, legt hij eene bedrijvigheid aan den dag, die verbluft en het gehalte van zijn werk bij sommigen eenigszins verdacht maakt. Hij heeft zes bundels gedichten uitgegeven, en één ervan werd bekroond door de Académie Française. In navolging van Rémy de Gourmont gaf hij drie bundels Masques belges uit, waarbij Franz Gailliard de teekenaars-rol speelde van in Frankrijk Vallotton. Weêr bekroonde de Académie Française, mitsgaders de Belgische, zijne Histoire des Lettres françaises de Belgique des origines à nos jours en die noch beter noch slechter is dan zoovele andere; hij vereenigde een aantal kritieken onder den titel van Romantiques d'Aujourd'hui; en niemand minder dan Henri de Régnier prefaceerde een boek van hem, dat heet: Ce que j'ai vu de la Meuse à l'IJser, want Maurice Gauchez is onder den oorlog Belgisch

[p. 168]

officier geweest. En hij is nauwelijks vijf-en-veertig jaar oud, als ik mij niet vergis.

Zulke zwoegende werkzaamheid (en ik vergeet er aan toe te voegen dat hij verder redacteur van den Antwerpschen ‘Matin’ is, en stichter-bestuurder van het zeer drukke en trouwens zeer levendige tijdschrift ‘La Renaissance d'Occident’) is de heer Gauchez niet voldoende: zijn droom is geweest, ook de lauweren van den romanschrijver te plukken. En zoo heeft hij onlangs zijn verhaal: Cacao uitgegeven in de ‘Renaissance du Livre’, en het is zoowaar zijn prettigste boek geworden.

Zeker, wat ik hier weêr mis, is bezinking. De taal is tevens te precieus en te slap, om met de grootsche stiptheid, die het vergt, het Antwerpsche havenleven te schilderen. De karakterteekening mist uitdieping: meestal moeten sommige lichamelijke bijzonderheden van zijne ‘helden’, uit den treure herhaald als Homerische epitheta, voor psychologie gelden. De vertelling kan wel boeien door haar inhoud; doch van enkele Vlamingen hebben wij ze nog smakelijker gehad en vooral inniger doorleefd. Het einde is burgerlijk-braaf en een beetje flets.

Maar - en het ligt misschien evenzeer aan ons als aan Maurice Gauchez, doordat ook wij van dat Schipperskwartier houden als van den mond, die het Vlaamsche avontuur aanzuigt naar heel de wereld, - maar dit, dan toch wel frissche verhaal van de tweedaagsche lotgevallen van het jongetje Cacao met zijn aardig bloemenmeisje laat niettemin een aangenamen, haast-verkwikkenden indruk na en zelfs, bij wie veel boeken krijgt te lezen, een levendige herinnering. En dat is ook een

[p. 169]

criterium. Kreeg nu de heer Maurice Gauchez maar eens den tijd om zich rustig aan zijne werktafel te gaan neêrzetten, om een boek te maken met al zijn ernst en al zijn kunnen, dat toch niet te misprijzen is; ging het eens bij hem niet langer luk-raak; mocht hij condenseeren waar het hoeft en uitbreiden waar het past, dan zou hij een heel goed boek vermogen te maken. Want hij bezit gaven van het hart en gaven van de pen, die, gelouterd, te benijden zouden zijn.

N.R.C., 5 September 1925.