Verzameld werk. Deel 5. Beschouwingen over literatuur

[p. 887]

Jean Rodes
Breviaire Stendhalien

Met zijn Breviaire Stendhalien heeft Jean Rodes, tot hiertoe vooral bekend door zijne degelijke werken over China en Egypte, de Stendhal-literatuur, reeds zoo talrijk, verrijkt. En spreek ik van verrijking, dan is dit geen ijdel woord. Dit boek is niet anders dan een verzameling van spreuken, aan het werk van Stendhal ontleend, rakende de verschillende zijden van 's Meesters karakter, gevoeligheid, meeningen en overtuigingen. Zijne opvatting van het leven, zijne levenswijze, zijne houding tegenover de vrouw en de liefde, zijn immoralisme; aangaande wat hem aantrekt en wat hem aanstoot geeft; over zijne ideeën betreffende literatuur en kunst, zeden, godsdienst en politiek, en eindelijk over de verschillende volkeren. Eene bloemlezing dus, met veel zorg samengesteld, en aangevuld door eene analytische tabel die toelaat onmiddellijk terug te vinden wat men in Stendhal wenscht na te slaan. Waardoor de bloemlezing wordt een echt vademecum voor ieder die van Stendhal werk heeft gemaakt: de verrijking waar ik van sprak, en die van deze verzameling iets onmisbaars maakt.

Het spreekt van-zelf dat zij daarom nog geenszins de lectuur van een ‘Lucien Leuwen’, van een ‘Henri

[p. 888]

Brulard’, van de ‘Souvenirs d'Egotisme’ en vooral van de ‘Correspondance’ uitsluit. Geen enkel woord immers van Stendhal kan ons onverschillig laten: meer dan ooit zal dit blijken uit de ‘oeuvres complètes’ die de uitgever Champion ons aan het schenken is. Doch, daargelaten dat dit ‘Bréviaire’ vrij volledig is, althans voor de hoofdzaken en een werk uitmaakt waar men vlug en goed zijn weg in vindt, is het vooral buitengewoon nuttig bij het lezen van het kritische werk dat vóór of tegen Stendhal is geschreven, te rekenen van Taine en Bourget, en dat uitloopen zou op het zoo intelligente, ik zei haast monumenteele boek van Léon Blum: ‘Stendhal et le Beylisme’.

Doch eenvoudig op zich-zelf beschouwd, als bundel ‘ideeën’, - want Stendhal behoort in de eerste plaats tot het fiere, sterke, dappere ras der Fransche moralisten, al is hij een der grootsten onder de Fransche romanciers - is deze bundel kostbaar. Het doorbladeren ervan maakt den invloed duidelijk die Stendhal moest hebben op iemand als Nietzsche. Zeker, uit den aard der zaken missen wij hier den klank dien de ‘Souvenirs d'Egotisme’ in ons natrillen laten; de communie met den schrijver dringt zich minder op; het ‘Bréviaire’ zal wel minder overtuigend zijn; het oneindige getal facetten belet hier de groote eenheid van het licht. Maar anderdeels prikkelt de oneindige veelzijdigheid die ons hier wordt geboden te beter de aandacht. Wij worden misschien minder medegesleept, maar onze belangstelling wordt scherper; wij worden strijdbaar genoopt tot onderzoek; meer dan onze gevoeligheid wordt onze intelligentie gewekt. En daar zou Stendhal den heer

[p. 889]

Jean Rodes zeker wel dankbaar voor geweest zijn. Vele lezers trouwens kan het brengen tot een beter inzicht van den Meester.

Want, om niet te spreken van het snobisme waar eene wellicht soms even te luidruchtige Stendhal-vereering aanleiding toe gegeven heeft, is het onbetwistbaar dat de ingewikkelde, voor ons zoo buitengewoonmoderne personaliteit van Stendhal niet altijd volkomen en naar hare werkelijkheid begrepen wordt. Daar wijst Jean Rodes op in een ‘Avant-propos’, dat het persoonlijke deel van dit werk uitmaakt en uitmunt door geestige fijnzinnigheid.

Hij onderscheidt de dienaars van den Stendhal-cultus in ‘Stendhaliens’ en in ‘Beylistes’, - een onderscheid dat Léon Blum niet had gemaakt. Hij stelt ter zijde de onverdroten naspeurders die van het ‘Stendhalisme’ iets als eene carrière hebben gemaakt: de bibliotheeken archiefwormen die zich de, overigens zeer verdienstelijke want zeer verklaarbare, taak hebben opgelegd, de cryptographie van Stendhal te ontcijferen en in duidelijk schrift om te zetten: zij leggen de teksten vast waar het Stendhal-geloof op berust, veel meer dan dat zij van dat geloof de sacerdoten zouden zijn. Dat zij intusschen nuttige, en wij kunnen gerust zeggen: onontbeerlijke dienaars zijn, spreekt vanzelf.

Wat dichter bij ons staan de exegeten, de historische als de kritische. Het is aan hen dat Stendhal zijn roem dankt. Door hem in zijn tijd te verplaatsen, hebben zij aangetoond hoeveel meer dan elk ander hij boven dien tijd uitrijst; door zijne persoonlijkheid te doorgronden, hebben zij bewezen hoe dicht zij bij de onze staat, en

[p. 890]

meer: hoe uitzonderlijk zij was, in hare oprechtheid, in hare gevoeligheid, in hare vermenigvuldiging van een haast cynisch amoralisme en eene haast norsche ridderlijkheid.

Het is die vreemde vereeniging van uiteenloopende en tegensprekelijke eigenschappen die voor velen de aantrekkingskracht naar den wonderen geest van Stendhal is geweest, en die hem ook de verwoede tegenstanders heeft bezorgd, die hem verguizen meer dan ooit een doode is gedaan.

Deze drie reeksen lezers, de verguizende vijanden inbegrepen, maken het corps der ‘Stendhaliens’ uit: zij hebben dit gemeen dat, dienaars in eene zelfde kerk, niets nochtans dan liefde of haat ze vereenigt met den Meester: geen identiteit, en zelfs geen moreele gelijkenis.

Die identiteit, die gelijkenis, men vindt ze alleen bij de ‘Beylistes’. Hier is geen spraak meer van bloot een geloof: hier staan wij voor een geestelijk ras, met gelijkwaardige hoedanigheden, met zelfden aandrang, zelfde driften, zelfde gevolgtrekkingen en resultaten. Men vindt ze niet alleen onder de literatoren: men vindt ze wellicht in grooteren getale onder ‘hommes du monde’ en vooral onder politici. Hunne ‘façon d'aller à la chasse au bonheur’ gelijkt op die van Stendhal; is hun ‘espagnolisme’ misschien niet zoo echt als het zijne, de vraag: ‘Qu'en dirait Stendhal’ kan ze uit hun cynisme redden. En het is omdat zij het Stendhaliaansche wezen zoo diep in zich naleven voelen, dat Stendhal onder ons, meer dan welke tijdgenoot ook, bij uitzondering van misschien Heine, nog zoo levend is.

De inleiding, waar Jean Rodes deze gedachten in

[p. 891]

ontwikkelt (waar ik een paar van de mijne aan toevoeg) is er maar om ons voor zijn ‘Bréviaire’ dubbel dankbaar te stemmen; - al wordt deze daarom nog niet, wat hij ook moge hopen, eene ‘Imitation de N.S. Stendhal’.

N.R.C. 10 April 1926.