Verzameld werk. Deel 5. Beschouwingen over literatuur

[p. 600]

Hugo van Walden
De gulden slede

Hugo van Walden die ons, na jaren stilzwijgen, deze ‘Gulden Slede’ toestuurt, behoort tot eene generatie die wij eerst thans overzichtelijk in hare ware beteekenis leeren waardeeren. Het is de generatie die heeft gedebuteerd in het tijdschrift ‘Vlaanderen’, om zich later te splitsen en uiting te vinden in twee organen: ‘De Boomgaard’ die de literatuur op een meer bepaald aesthetisch standpunt hield, en ‘Vlaamsche Arbeid’ die een meer-ethischen grondslag aannam en waar vooral jongere Roomsch-katholieken hunne bijdragen in opgenomen zagen.

De taak van deze generatie was niet gemakkelijk: zij kwam onmiddellijk na de schrijvers die zich in ‘Van Nu en Straks’ hadden geopenbaard, die door de leiders van dit tijdschrift waren ontdekt geworden of zich om de vernieuwingsidee, die trouwens zeer ruim was opgevat en aan ieder volle vrijheid het mits hij maar talent had, hadden geschaard. Er kon, voor de medewerkers van ‘Vlaamsche Arbeid’ of ‘Boomgaard’, geen spraak zijn, eene erfenis op te nemen of zelfs maar op de baan van de Vlaamsche literatuur een nieuwen mijlpaal te plaatsen: hadden ook vele ‘Van Nu en Straksers’ hun beste werk geleverd, of althans hun meest-karakteristieke

[p. 601]

werk, toch verkeerden de meesten nog in vollen bloeitijd; en waar geen aanzienlijke verruiming van den letterkundigen horizon op dat oogenblik merkbaar was, kon het wel niet anders of die toenmalige jongeren zouden zich aanvankelijk voordoen als volgelingen, zooniet als epigonen, der vooraanstaande auteurs die hun werk aan ‘Van Nu en Straks’ afstonden, en later aan het veel minder gebondene, veel lossere ‘Vlaanderen’.

Nochtans was van toen af reeds merkbaar, dat Vlaamsche-Arbeiders als Boomgaard-mannen eens eene afzonderlijke, zij het niet zeer sterk uitgesproken houding aannemen zouden, al moesten toch jaren verloopen vóór wij hunne persoonlijkheid strak zouden kunnen omlijnen.

Van lieverlede, en vanwege hunne godsdienstige stelling, zouden de medewerkers van ‘Vlaamsche Arbeid’ eene eerder strijdbare houding vertoonen. Karel van den Oever, die zich daarna voor hun leider liet doorgaan, had, met zijne gewone scherpzinnigheid, al dadelijk ingezien dat eene kloof moest gapen tusschen zijn katholicisme en het, naar hij meende ten top gedreven individualisme der ‘Van Nu en Straksers’, waarbij hij vergat de stukken te herlezen van Prosper van Langendonck en van August Vermeylen, die van bedoelde ‘Van Nu en Straksers’ juist het programma waren, als ooit van een programma bij hen spraak kon zijn. En, met zijne gewone heftigheid ook trok Karel van den Oever de grenslijn die zijn groep van de vorige generatie zou scheiden. Men kan nu juist niet zeggen dat Van den Oever in dien tijd door zijne medewerkers slaafs werd gevolgd. Dichters als August van Cauwelaert

[p. 602]

en Jan van Nijlen zouden zich, bij de steeds klaardere uiting van eene steeds vastere persoonlijkheid, al heel weinig bezorgd maken om eene strijdbare houding; hetzelfde gold voor een prozaschrijver als Ernest Claes; en zelfs de criticus Muls verkoos doorgaans, zich als onzijdig voor te doen.

Aan ‘Van Nu en Straks’, of beter nog aan ‘Vlaanderen’ getrouw, deden zich de mannen van den ‘Boomgaard’ voor. Geen ethisch bezwaar, dat hun aesthetisch inzicht kwam vertroebelen. Zij zetten het werk van ‘Vlaanderen’ voort, met de beste elementen die zich in ‘Vlaanderen’ hadden geopenbaard of die zich na ‘Vlaanderen’ hadden voorgedaan. Nochtans ziet men thans heel goed in, wat ze verschillend maakt van de eigenlijke ‘Van Nu en Straksers’. Dezen hadden heel wat moeten vernielen, wilden zij kunnen opbouwen; opbouwen was echter hun hoofddoel geweest, en zij hadden het nagestreefd met een rijk geloof, met eene liefdevolle overgave. Zij waren in de eerste plaats scheppers al hadden zij zich noodgedwongen als sloopers voorgedaan. De mannen van den ‘Boomgaard’ hadden in de eerste plaats de negatieve daad gezien; tot de positieve schenen zij minder bij machte. Hen verbond een scepticisme, dat zich uitte in pijnlijke of schampere analysis die niet zonder een greintje decadentisme ging als bij Gustaaf van Hecke en André de Ridder, beschouwd als romanschrijvers; dat ironisch cynisme werd op een grond van leed, als bij Willem Elsschot; dat troost zocht in sentimentaliteit als bij Paul Kenis; dat nobel stoïcisme werd bij een ongewoon dichter als Firmin van Hecke. Een hevigen gloed zult gij echter bij hen niet

[p. 603]

vinden; wèl een liefde, en eene soms onbevredigde, voor geestelijke emotie en voor schoonheid. Zoo ooit, heeft dit Vlaamsche land in hen Europeeërs gekend.

‘Vlaamsche Arbeiders’ als ‘Boomgaard-mannen’ hebben geëvoluëerd. Meer misschien dan de eigenlijke ‘Van Nu en Straksers’, en in elk geval met een anderen ondergrond, houden zij de oogen gericht op de toekomst. Men weet hoe de nieuwere vormen der poëzie Karel van den Oever hebben aangezogen, en dat André de Ridder een apostel is van de jongste schilderkunst. Het lokt de opmerking van lieverlede uit, dat hunne literaire physionomie toch wel heel verscheiden, dewijl veelzijdiger is, dan die van hunne onmiddellijke ouderen. Op enkelen na - en ik denk hier meer bepaald aan de dichters: Firmin van Hecke, Jan van Nijlen, August van Cauwelaert, - op enkelen na hebben zij iets onbestendigs aan zich, dat echter buitengewoon levendig aandoet, verlokt tot echte sympathie, maar dat ze dan toch ten zeerste verschillend maakt van de ‘Van Nu en Straksers’, als ik er, wel te verstaan, iemand als Herman Teirlinck uitschakel.

Tot de ‘Boomgaard’-groep nu behoort ook Hugo van Walden. Met bescheiden voornaamheid heeft hij zich steeds van al te uitdrukkelijke beweging afzijdig gehouden. De ziekte heeft hem gedwongen, verblijf te gaan houden in de Belgische Ardennen, waar hij nog steeds woont, en waar de afzondering hem, wars van alle nieuwsgierigheid, tot inkeer dwingt, inkeer die louter aesthetisch en psychologisch is, en daardoor meebrengt dat Van Walden's persoonlijkheid zich van lieverlede rijker ontplooit. Voor hem is geen versnippering te

[p. 604]

vreezen, die zijne vroegere bondgenooten bedreigen blijft; hij zou de onrust niet kennen waar de mannen van zijn generatie niet aan ontsnappen dan door een grondige geloofszekerheid of het aes triplex eener gedegene liefde (wat trouwens op hetzelfde neerkomt).

Doch juist omdat hij in hoofdzaak op zich zelf teert, toont Hugo van Walden ons, dat zijne personaliteit, juist als die van velen onder zijne tijdgenooten, eerder beminnelijk dan sterk is. Ook kan van hem niet worden gezegd, wat zelfs bij een fantast als Herman Teirlinck, dien hij zich meer dan eens tot meester heeft gegeven, dient erkend: dat hij een machtig opbouwer wezen zou. Nog vóór den oorlog gaf hij een soort roman uit. ‘Elooi in 't Woud’ geheeten. Ik zeg: een soort roman. Want de draad van het verhaal werd er telkens in doorbroken door zeer fijne lyriek: de Ardennen-lyriek die Jacques Perk en zoo veel heviger Lodewijk van Deyssel heeft ontroerd, en die ‘Elooi in 't Woud’, wat betreft de architectuur van de vertelling, nogal wat kwaad zou doen.

En ook deze ‘Gulden Slede’ overtuigt er ons niet van, dat Hugo van Walden een opbouwer is, noch zelfs, dat hij steeds een zeer duidelijk beeld, een goed omschreven beeld in zich zou dragen van wat hij schrijven wil. Dit is een bundel sprookjes, liefst voor groote menschen. In zijne verrukkelijke opdracht aan zijn broer Paul - ik denk aan de eerste en laatste bladzijden ervan - noemt Hugo van Walden zijne meesters: Perrault en Andersen, Grimm en Hauff (om van de Duizend en één nacht te zwijgen). Nu lijkt het me wel, dat hij het dichtst bij Andersen staat, Andersen, die zich zelf eens uitbeeldde in een boek, dat hij noemde: de Improvisator. Het komt

[p. 605]

mij voor, dat Hugo van Walden liefst maar improviseert. Weest gerust: bij hem vindt gij nooit de wijsneuzerige moraliseering van viooltjes-die-weten-wilden. Gij mist er daarentegen wellicht de logica in, die zelfs, literair gesproken, de fantazie eigen is. En ik zal niet wijzen op, hier en daar, eenige gezochtheid. Maar gij zult vinden een overvloed van poëzie, die de schoone bloei is van de zelf-ontleding, of beter van het diep-naar-zich-zelf luisteren van dezen Ardenneeschen kluizenaar met het rijke en kinderlijke hart.

Hetgeen hem verbindt met de ‘Boomgaard’-menschen. En van hem maakt den meest-ongerept-reine onder hen.

N.R.C. 9 Januari 1926.