Verzameld werk. Deel 5. Beschouwingen over literatuur

[p. 564]

Albert Verwey

Wij Vlamingen hebben meer dan ééne reden om ons deel te nemen in de hulde, die, ter gelegenheid van zijn zestigsten verjaardag, gaat naar den dichter Albert Verwey.

Is hij niet de eerste geweest om den Hollandschen lezer bekend te maken met onzen Guido Gezelle? Zeker, vóór hem en sedert lang telde de Meester vele en aanzienlijke vrienden in uw land. Nochtans is het niet te veel gezegd, als ik beweer dat Jozef Alberdingk Thijm, die trouwens de volle ontplooiïng van zijn genie niet bijwonen mocht, hem niet naar zijne geheele beteekenis vermocht te waardeeren, daartoe te zeer gebonden nog aan de rhetoriek van zijn tijd; terwijl Gezelle's overigens zoo hartelijke betrekkingen met Johan Winkler vooral beider taalkundige werkzaamheden tot grondslag hadden. Albert Verwey, hij, daarin voorgelicht door August Vermeylen, zou de eerste zijn om den grootsten dichter van Vlaanderen te bewonderen, te beminnen en, beter nog, met al de scherpte van zijn keurenden blik aan het eigen volk te openbaren in wat dat volk aan Gezelle als het beste hebben kon. Wél was Verwey in deze openbaring door een Vlaming, Pol de Mont en dezes Gids-opstel, voorafgegaan; een andere Vlaming,

[p. 565]

Hugo Verriest, zou den naam van Guido Gezelle kort daarop in ruimeren Hollandschen kring propageeren. Doch, het is de eer van Albert Verwey, en eene eerste reden voor onze dankbaarheid tegenover hem, dat hij Gezelle binnenvoerde in den toen nog niet zoo toeschietelijken kreits der Hollandsche dichters, de eenige wiens oordeel over Gezelle voor ons van belang was. Wij wisten natuurlijk wel, dat wij ons in Gezelle niet hadden vergist; doch onze geestdrift overgebracht te zien op dezen waar wij zelf eerbied en liefde voor koesterden was ons eene diepe vreugde. Wij vergeten niet licht dat wij ze in hoofdzaak danken aan Albert Verwey. Er is meer: Albert Verwey was de eerste die uit het Noorden de Vlaamsche jongere schrijvers tegemoet trad, toen Vermeylen in 1893 ‘Van Nu en Straks’ had gesticht. In het eigen land zonder veel heuschheid en niet zelden met veel onverstand bejegend, was het dien jongeren een groote troost, erkenning te vinden van Hollandsche, kultureel zooveel hooger staande zijde. Al kan daar hier en op dit oogenblik niet bij worden stilgestaan, het zou niet moeilijk zijn te betoogen welke afstand van meet af bestond tusschen de opvattingen der medewerkers aan het jonge Vlaamsche tijdschrift en die der Nieuwe Gidsers. Dat verschil zal Albert Verwey in dien tijd beter dan wie ook hebben ingezien. Hij-zelf had zich toen reeds met eigen poëtische inzichten van zijne makkers losgescheurd: zoodra hij met de Vlamingen kennis had gemaakt, zal hij wel hebben beseft, dat hij niet hopen kon, van hen slaafsche volgelingen van zijne theorieën te maken. Het belette hem niet, reeds aan den eersten jaargang van ‘Van

[p. 566]

Nu en Straks’ mede te werken en aldus het gezag van het jonge Vlaamsche tijdschrift te helpen vestigen. Met Bierens de Haan en Jolles kwam hij als eerste tot ons; hij is van de drie ons het trouwst gebleven. Wij voelden voor hem dan ook eene groote vriendschap, al was het verschil van temperament tusschen hem en de meeste Vlamingen meer dan bij wie ook groot. Sommigen van die Vlamingen heeft hij nooit vermocht geheel te doorvoelen; ik moet wel bekennen dat veel aan Verwey ons vreemd en onbegrijpelijk blijft. Pogingen van hem tot verklaren van dit of geen Vlaamsch werk bewijzen dat hij dit werk uit een gezichtshoek bescheen, die niet de gewenschte was; het kan ook zeer goed zijn dat enkele Vlamingen, bij het beschouwen van Verwey's verzen, hem nog grooter onrecht aandeden. Doch Verwey's goede wil en schrandere sympathie waren steeds zóó klaarblijkend, dat zij ons met dankbaarheid vervulden, ook waar wij het met den criticus onmogelijk eens konden zijn. Die sympathie bewees Albert Verwey ons niet alleen in zijn geschriften en door de ruimte die hij ons in de door hem bestuurde periodieken afstond. Dikwijls kwam hij de Vlamingen in hun eigen land opzoeken, op een oogenblik dat dezen den Moerdijk nog niet dan bij zeldzaamheid overstaken. Ik herinner mij met ontroerenden trots hoe hij mij, een duister beginneling, opzoeken kwam in mijn huisje te Sinte Martens Laethem aan de Leie, wat voor hem eene lange en ingewikkelde reis beteekende. Dat bezoek - het tweede dat hij me bracht, want ik had hem reeds te Gent mogen ontvangen, - dat bezoek aan mijne afgelegen eenzaamheid heeft mij te dien tijde gesterkt: ik zal het wel nimmer vergeten.

[p. 567]

Gesterkt en aangemoedigd: Verwey en zijne waardigheid drongen zich aan mij op als een voorbeeld. Zeker, toen reeds - het moet in het eerste jaar van ‘de Beweging’ zijn geweest - voelde ik dat tusschen sommige van zijne poëtische begrippen en de mijne een klove gaapte, die niet zoo gemakkelijk zou zijn om te overbruggen. In dien tijd van strijdbaarheid voor hem, werd het mij meer en meer duidelijk, mij die toen ook niet zoo heel toegeeflijk was, dat wij elkander niet zoo heel goed zouden begrijpen. Het was dan ook, ik beken het, op een soort argwaan dat ik hem ontving. Ik merkte echter te spoedig de opene diepte van zijne eerlijkheid, dan dat ik niet met echte genegenheid voor hem buigen zou als voor een der oprechtste minnaars van de poëzie.

Genegenheid die met bewondering gepaard ging, meer voor den mensch weliswaar dan voor den dichter. Om dien tijd hadden de levensomstandigheden mij geslagen met een deemoed die nu en dan wel iets weg had van vertwijfeling. Toen kwam daar tot mij Albert Verwey met het diep-geworteld besef van zijn dichterschap en van de alles overheerschende waardigheid des dichters. Hij stond voor mij met al de overtuiging van zijn apostolaat. Wel verweerde ik mij tegen zulke houding, die mij eenigszins opzettelijk voorkwam, gelijk een zieke zich verzet tegen eene medicijn waarin hij niet gelooft. De verschijning van Albert Verwey was echter zoo sereen; zij was overigens zóó doortrokken, niet alleen van oprechtheid, maar ook van hartgrondige goedheid, dat ze in mij vertrouwen herstelde, niet - ach neen! - in het eigen dichter-wezen, maar in het leven en die opperste

[p. 568]

roeping welke men plicht noemt. En deze les van Verwey, onder omstandigheden van wel wat intiemen aard, maar die - ik weet het - ook anderen mochten ontvangen, is weêr eene reden tot persoonlijke dankbaarheid en hulde.

Het zou er mij, niettegenstaande mijn eerbied voor dezen hoogstaanden man, niet toe verleiden, hem als dichter boven de grootste van zijne land- en tijdgenooten te stellen. Ik heb reeds gesproken van het verschil tusschen het Vlaamsche temperament en het Hollandsche. En nu is Albert Verwey wel de meest-Hollandsche onder al de Nieuwe Gidsers. Hij is het met stelselmatigheid; ik bedoel dat hij zijne Hollandsche eigenaardigheden en eigenschappen heeft gemaakt en opgevoerd tot een systeem, waar de poëzie zich nu maar op aanpassen moet. Is het dan een wonder dat ons het impressionisme van een Gorter, om te zwijgen van den hartstocht van een Kloos en van eene Henriëtte van der Schalk dieper moest treffen, inniger aantrekken moest, dan Albert Verwey's bezonnenheid? Al zal men mij weêr antwoorden, dat ik niets van Verwey's leer snap, hetgeen goed mogelijk is.

Nochtans wensch ik hier onmiddellijk op te laten volgen, dat wij in Verwey mochten waardeeren en beminnen iets, dat aan zijne voormalige vrienden ontbrak: den zin der traditie. Waar hij brak met het hyperindividualisme, zou hij van lieverlede de oogen openen voor het literaire verleden van het Nederlandsche volk. Nu ligt dat verleden tot bij den aanvang der zeventiende eeuw in Vlaanderen; waar onze Vlaamsche literatuur om de jaren 30 en in de jaren 90 weêr opleeft, leeft met

[p. 569]

haar dat verleden op, meer of min vermomd, meer of min verfrischt, maar voor den opmerkzamen toeschouwer steeds te erkennen.

Met de tachtigers is dat niet het geval, tenzij in de romans van het tweede Nieuwe-Gids-Geslacht. Het is ook niet het geval, tenzij bij zeldzaamheid, met de poëzie van Albert Verwey. Maar met zijne kritisch-historische en anthologische werkzaamheid ontdekt Verwey dat verleden, een grootendeels Vlaamsch verleden. En waar hij ons, Vlamingen van heden, misschien in heeft herkend. Het kan wellicht de verklaring wezen van zijne vriendschap ten onzen opzichte. Het is de onbaatzuchtigste reden van onze erkentelijkheid.

N.R.C. 9 Mei 1925.