Verzameld werk. Deel 5. Beschouwingen over literatuur

[p. 570]

Joris Eeckhout
Litteraire profielen I

De priester-dichter Joris Eeckhout heeft als criticus al heel wat gebundeld, dat voor een deel reeds verschenen was in ‘Het Vlaamsche land’, een weekblad waar hij de literaire leiding van waarneemt; in ‘Dietsche Warande en Belfort’, waar hij een ijverig medewerker is; in nog wel andere, ook Nederlandsche, tijdschriften. Van zijn hand verscheen daarbuiten een bundel ‘Verzen van levende Priesters uit Vlaanderen’, een anthologie die menige verrassing inhoudt, als de openbaring, bijvoorbeeld, van den buitengewoon-fijnzinnigen Gery Helderenberg die, naar ik meen, zoo goed als onbekend is en die bewondering verdient. Hij gaf ook een bundel ‘Beeldend Proza van Vlaamsche Priesters’, en een eerste boek over ‘Mannen van Beteekenis’, dat Ernest Psichari, Giovanni Papini en Giosue Borsi behandelt. Als men weet dat er maar heel weinigen zijn in dit land die op de hoogte kunnen heeten te wezen van de jongere Italiaansche literatuur, en nog minder die er van een critisch standpunt werk van maken, ziet men het rechtstreeksche nut van boeken als het laatst-genoemde van den heer Eeckhout in.

Dat nut strekt verder dan eenvoudig informatie. Niet alleen beheerscht deze schrijver de stof die hij uit het

[p. 571]

buitenland tot ons bedoelt te brengen, maar hij weet ze scherp-critisch te behandelen. Te meer dan, wanneer hij zijne voorwerpen vindt in de literatuur van eigen land en van Nederland, zooals blijkt uit de kleine vierhonderd bladen van het boek opstellen, welks titel hierboven staat, dat alleen over het Nederlandschsprekend gebied strekt, en waarin opvolgenlijk worden beoordeeld: Carel Scharten, Nico van Suchtelen, Israël Querido, René de Clercq, Jozef Muls, Frederik van Eeden, Stijn Streuvels, Albert Verwey, L.J.M. Feber, Frans Erens, Caesar Gezelle, August Vermeylen, Albert van Driessche, Willem Nieuwenhuis, Pol de Mont, Cyriel Verschaeve, Felix Timmermans, M.A.P.C. Poelhekke, Jules Persyn, Fernand Toussaint van Boelaere. De volgorde der opgenomen studies werd vastgesteld door den verschijningstijd der werken, die van elken behandelden auteur meer bepaald besproken werden en aanleiding gaven tot de karakteristiek. Zij gaan van 1919 tot 1925.

Het critische standpunt van den heer Joris Eeckhout wordt, als van zelf spreekt, bepaald door zijn priesterschap. Het valt echter onmiddellijk en weldadig in het oog, dat dit bij hem alles behalve eene begrenzing, of meer nog eene verenging van zijn horizon zou beteekenen. Die horizon is integendeel zeer ruim en zeer helder. Telkens herinnert hij er aan, dat de aarde rond is: Joris Eeckhout, die van heel hoog uit weet te zien, ziet zijn gezichtseinder verder en verder wijken. Literair, behoort hij tot geen enkel kliekje; wie zijn boek leest, merkt, dat hij even vaardig, dewijl even onbevangen staat tegenover Querido als tegenover Van Eeden, tegenover Cyriel

[p. 572]

Verschaeve als tegenover Fernand Toussaint van Boelaere. Moet ik eene bekentenis doen? Het zal dan zijn dat die onafhankelijkheid juist het eenige is, wat mij bij den criticus Eeckhout soms ergert. De voorwerpen van zijne bewondering lijken mij weleens al te heteroclitisch. Het ligt natuurlijk aan mij; het ligt aan het feit, dat ik strijdend heb behoord tot een groep, die vol goeden wil was en blijft, maar die toch zijne eigen idealen had, waar hij aan verknocht is niettegenstaande spot en verguizing.

Dat ik Joris Eeckhout in zijn eclectisme niet steeds op den voet volgen kan, ligt nog aan iets anders dan aan zulke partijdige podagra (als ik het aldus uitdrukken durf). Het ligt eenvoudig aan zijn priesterschap. Dat priesterschap, ik zei het reeds, bepaalt natuurlijk de intellectueele en vooral moreele houding van den geestelijke-criticus, maar is daarom nog geenszins een ‘bast om den strot’, beteekent alles behalve eene asphyxie van het oordeelsvermogen.

Ik voeg er aan toe dat de priester-dichter Joris Eeckhout zich, ook buiten zijn wet, een criterium heeft gesteld, dat wel het allerbeste en allerhoogste zal wezen. Hij schrijft, naar aanleiding van Is. Querido: ‘Mag kritiek wel iets anders wezen, dan liefde die begrijpen wil?’ Waaraan voorafgaat: ‘Waar het Querido geldt, mag (een) eerste sceptische stemming de bijblijvende niet zijn. Ze heeft plaats te maken voor de ruimst mogelijke ontvankelijkheid, welke, wars van alle verderfelijke a-priorisme, niet beter wenscht, dan scherp-aandachtig toe te luisteren en spontaan-verrukt te bewonderen!’

Een priester die spreekt van ‘verderfelijk a-priorisme’ geeft de onbevangenheid aan van zijn aesthetische

[p. 573]

apperceptie. Van zulk een criticus kan men heel wat juist en zuiver begrip verwachten.

Te meer, daar de heer Eeckhout, die nog jong is, geen overdreven geloof heeft in de eigen onfeilbaarheid. Nooit zal men hem ex cathedra hooren doceeren. Zijn eigen oordeel maakt hij op en stelt hij vast, al te dikwijls, uit citaten van anderen. Of beter gezegd: steeds haalt hij anderen aan, uit een haast-overdreven voorzichtigheid, om het eigen oordeel te staven. Dat is niet alleen schroomvallige voorzichtigheid van zijnentwege, of eene beminnelijke nederigheid: het is of kan wezen althans, een gevolg van 's heeren Eeckhout's belezenheid. Want zijn eruditie, die trouwens zeer kieskeurig is, zal sommigen wellicht ontstellen. Ik voor mij ken dezen criticus als dusdanig genoeg, om te meenen, dat hij er gerust minder gebruik van kon maken.

Boeken als het hier-besprokene, acht ik van groot nut te zijn. Eerst om de intrinsieke waarde ervan. Daarna omdat zij, vanwege de personaliteit van den schrijver, zich richten ten deele tot een nogal afzonderlijk publiek. En dat publiek kan er aan ontwikkeling heel wat aan hebben, dat aan de Nederlandsche literatuur in haar geheel ten goede komt.

N.R.C. 6 Juni 1925.