Noord en Oost Tartarye

Volgt
Tot slot van dit Werk, eenig kort verhael der Oude Oorlogen, die de Tartaren, zedert eene lange reeks van Eeuwen, met de Sinezen hebben gevoerd: getrokken uit oude Sinesche Gedenk-schriften.

OP het Jaer omtrent twee duizend twee honderd en acht en vyftig voor Christus geboorte, heeft de Sinesche Keizer Xun, anders Yu geheten, de Tartaren, die een inval in Sina hadden gedaen, verdreven.

Op 't Jaer duizend en zeventien, voor des Heilands geboorte, leefde Keizer Mo-vam. Deze beoorlogde den Tartar, die het op 't vluchten zetten.

In den Jare duizend en een, voor Christus geboorte, beoorlogde de Sinesche Keizer Mo-vam, den Tartar die tusschen de voet van 't gebergte Imaus, en den oorspronk van de Geele Rivier, welke Sina van Tartarye scheid, woonde.

Keizer Ye-vam, die, in 't Jaer negen honderd en drie, voor Christus geboorte, leefde, voerde tegen de West-Tartaren een ongelukkigen oorlog.

[p. *105-*106]

[p. *107-*108]

[p. *109-*110]

[p. 967]

In 't Jaer voor Christus geboorte, zeven honderd een en tachentig, zijn de Tarters West-Sina ingetogen, hebben den Keizer gedood, en het Land verwoest. Doch de Oost-Sinezen hebben de Tarters verdreven.

Onder Hoeivam, Sinesche Keizer, op 't Jaer zeven honderd en negen en vyftig, voor Christus geboorte, wierden de Tarters by degrenzen van 't Landschap Xansi verslagen.

Keizer Xihoamti begon in Sina in den Jare twee honderd en vyf en veertig, voor Christus geboorte, te Heerschen, en stichte de vermaerde Muur, van over de vier honderd mylen lang, die Sina van Tartaryen scheid, tegen den inval der Tartaren, op het vier en twintigste Jaer zijns Ryks: na dat de Tartaren, door een Leger van drie mael honderd duizend Man, verslagen en verdreven waren. Martyn steld de stichting der Muur zes Jaren later: te weten op het Jaer voor Christus geboorte twee honderd en vyftien.

In 't Jaer twee honderd en zes, voorde geboorte van den Zaligmaker, Heerschte Keizer Lieu-Pam. Toen deden de Tartaren eenen inval in Sina, en wierden met geschenken daer weder uitgekocht.

In het Jaer honderd en veertig, voor Christus geboorte, steeg in Sina Keizer Vuti op den Throon. Deze versloeg vier mael de West-Tartaren, en zwenkte zijne wapenen tot over de Muur en Woestyne Lop. Hy stelde den Zoon van een Tartarischen Konink, die aen zijn Hof gekomen was, tot Opper-stalmeester aen; waer na hy hem tot Krygs-overste maekte, en gaf hem de naem van Kin: welken naem de Ooster Tartarische Koninklijke Stam, die heden Sina beheert, noch behout. De West-Tartaren bragten dezen Keizer een groot houte Beeld, tot geschenk.

Chaoti, Zoon van Vuti, maekte vrede met de Tartaren, op 't Jaer vyf en tachentig, voor des Zaligmakers geboorte.

Ten tyde van Keizer Yventi, in 't Jaer voor Christus geboorte zeven en vyftig, zand de Tartarische Konink Tan-ju een Gezantschap in Sina, en erkenden zich daer door schatbaer.

Te dier tyd dooden eenige Sinesche Veld-heeren, tegen gegeven woord, twee Tartarsche Koningen. Doch de Tartaren bereiden zich tot wraek; 't geen door 't houwelijk van een Keizerlijke Sinesche Dochter, die men den Tartarischen Konink ten Wyve gaf, gestilt wierd.

Op het geboorte Jaer des Zaligmakers wierd zeker Tartarische Konink, ten Sineschen Hove, Koninklijk opgehaeld.

Op 't Jaer, na Christus geboorte, duizend negen en zeventig, bezat Keizer Hoey-cum den Sineschen Throon. Dezetrat in verdrag met de Ooster-Tartaren van Niuche, tegen de Barbaren van Leao, die hy overwon: en vernietigde ook het Ryk van Leao, dat twee honderd en negen Jaren, onder negen Vorsten, had gestaen.

Het overblyfzel van dit Leaotische Volk vluchte na 't Weste, en stichte een ander Ryk: 't geen, na verloop van honderd Jaer, door de oude West-Tartaren verdelgt wierd.

De Oost-Tartaren trachteden nu een Ryk op te rechten, en gaven den naem van Kin aen hunne Heerschappye. Peking, Xensi, en andere plaetzen in Sina, overwonnen zy. De Sinesche Keizer, daer toe verzogt, trat na den Tartar, om over eene Landscheiding te spreken: maer keerde onverrichter zake wederom. Daer na trok hy, op verzoek van de zijnen, weer nade Tartar toe; doch wierd trouwlooslijk vast gehouden, en, na de Keizerlijke waerdigheit afgelegt te hebben, gedwongen zich buiten de Muur te houden, en aldaer te woonen. Hy stierf gevangen, in de Woestyne Xamo op 't Jaer elf honderd en zeven. Zijn oudste Zoon Kin-çum bezat, na zijn dood, de Ryks-zetel; doch wierd, kort daer op, door den Tartar, in zijn Hof, in 't Landschap van Honan, besprongen, en met zijne Koninginnen, na Tartarye gevankelijk weg gevoerd. De Keizerin, of eerste Koningin, bleef alleen ten Hoof. Hy stierf, na een dertig jarige gevankenis, in 't een en zestigste Jaer zijns ouderdoms.

Na hem volgde een zijner Zoonen, geheten Cao-çum, die in dertien Veld-slagen, tegen den Tarter in 't Noorden, onder beleit van zijnen Veld-heer Kumye, overwinnaer bleef.

Hy trof Vrede met de Tartaren, en schaemde zich niet de Brieven aen de zelve, met den naem van Chin, (dat Onderdaen op Sineesch gezegt is) t'ondertekenen: mits zy de Lijken zijner Ouders, die voor vyf Jaren gestorven waren, overgaven.

In 't vyf en dertigste Jaer zijner Heerschappye, 't geen was op 't Jaer elf honderd en vier en veertig, na Christus geboorte, (volgens de Sinesche Tyd-rekeningen,) wierd het verdrag met de Sinezen door Hiçum, Konink der Tartaren, gebroken. Dies toog hy, met zes honderd duizend Man, Zuidwaerts op: doch het krygs-heir weigerde den Vliet Kiang over te trekken; maer sloeg aea 't muiten, en dooden den Konink zelven. Dies men vruchteloos weer na het Noorde keerde.

[p. 968]

De West-Tartaren, (meld de Sinesche Tyd-beschryving) die onder den vyfden Sineschen Keizerlijken Stam, Han genaemt, by 't leven van Keizer Vuty, door veele neerlagen geslagen, ja t'eenemael verdelgt waren, hadden, in den tyd van omtrent dertien honderd Jaren, niet merkwaerdigs tegen de Sinezen verricht.

Deze West-Tartaren eindelijk, in het twaelfde Jaer van Keizer Nym-çum, dat is, na Christus geboorte twaelf honderd en vier, na de Sinesche Tyd-rekening; (doch andere Christen Schryvers brengen dezen optogt der West-Tartaren, en inval in Sina, onder Cingischan, op't Jaer twaelf honderd en veertien, of weinig eerder: en andere op 't Jaer twaelf honderd negen en dertig) hebben den grond van hunne Heerschappye in Sina beginnen te leggen, en gaven aen den Keizerlijken Stam de nàem van Yven, dat beginzel op Sineesch gezeit is. Men wil, dat van 't begin dezer Heerschappy, tot op 't veertiende Jaer, door den grondlegger van dezen Tartarischen Stam,^* achtien honderd en zeven en veertig duizend Menschen verslagen zijn. En in het twee en dertigste Jaer, na dezen inval. Heerschten deze Tartaren over geheel Sina.

De West-Tartar begon toen, op verzoek der Sinezen, tegen de Ooster-Tartar te oorlogen. De Oost-Tartar eischte dieshalven Vrede van de Sinezen: maer die wierd hem geweigert: Waer over hy zeide, heden zullen de West-Tartaren my mijn Ryk ontweldigen; doch morgen het uw.

De West-Tartar dan (meld de Sinesche Tyd-beschryving) had het Mahometaensche Ryk, Metena genaemt, verdelgt. Daer na toog hy van Intus (Indiën) en van Samaulhan (Samarkand) tot aen Tiemuen (dat is Yzer-poort, heden Derbent geheten. Aldaer verschrikt, en vermaend van zoo veel Moorden, dat den Hemel niet behaegde, af te houden, zoo wende hy om, en toog van 't Westen na het Oosten; brengende al zijn kracht tegen het Sinesche Ryk op de been.

Omtrent 't Jaer twaelf honderd en vier en twintig, als de Sinesche Keizer Nymçum gestorven was, volgde Liçum in het Zuider Ryk van Sina, dat de Sinesche Keizers toen veertig Jaren bezaten. Want het Noorder Sina was toen beheerd door de Wester-Tartaren, die vyf Na-volgers in 't gebied uitleverden; waer van de laetste, door zijne Heldendaden zeer vermaerd was.

Ondertusschen vielen 'er veele Veld-slagen, met de Wester-Tartaren, en Zuider Sinezen, tegen de Ooster-Tartaren, voor.

Het Hofder Ooster-Tartaren, in't Landschap van Honan, wierd geplondert: en daer na de Hooft-stad Xantum tegen d'Ooster Tartaren en Zuider Sinezen zoo strengelijk tegen de belegeraers beschermt, dat men daer binnen Menschen vleesch at.

De laetste Oost-Tartarische Keizer was Ngayti. Deze eindigde, uit wanhoop, zijn leven met de strop. En aldus wierd het Ryk Kin, of der Ooster-Tartaren, in Sina, uitgeblust: 't geen in den tyd van honderd en zeventien Jaren negen Vorsten had gezien: uit welker overblyfzelen eindelijk, na vier honderd en negentien Jaren, de twee en twintigste Sinesche Keizerlijke Stam gesproten is, die nu over geheel Sina heerscht.

En hier mede make van dit Werk, na een Arbeid van meer als dertig Jaren, een

EINDE.

SOLI DEO GLORIA.

* Of 1847000. na de Sinesche rekening.