Noord en Oost Tartarye

Vertaling van een bevel-schrift,
Door Thomas Randolffe,

wegens zijn Brittannische Majesteits Gezant aen den Tzaer van Russia, gegeven in 't Jaer vyftien honderd acht en tachentig, tot het onderzoeken der gelegentheit van de Kusten by de Rivier Pechora, Oostwaerts, gemelt in de Reis-beschryvinge van Richard Hakluit.

NA dat U Vaertuig alvoorens met alle noodwendigheden verzien is, zult gy lieden in 't Voor-jaer, zoo vroeg als mooglijk is, u begeven na de Oost zyde van de Rivier Pechora, ter plaetze daer het Eiland Dolgojeve gelegen is; en van daer wyders Oostwaerts, langs de Kusten van Hugorie, anders Jugoria genaemt, of het vaste Land van Pechora, en de zelve Kust langs zeilende, zult varen zeven mylen voorby 't Eiland Waigats, namentlijk in de engte, ten naesten by half weg van de Kust van Hugorie, tot aen de Kust van Nova Zemla; welk Eiland Waigats en Nova Zemla, gy lieden zult vinden aengetekent in u Kaerte, waerom onnoodig is het zelve t'ontdekken, maer voort varen langs de Kust van Hugorie, na de Rivier Obba, of Oby.

Tusschen Waigats en de Rivier Obba is een Baey, zich strekkende Zuidwaerts in 't Land van Hugorie. In deze Baey zijn twee kleine Rivieren, de eene genaemt Cara Reca,⁺ en de andere Naramsi, of Nadin Reca, blykende uit de aentekeningen onder u lieden berustende. Hier zult geen tyd hefteden tot het ontdekken van 't zelve, maer streek stellen na de Rivier Obba (ten zy gedrongen wierd om langs de Kust te zeilen) zonder de zelve op te varen, maer voorby varen tot aen de Oost zyde van den ingang van deze Rivieri

En gekomen zijnde aen de Oost zyde van de Rivier Obba, zult Oostwaerts aen zeilen langs de zelve Kust, en daer van een Befchryvinge maken, zoo naeuwkeurig als doenlijk is. Deze Kust zult gy niet uit u lieden gezicht gaen laten, maer varen langs de zelve Oostwaerts, tot dat gy lieden oordeeld, dat, de Jaertyd ver-loopen zijnde, het tyd is om te gaen over-winteren. De reize van de Obba, ‘Oostwaerts, zoude zich wel drie honderd of vier honderd mylen konnen uitstrekken, indien de Zee zich maer strekt zoo verre als wy hoopen; maer of schoon de Zee zich zoo verre Oostwaerts niet uitstrekt, zoo zult de Kust echter niet verlaten, maer zoo als die is langs varen, latende geen deel daer van onbezocht, ten zy het een Baey of Rivier is, de welke, volgens verslag van de Inwoonders, genoegzaem bekent zy, of dat u lieden anders door onfeilbare tekenen blyke alzoo te zijn; want wy hoopen, dat de gemelte Kust, na dat men de Obba voorby is, zich kort daer na wend na 't Oosten, en zoo verder Zuidwaerts, waerom wy geen gedeelte van het Land, 't welk aen Stuurboord van u lieden legt, onbekent willen laten. Edoch indien 't zich, volgens onze verwachtinge, zoo Oostelijk niet strekt, maer in tegendeel Noordwaerts, en alzoo zich aen Nova Zemla te zamen voegd, makende de Zee tusschen Waigats en het Oosten maer tot een Baey, zoo begeeren wy nochtans, dat gy lieden het langs de Kust zult houden, en brengen ons een zeker verhael van de gelegentheit en gestalte van die Baey.

En indien by de uitkomst blykt, dat het een Baey is, na dat gy lieden rondsom de zelve gezeild hebt, en alzoo wederom komt te rugwaerts na dat gedeelte van Nova Zemla, 't welk tegens Waigats over legt, dewyl men 't Eiland Waigats van daer kan zien, zult gy lieden, indien het Jaertyd zulks toelaet, langs de zelve Kust van Nova Zemla Westwaerts zeilen, om te onderzoeken of dat deel van Nova Zemla vast is aen 't Land dat den Ridder Hugo Willougby, in den Jare vyftien honderd drie en vyftig, op twee en zeventig graden ontdekt heeft; en van 't gedeelte van Nova Zemla, honderd twintig mylen na 't Westen gelegen is, gelijk aen UE. in de Kaert aengewezen word. En indien gy lieden dat Land vind zamen gevoegd met Nova Zemla, zult de zelve Kust langs zeilen, zoo het Jaer-tyd zulks toelaet, of dat 'er tyds genoeg overig is om te overwinteren in Pechora, of elders in Russia, enz.

+ Reca is Rivier, gezegt op Rusch.

[p. 930]

Hakluit beschryft een Schipvaert en ontdekking na de Rivier Ob, Obj, of Obba, gedaen door Meester Steven Burrowe, in 't Jaer vyftien honderd zes en vyftig, in dezen zin.

Hy trok den acht en twintigsten van Gras-maend van Gravezande, en den negende van Wiede-maend quam hy in de Rivier Kola, die met haren mond op vyf en zestig graden en acht en veertig minuten leit.

Den een en twintigsten zeilden hy uit de Rivier Kola na Pechora, en is de Noord-kaep alzoo by Steven Burrowe aldereerst genoemt.

Na Kola volgt de Kaep van S. Jan, leggende op zes en zestig graden en vyftig minuten: daer na volgd het Land Kaninos, op de hoogte van acht en zestig graden en veertig minuten.

Dertig mylen van Kaninos, of Kandinos, leit een Haven, Morgwits genaemt, op acht en zestig graden en twintig minuten.

Vyf en twintig myl van daer Jeit een Eiland Dolgojeve; daer na ontmoet men Zwetinos, en dan Pechsora.

Voorby Pechora zag hy verscheide Eilanden, en onder andere word by hem een Eiland S. Jacob genaemt, alzoo hy op S. Jacobs-dag, den vyftienden van Hooimaend, daer aen quam: het leit op de hoogte van zeventig graden, en twee en veertig minuten. Aldaer vond hy een Rusch Vaertuig, Lodjas genaemt, waer van de Schipper Loshak geheten was, die hem berichte, dat het Land benoorden Nova Zemla, dat is, Nieuw Land, genaemt word; op welk⁺ Nova Zemla, de hoogste Berg van de Waereld is, en dat Kamenbolshag, (by ons de Saggarim Berg genaemt,) een zeer groote Berg, die op de rechter hand van Pechora leit, by dien Berg niet te vergelijken is. Dees Loshak wees hem dan de weg na de Rivier Oby. Burrowe dan nam de streek Oostwaerts.

Den een en dertigsten ankerden hy by Noord-wester Zon, tusschen de Eilanden van Waigats, en zag aen Stuurboord zoo veel Ys dryven, dat hy niet in Zee konde gaen.

Den eersten van Oogst-maend wende Burrowe weder na strand, en zag'er drie Walruissen, die de Inwoonders dooden. Ruilden een Tand van de Walrussen, die niet groot was, voor een Roebel, en een wilde Beeren-huid voor drie Roebels, en een voor twee Roebels. Zy zeiden hem vorders, dat 'er Volken waren, genaemt Sammmoets, aen 't gtoot Eiland; niaer hy zeide dat zy hem niet zouden verwachten, als die geene Huizen hadden, maer alleenlijk bedekzels, gernaekt van Dierenhuiden, met staken opgerecht. Zy waren ervaren in 't schieten met de Boog, en hadden menigte van wilde Dieren.

Den tweeden was 'er een sterke Wind, en veel Sneeuw.

Den derden wenden hy aen een ander Eiland, vyf mylen Oost-noord-oostwaerts van hem: aldaer trok hy met Loshak aen Land, die hem by eenige van der Samojeden Afgoden bragt, omtrent de drie honderd in getal, het slechtste en onkonstelijkste werk, dat ooit met oogen te aenschouwen was. Zy hadden de gestalte van Mannen, Vrouwen, en Kinderen, zeer rouw gewrocht: alle de deelen waren mee boed besprenkelt. Zommige van hunne Beelden waren een oude stok, daer twee, drie, of vier kerven, die oogen, neus, en mond wilde verbeelden, aen gemaekt waren met een Mes. Zoo Loshak zeide, waren deze Samoets, of Samojeden zoo snood en boosaerdig niet, als die omtrent de Rivier Oby woonden. Hunne Booten, of Vaertuigen waren van Dieren-huiden gemaekt: wanneer zy aen strand quamen, droegen zy die met zich op hunneschouwders. Zy hebben geen Brood of Kooren, behalven het geen de Russen hen brengen. Hunne kennis is zeer slecht, want zy hebben geene Letteren.

Den vierden keerden Burrowe, by anderen Burrough genaemt, met zijn Volk na de Haven, waer de Berg Kamenbolshag, van Loshak boven genaemt, lag, daer zy onder een Eiland ter Reede liepen. By de Oby is een Rivier Naramzy, of Nadin, daer de Volken mede zoo wild niet zijn als aen ‘de Rivier Oby.

Den vyfden voort zeilende, zagen zy een yzelijke Berg van Ys naby hen, waerom zy goed dachten op het spoedigste van daer te scheiden; en aldus keerden zy weder na het Eiland.

Den zesden wenden zy na strand, op de hoogte van zeventig graden en vyf en twintig minuten.

Den zevenden lagen zy stil, zijnde de wind Noord-noord-oost, met een felle storm: het Ys quam zoo overvloedig rondsom hen, aen beide einden des Eilands, daer zy onder ter Reede lagen, dat het vervaerlijk om te zien was. De storm volharde, met Sneeuw, Regen, en harde Hagel.

Den achtsten lagen zy noch stil, maer de storm was een weinig verminderd; doch het was overal zoo mistig, dat zy geen kabels lengte van zich konden zien.

Den negenden, des morgens ten vier

+ Dit meene ik niet met de waerheit over een te komen, want de piek van kanarie hooger is.

[p. 931]

uuren, uuren, scheiden zy van dit Eiland, en zeilden Zuidwaerts langs de Eilanden van Waigats, en waren drie mylen van Land op vyf en twintig vadem.

Den tienden en elfde was geduurige mist.

Den twaelfden, des morgens met bet opklaren van de mist, zagen zy een gedeelte van de Eilanden Waigats, daer zy buiten dreven, en wenden Oost-zuid-oost-waerts, dicht by de wind: quamen ten Anker onder de Zuid-wester deelen van Waigats, Het was dien dag regenachtig, en niet windig. Burrowe zond de Boot aen Land met drie Man, om te zien of zy met einige Samoets konden spreken, maer konden niet. Eindelijk na veel mist, ftorm, en regen gehad te hebben, quamen zy den twintigsten op omtrent twintig mylen van de Rivier Pechora: hadden den een en twintigsten de hoogte van zeventig graden en twaelf minuten, en den twee en twintigsten zeventig graden en twintig minuten; en hadden de diepte van negen en veertig vadem, 't welk betekende dat zy na Nova Zemla dreven. En zijnde aldus buiten hoope om iet meer na 't Ooste dat Jaer te ontdekken, vonden zy geraden wederom te keeren, en dat uit drie oorzaken.

Eerstelijk, om de geduurige Noordoost, en Noorde winden, die meerder kracht hebben wanneer men na 't Ooste,^* Kanonize voorby gevaren is, dan op eenige plaetzen van deze Noorder gewesten.

Ten tweeden, ter oorzaek van de groote en ysselijke menigte van Ys, dat zy met hare oogen zagen.

Ten derden, uit oorzake de nachten donker waren, en de Winter met stormen begon te dreigen. Dies beslooten zy weder na S. Nikolaes te trekken: quamen den zes en twintigsten omtrent het Eiland^§ Colgojene; den een en dertigsten omtrent Kanonize, en den elfden van Herfst-maend te Kolmogra, daer zy overwinterden.

By de zelve Haklutt vind men een ontdekking, gedaen door Arthur Pet, en Charles Jakman, Noord-oost op, voorby het Eiland Waigats, met twee Barken, waer van den uitval volgt.

Den dertigsten van Bloei-maend, des Jaers vyftien honderd tachentig, trokken zy van Harwits.

Den twaelfden van Hooi-maend quamen zy in een Baey, daer zy een witte Beer zagen, waerom zy die Baey, de Beer-baey noemden.

Den zeventienden quamen zy in de Baey van Pechora, daer zy den achtienden, des morgens, twee Eilanden vonden. Zy wenden tusschen het vaste Land en het naeste Eiland, daer zy naby omtrent twee vadem en een half waters hadden, en bevonden de hoogte van negen en zestig graden en dertien minuten. Den zelven dag hadden zy het gezicht van Waigats; en het vaste Land van Pechora strekte Zuid-oostwaerts. Zy hadden dien ganschen zeiven dag de diepte van tien vadem, tot des namiddags.

Den negentienden, des morgens ten twee uuren, gingen zy weder t'zeil, en liepen Zuid, en Zuid-zuid-westwaerts diert ganschen dag, op acht, zeven, en zes vadem, het welk was aen de Zuid zyde van Waigats. Dit gedeelte des Lands strekt Noord en Zuide. Te dien dage, des namiddags ten vier uuren, hadden ondiep water, zomtyds vier vadem, en zomtyds drie, ook twee en een halve, en een vadem en een halve. Aldaer quamen zy ten Anker, en zetten de Boot uit, om de grond te peilen, en vonden Lywaerts vier, drie, en twee voeten waters: daer was geen water Voor een Boot tusschen Waigats en de andere zyde; dies zy met de Boot, by gebrek van water, weder te rug keerden, als zy ingekomen waren.

Den twintigsten liepen zy Noordwaerts, en kregen weder zes or zeven vadem diepte.

Den een en twintigsten hielden zy met een Noord-weste wind langs de Noordwester Kust, op de diepte van acht, negen, en tien vadem.

Den twee en twintigsten wierd de wind Zuid-west, en voeren langs de Kust van Waigats Noorde ten Weste, en Noord-noord-west ten Noorde. De wind waeide sterk met groote mist: hadden gebrek van water en hout, en quamen binnen een Eiland, daer overvloed van hout en water vonden. Onder twee punten stond een Kruis opgerecht, en lag een Man aen des zelfs voet begraven.

Des namiddags wierd de wind Noord-noord-west, gingen t'zeil, en keerden uit de Baey.

Den drie en twintigsten, des morgens ten vyf uuren, wierd de wind Zuid-zuid-west. Aen Zee-boord zagen zes Eilanden: hielden Oost-noord-oost, als het Land strekte. Ten acht uuren liep de wind na 't Zuid-ooste, met sterke wind, regen en mist, en groote menigte van Ys aen Zee-boord: leiden het na 't Zuidweste over, om een van deze Eilanden te bekomen. Des nachts was het een storm uit den West-noord-weste, en Noorde: zy hielden het na 't Zuiden met het Land, want alzoo strekte het Land.

* Candenooos.

§ Colgoyen.

[p. 932]

Des middags zeilden zy ondereen groot stuk Ys, tusschen het Land en het Ys, en waren niet magtig het Ys te doorsnyden, of door te breken. Omtrent ten twaelf uuren vonden zy het Ys tot aen het Land te strekken, dies zy het niet klaer na't Oosten konden krygcn om derwaerts te wenden; aldus leiden het na strand toe, en vonden het daer zuiver hard. Vonden daer ook een zeer schoon Eiland, dat een goede Herberg maekte, en twaelf vadem waters. Dit Eiland leit na 't Oosten vier of vyf mylen van Waigats. Het vaste Land strekt daer Zuid-oostwaerts, en Zuid-oost ten Ooste. Het is een fraeye Kust, effen en vlak, en niet vol Bergen noch Steenrotzen. Omtrent een myl van Land heeft men vyf of zes vadem waters. Den ganschen morgen hielden zy Oost-zuid-oost-waerts aen. Dien dag bevonden zy de hoogte van negen en zestig graden, en veertien minuten.

Den twaelfden van Oogst-maend waren zy gedwongen in het Ys te zetten, op hoop van eenige weg te vinden om na het Noorden te komen, hoopende eenige klare doortogt langs dien weg te hebben; maer daer was niet als louter Ys, hoe wel zy hun best deden, om door het gebroken Ys te komen. Des nachts ten twaelf uuren, tusschen den veertienden en vyftienden, maekte zy het Schip de Joris aen een stuk Ys vast, om de William in te wachten, die des morgens denvyftienden by de Joris quam. Den ganschen nacht bleef de Joris aen het stuk Ys vast leggen, en was zoo binnen het Ys beslooten, dat hy niet wiste wat weg hy door zou: de wind was West-noord-west.

Den zestienden zetten zy het beide na 't Noorden, om te zoeken of zy een klaren weg konden vinden, om na 't Oosten te geraken; maer hoe verder zy den weg op wenden, hoe meerder en dikker het Ys was, zoo dat zy niet verder gaen konden. Des achtermiddags omtrent ten vier uuren waren zy gedwongen aen een ander stuk Ys te blyven leggen. Dien dag zeilden zy omtrent een myl, en hadden vyftien vadem. Zy bleven aldaer den ganschen dag en nacht, zijnde buiten alle goede hoop, of liever in wanhoop.

Den zeven en twintigsten was de wind Noord-west, en gingen des morgens ten negen uuren t'zeil, om het strand te zoeken: verder in het Ys konden zy niet komen. Des namiddags ten zeven uuren bleven zy beide aen een stuk Ys leggen, op veertien vadem. Des namiddags ten drie uuren wierden zy geworpen van het eene Ys tot het ander; doch alzoo de wind goed was, en zy niet verder door het Ys konden komen, zoo besloot men het Land weder te zoeken, en zoo na Waigats te keeren, en daer t'overleggen wat men doen zou.

Den negen en twintigsten hadden zy de hoogte van zeventig graden en vier minuten.

Den laetsten quamen zy des middags buiten alle Ys, en vorderde zoo hun Reis heimwaerts.

Den tweeden van Herfst-maend zagen zy het Land van Fouluesse. Het is van binnen vol kleine Eilanden, en van buiten vol Steen-rotzen, die verre uitsteken; en binnen de Klippen zijn goede Zant-gronden, op twintig vadems.

Den drie en twintigsten quamen zy in Noorwegen, in een Baey Romesal genaemt. Dus verre van gemelte Reis.

Hakluit meld, dat zeker kort bericht is gegeven aen Arthur Pet, en Charles Jakman, in den Jare vyftien honderd tachentig, om ga geslagen te worden in de ontdekking der Noord-oostersche Landen, als volgt.

Indien men rekent van Wardhus tot het Eiland Kolgoje vier honderd mylen, leggende verschillig twintig graden in de lengte, omtrent op de Noorder breete van zeventig graden, en twee derde deelen: van Kolgoje tot Waigats zijn^* twee honderd mylen, verschillende alleenlijk tien graden in lengte, leggende ook op de Noorder breete van zeventig graden. Van Waigats, tot de uithoek Tabyn, verschilt zestig graden in lengte: de gansche streek of afstant der plaetzen Oost en West leggende, op de Noorder breete van zeventig graden; geeft dan voor de gansche lengte of afstant van Wardhus tot Tabyn achtien honderd Engelsche mylen. Wanneer men dan den eenen dag door den anderen slechts vyftig Engelsche mylen zeild, zoo kan van Wardhus tot Tabyn, de streek in zes en dertig dagen afgezeild worden, en minder by goede wind.

Wanneer gy voorby Tabyn gekomen zyt, of tot de lengte van honderd twee en twintig graden, gelijk uw Kaert toont, of twee, drie, vier, of vyf graden Ooste-

* Vier Engelsche mylen maken een Duitsche myl uit, zulks dat twintig graden verschil der lengte (op de Noorder breete van ruim zeventig graden) welk alhier vier honderd Engelsche mylen gestelt word’ honderd Duitsche mylen bedragen: en tien giaden verschil der lengte, over een komende met twee honderd Engelsche mylen, komt op vyftig Duitsche mylen: zoo ook zestig graden verschil der lengte, of twaelf honderd Engelsche mylen, maken drie honderd Duitsche mylen. Van Wardhus tot Tabyn word alhier gestelt op negentig graden verschil det lengte, die komt over een met achtien honderd Engelsche, of vier honderd en vyftig Duitsche mylen. De vyftig Engelsche mylen die hier gestelt word, een Schip dagelyks te zeilen, komt op twaelf Duitsche mylen ea een half.

[p. 933]

lijker, zoo is waerschynlijk, dat gy het Land aen uwe rechter hand zult vinden in te loopen, Zuidelijker en Oostwaerts; op welke streek gy zult vervallen, of in de mond van dien beroemden Rivier Orchades, of in eenige andere, die ik gisse, dat voorby de vermaerde Stad Kambalu loopt, en dat de mond op de Noorder breete van omtrent⁺ vyftig, of twee en vyftig graden leit, en binnen de drie honderd, of vier honderd mylen van Kambalu zelf, die op vyf en veertig graden, Noorder breete, leit, Zuidwaerts van den voorzeiden mond der Rivier. Of anders, indien gy zeild omtrent het rechte Noorder en alder-oostelijkste gedeelte van gansch Asia, gaende voorby het Landschap Ania, en dan tot de breete van zes en veertig graden, houdende altyd het Land in uw gezicht, op de rechter hand (zoo na als gy met veiligheit kont,) zoo moogt in de Haven van Quinsay gaen, zijnde de Hoost-stad in het Noorder Sina. En in, of omtrent een van beide deze warme plaetzen moogt gy den ganschen Winter leggen, zomtyds in Zee, en zomtyds in versche Rivieren.

Aldus kont gy ook gelegentheit hebben na het Eiland Japan over te steeken, daer gy Christenen zult vinden van verscheide Landschappen des Christendoms, en misschien eenige Engelschen.

+ De tyd heeft ontdekt, dit voorgeven misverstandelyk te zyn begrepen.