Noord en Oost Tartarye

Reis-wegen Na Sina, volgens berichten van de Jezuit Avril, zijn

EErstelijk over Indiën, en Mogolsland, welke met gevaer is gemengt, wegens Roovers, en Woestynen. De tweede is over Bochara, door Samarkant, Kabour, Kachemire, Tourafan, en andere Steden in Usbek, tot aen Barantola. Deze weg is ongemakkelijk, wegens het veelvuldig zant, dat men aldaer bejegent, en wegens de stroopende Kalmakken.

De derde is langs de Rivier Irtis, over een Stad die hy Sinkamè noemt, en zoo voort over Land, door Kalmakkye, en Moegaels-land, tot aen de Stad Kokatan: deze Reis heeft mede zijne ongemakken, vermits men daer veeltyds water gebrek heeft, en van de Moegalen, of Kalmakken zomtyds word aengetast, doch om veilig te zijn, heeft men te behagen, met eenige giften den Prins Ajouka, die men aldaer ontmoet, als Hooft van een Horde Kalmakken.

[p. 854]

De vierde weg, zegt hy te zijn, over de Stad Tobol, de Rivier Oby, en langs de Rivier Szelinga, en door de Stad Szelingui; van waer men te Lande reist door Moegalen; men zoude acht weeken op weg zijn, om te komen van de laetste Stad, tot daer de Taiso, of Kan Bechroesain, en de Katoegta Lama woonen, van wien men voor kleine giften, geleide, en nootzakelijke weg-wyzers bekomt: deze weg⁺ zoude heden de Moskoviters gebruiken, terwyl zy omtrent de Rivier Amur, met de Sinezen in oorlog zijn. Men doet in deze reis op, eenig water, en hout, en men vind daer weinig struik-roovers, en die men vind, zijn niet zeer boosaerdig.

De vyfde weg zoude zijn door Siberie, tot aen Nerczinski, gelegen aen de Vliet Szilka, en zoo voort, tot Dauri, weinig afgelegen van de Vliet Najunai, reizende voort tot aen Cheria, wezende dat de intret van Sina, zijnde evenveel wegs tusschen Nerczinski, en Dauri, en tusschen Dauri en Cheria. Deze weg zoude vry zeker, en kort zijn, alzoo men steeds tusschen Nerczinski en de Vliet Argus, welke in de Amur stort, Russche Zabel-vangers ontmoet; en over deze Vliet vind men zekere Moegalen, die de Moskoviters vreezen. Maer heden zegt Avril, neemt men de weg heel hoog, over Albasin, of wel vry lager door Szelingui over de Landen van Prins Bechroesain.

De zesde weg is mede over Nerczinski door Moegalen-land, en zoo over 't Meir Dalai: men gaet van Nerczinski tot gemelte Meir, in acht dagen; alwaer men ontmoet Onderdanen van 't Sinesche Ryk, die het Land bouwen: in drie weeken kan men van daer tot in Sina komen, op Karren, die van Ossen worden getrokken: uit dit Meir neemt de Rivier Argus zijn oorspronk, zy is vaerbaer, en stort in de Amur;^* naby de Vliet Argus zoude Zilver en Loot-mynen zijn: hier omtrent houd zich op een aenzienlijk Prins Sebdenkan geheten. Dus ver volgens Avril.

Men bericht dat Albasin, de verwoeste plaets op de Noorder zyde van de Vloed Amur, by de Sinezen Jaksa word genaemt. Buiten de Groote Sinesche Muur, in de Woestyne, veel oude van steen gebouwde, doch nu vervallene Graf-steden worden gezien; en kort onder de Muur, innewaerts, veele groote Sinesche Steden leggen. De Sinezen hebben heden hun gezag, zoo gezegt word, uitgebreid, benoorden de Vliet Amur, omtrent dertig myl te Landewaert in, en zulks ten Weste omtrent tot op de hoogte van Albasin, en benoorden de mond van de Amur by Zee, tot aen de Vliet Sabaksia, of Oetka, die ruim en diep is, en Landwaert in strekt; doch, met zijn oorspronk of Wester-einde, na aen de Noorder Oever van de Amur roert, hoe wel in mijne Kaerte noch niet te recht is verbeeld, onzekerheits halve, van haer rechte loop: benoorden deze Sabaksia word Schatting aen hunne Tzaersche Majesteiten Volkeren betaeld, door Inlandsche Heidenen; doch andere berichten, dat mede tot de Oever van de Amur toe, Schatting word betaeld, daer toe ik in gevoelen helle: men gisse de streek van de Lena na de Amur, het vyfde te zijn van de weg tusschen de Lena en Jenisea, zoo ook dat de Ys-kaep in mijn Kaert weinig te lang zoude zijn uitgestrekt: 't geen echter, mits mijn stelling op veel getuigen rust, tot noch toe niet heb derven veranderen: veertig Zoldaten hebben te Water een reis gedaen uit de Amur door de Zee, tot in de Lena; doch blyft my onzeker, of zy de Ys-kaep omgevaren, dan aldaer over Land zijn getreden.

Het Land naest aen Zee, of de stranden tusschen de Lena en Jenisea, willen veele noch onbekend te zijn, en dat die streek nooit bevaren is, zoo dat men niet zoude weten hoe hoog zulks Noorden opschiet; gelijk men niet wete, of Poolwaerts daer Land is: de zommige oordeelen dat men van de Oost-hoek van Nova Zemla, buitewaerts na de Jenisea zoude konnen varen, en zoo de bequaemste ontdekkinge doen, die men te dier plaets met vrucht noch niet hadde gedaen. De Hoog Edele Heer Golowin heeft, zoo men zegt, wanneer hy in Tobol het Stadhouderschap bekleede, zestig Man uit de Rivier Jenisea gezonden, t'Zeewaerd in, om te trachten van daer na de Lena, en zoo de Ys-kaep om te varen, doch niemand⁺ van hun is weder gekomen, zoo dat de Zee-kusten daer onbekend zijn. De Landen zijn daer omtrent weinig bewoont, en de naby gelegene Volkeren weten geen zekerheit te zeggen.

De Oby is aen zijn mond zeer breet, en als een openbare Zee: de Lena en Jenisea zijn naby de Zee, vier of vyf wurst, dat is anderhalf myl omtrent breet.

Van de Zabel-dieren zegt men my, dat by Witim de beste zijn, en dat zy aerden na het water, dat zy uit dees, of geene Rivier drinken, daer omtrent zy zich

+ 1682.

* Deze Vader Avril uit Vrankryk komende, wanneer hy de Reis na Sina meende aen te vangen, eenige Jaren geleden, heeft door den Poolschen Afgezant, by my doen onderstaen, na de gelegentheit der Landen omtrent de Groote Muur, die Sina van Tartarye scheid, gelyk ik toen ook opening eeniger waerheden van die gewesten, schriftelyk en mondelyk aen hem, door gemelte Heer, hebbe bekent gemaakt; waer van hy zich in zyn beschryvinge heeft gedient.

+ Van diergelyke vaert en voorval, ziet weinig hooger op pag. 846. en twyfele ik of dit niet is de zelfde togt.

[p. 855]

onthouden, en dat daer na haer vel wit, bruin, ros, en graeuw is.

De Jenisea wil men omtrent het Meir Baikal, zeer snel te loopen, en dat, op eenige plaetzen maer vier voet diep is: op het Eiland dat men in dit Baikal ziet, daer goed Kooren wast, woonen Heidenen, van de aert der geene die Brati zijn genaemt: dat Eiland heeft zeer hooge Bergen, legt vier myl van de Zuidwal, de Sneeuw legt op de toppen der Bergen, die bewesten het Baikal zijn, aen den Oever, waer achter goed en vruchtbaer Land is.

De Kalmaksche, Moegaelsche, en Tungoesche Spraek, zegt men eener aert te zijn, en teverschelen als Rusch en Pools, of Hoog en Nederduitsch.

De Moskoviten varen nu de Amur t'Zeewaerts niet meer af, 't geene zy voor dezen vaek deden, vermits de vrede, of verdrag tusschen hun en de Sinezen zulks hinderd.

Als ik boven gemelte Heer Golowin, met wien ik de Eer heb gehad vriendelijk om te gaen, zijn oordeel over mijn Kaert afvorderde, zoo zeide hy, dat de gewesten omtrent Tobol en Nertsinskoy, zeer wel geplaetst waren; doch de Zee-oevers, tusschen de Jenisea en Lena, by de gis, zoo hy meende gelegt, en de afstant eeniger plaetzen op de Jenisea, niet al te net getroffen, (hoe wel die alle na opgaef van oog-getuigen heb geplaetst) en berichten in Schrift; voegende daer by, ik de eerste te zijn die gemelte Landen in Kaert, en zoo net hadde geplaetst, meest met waerheit overeen komende.

Beneden aen de Oby is een streek Riviers, die Juganskoy Ob word geheten, daer de Vliet byster breet is, en stil water geeft, alwaer het Land aen de beide Oevers zeer laeg is, en dikmael, overstroomt, welke stilte dertig, en meer mylen ver duurt. Van Tobol tot aen de Zee, heeft men noodig omtrent tien dagen afdryvens: van Berosoa reist men over de Bergen na Poest-osor.

De Juganskoy Ob heeft voor weinig tyd door overstrooming, de hedendaegsche gedaente eerst gekregen, wezende aen een Meir in groote niet ongelijk.

Als zijn Wel Edele, boven genoemt, in de Landstreek beneden op de Oby voer, zag hy aen den Oever, een van hout, lomp gesneden Afgoden Beeld, in 't geboomte staen, daer hy uit zijn Vaertuig na meende te schieten, doch de onnoozele Lands Heidenen baden van af te willen houden, zeggende die Beelden Tolken voor hen by Godt te zijn; konnende zy met den Hemelschen Vader, niet als door deze Beelden spreken; geloovende zomtyds het- geluit der tusschen-spraek, van deze Beelden met Godt, te konnen hooren.

Irkutskoy is een plaets, volgens bericht boven gemelter Heer, niet groot, maer fraey, en vermeerderd dagelijks: daer⁺ zijn voor negen Jaer twee honderd Huizen geweest.

Omtrent het Meir Baikal is goed Land, doch hooger Noordelijk is het woest, en wilt: de Aerde vry benoorden, ontdooit niet meer als een El diepte; echter daer wast Kruid, Gras, en geboomte. Alle Menschen zeide hy, zijn daer Heiligen na haer dood, want begraven zijnde, rotten zy nooit. Welk zeggen zijn oorspronk heeft, om dat men in Rusland gelooft, dat Lyken die onder de Aerde altoos duuren, van Heilige Menschen zijn.

+ 1690.