Noord en Oost Tartarye

Volgt zeker bericht, my toegezonden uit Denemarken, van de Noorder Siberische Rivieren, Oby, Petsora, Jenisea, Lena, en Kolima.

DE Rivieren Oby, en Petsora, die beide in de Ys-zee uit storten, komen omtrent haer uitgang tegen een harde droogte, als tegen een groote steen-berg, aen te stuiten, en vallen dan, als van achter deze steen-berg, met groote water-vallen in de Zee. Men wil, dat de Monden van deze Rivieren meest altyd met groot en dik Ys, dat wel eenige vadems dik zoude wezen, bezet zijn; gelijk de mond van de Rivier Jenisea insgelijks meest altyd met Ys bezet is: zoo zal men ook de Rivier Lena meest tyds met Ys bezet vinden. Uit deze Rivier gaen de Russen over Zee, edoch langs Land altoos varende, na een Rivier Kolima, of Bludnaja genaemt, welke valt uit de Landschappen Pianskoy, en Sobatsia, of Sabatsey; waer de Volken Jukagir, en Tzoegzi, of Zuczari, zich ophouden. Deze leven van de Wild- en Visch-vangst, als de Lappen, en Samojeden. Hier omtrent zoude eenig Volk woonen, die lange Baerden dragen. Als men eenige van deze Menschen gevangen hadde, om tot Gyzelaers te houden, hielden echter de anderen geen stant: zy wilden geen spraek of gemeenschap met Uitlanders hebben; en stierven gemelte Gyzelaers van mistroostigheit, hongerende zich zelf uit.

Men wil, dat Russche waeghalzen getracht hebben van de Rivier Bludnaja, of Kolima, door Zee, langs de Kust te varen, zekeren bogt en hoog gebergte om, doch is hun zulks ieder mael mislukt: maer te voet zijn eenige Luiden over het gebergte, en die bogt om, aen de Zuid zyde geweest, en hebben daer niet profytelijks gevonden, zijnde meest van honger en ongemak vergaen. Dus ver het gernelte Deensche bericht.

Het Landschap Obdoria, gelegen op zeven en zestig graden, draegt zijn naem van de Rivier Oby. De oude Inwoonders van dit Land, dat alle eertyds Heidenen waren, wisten van geen Brood; doch heden is de Zaey-konst en het Brood eeten uit Rusland tot hun over gebragt. Het Landschap Condoria legt daer naby, doch is heden onder Obdoria, zoo men zegt, getrokken; in welke Landschappen een byzondere Tael eertyds wierd gesprooken. De Inwoonders aeten toen Honden-vleesch, en alderhande onrein gedierte.

Dit Landschap Obdoria, 't geene het geluk heeft van hunne Tzaersche Majesteiten Eer-naem te verçieren, en zedert een geruimen tyd aen de Russche Kroon is gehecht en ingelijft, word mede onder de Noorder-Siberische gewesten gerekent. De Inlanders, dat noch veel Heidenen zijn, woonen verdeeld; des Winters in Jurten, of in de Aerd-gegravene wooningen, en des Zomers aen de Oevers van de Rivieren. Die onder hun de Overstens en Aenzienlijkste zijn, verdeden de gewesten en plaetzen harer verblijf, op dat zy malkander in 't Grazen en Visschen niet in de weg mogten zijn: zy houden zich op, omtrent, en te weder zyde de Oby, welke Rivier zomtyds zoo hoog overvloeid, dat men zelfs over de Boomen vaert, gelijk ik zulks van oog - getuigen heb verstaen.

Nazaten der oude Princen van Obdoria, Pustoseria, Siriania, en andere plaetzen, noch hier en daer duisterlijk gezegt worden te leven. Deze plaetzen zijn geheel onder der Russchen gehoorzaemheit. Men vind hier mede veel Dorpen, alwaer de Russchen alom Kerken hebben gesticht, daer zy de Kinderen, van die noch Heidenen zijn, tot den Christelijken Doop houden.

In Pustoseria en Obdoria; worden Rendieren gebruikt, gelijk by de Samojeden; doch in Siriania Paerden; en ziet men daer de eerste Paerden, wanneer men uit het Noorden van Pustoseria komt. Deze Landschappen zijn van geen vette grond, waerom het daer zeer woest legt. Zoo wel in dit Landschap, als onder de Astakken, worden Jaer-markten gehouden, wanneer van alle kanten het Volk t'zamen vliet, en mangeling geschied van Waren tegen Waren.

De Rivier Oby is op zommige plaetzen zeer breet; daer leggen in de zelve doorgaens groote Eilanden, bewasschen met Boomen, en ruigte, waer door de zelve als in verscheide afscheidzels of spruiten afstroomt, tot inde Ys-zee: zy geeft menigte van Visschen uit; als de wind uit de Ys-zee waeit, is omtrent haren uitgang de vangst zeer groot. De breete is op veel plaetzen niet over te zien, door de menigte van Eilanden, en geboomte, dat op de zelve wast. By de Stad Tomsko, gelegen aen een arm van deze Vliet, genaemt Tom, of Tomber, omtrent op twee en zestig graden, of weinig lager, zoude zy een Russche myl weegs breet zijn; doch waerschynlijk zomtyds breeder en smalder is,

[p. 729]

alzoo daer geen Dyken zijn , die het Water bepalen. Langs deze Rivier word Zout en andere Waren uit Kalmakken - land afgevoert. Des Winters is deze Rivier breeder als des Zomers.

Zeker kleine Vliet Olets is een tak van de Oby: daer omtrent valt het beste graeuwerk; (als ook omtrent Berosoa) doch alzoo zijne rechte plaets niet en weete, heb hem in de Kaert niet gebragt.

Op de mond van de Rivier Oby, hadden de Russen van ouds een Stedeken gebouwt, geheten Obscoigorod, doch is nu verwoest, en vervallen. De Oby vliet op veel plaetzen, door zeer hooge Bergen. Boven aen een arm der Oby, Oostwaerts, lag een Slot, Grustina geheten, op een en zestig en een halve graed , daer de omleggende Volken Grustintzi, anders Seponowtzi, na genaemt wierden: tot daer toe, plachten uit Indiën, Sina, en elders, groote Handelaers met kostelijke Waren te komen. De Russen hebben eenige vaert langs de Zee-kusten, tot aen de Oby, Oostwaerts, maer niet wyder, van belang.

Beresof is een Russche Vesting, gelegen beneden, niet ver van de mond des Vliets Oby, op acht en zestig graden, niet wyt van de Zee. Hier legt des Zomers een Russche wacht van vyftig Man, die des Winters, wegen de groote koude Zuidwaerts moet trekken. Van hier reistmen na Archangel, meest langs Rivieren en over Meiren; doch men de Booten, waer mede deze Reis word gedaen, zomtyds over Land trekt: 't zy dat men de Zeekant langs strand by het Eiland Dolgoy, of Petsora neemt, of dat men de Dwina kiest, en zoo na Archangel binnewaerts afzakt.

Of schoon uit deze gewesten, en uit Siberien, men langs een korte weg, en rechte streek na de Rivier de Dwina, en wyders zoude konnen reizen, zoo zijn voor de Reizigers deze wegen, om haer woestheit, niet wel gebruikelijk; maer die uit Siberien na Moskou reist, kan Zuidelijk afzakken na de Rivier de Kama toe, werwaerts de wegen bequamer zijn, en de lucht dragelijk, ook meerder leeftocht, en gezelschap van Menschen te bekomen. By deze plaets wast geen Koorn. De Inlanders laten hun haair daer aen de kin lang wassen; doch de Tartaren die onder Tomsko, en meer bezuiden woonen; gelijk mede de Kalmakken hebben knevels, en zijn aen de kin geschooren.

In deze gewesten, daer Steden zijn, vind men alom veel water-moolens; doch des Winters, vermits de harde vorst, gebruikt men daer, om 't Koorn te breeken, alleen steene hand-moolens.

De plaetskens Berosoa, en Kodtskoy, aen de Vliet Koda, leggen weinig Zuidelijker als Beresof, onder het Bevelhebberschap van Tobol. De Waiwoda die over beide gebied, houd zich op, in Berosoa, dat noch wel het beste zoude zijn.

Men reist zeer spoedig over het gebergte by Beresof, welke plaets niet groot is, langs de Rivier Sob, en over eenige waters, by de Vloed Petsora, wanneer men uit het ver afgelegene Siberien, en Dauren-land komt, zettende het toe op de Stad Jerenskoy, en zulks best met de laetste Zomer-weg, waer mede men dan over Tobel, voor de Winter niet komen kan, welke weg de Handelaers veel kiezen, om buiten de Tolnaers tot Tobolsk, of Tobol, en Pergaturia om te gaen, en die te myden.

De Moskoviten varen zelden voorby het Eiland Serapoa, of Kotska, dat niet ver van de Oby in Zee legt. Na de binnen kant van Nova Zemla zetten zy het nimmer, uit vrees voor de groote Baeren, en ter oorzaek van onbekentneit.

De Rivier Taas, niet ver van de Oby gelegen, is zeer breet, en byzonder als'er hoog water is, wanneer zy naeuwlijks overzien kan worden, en in groote de Oby niet heeft te wyken.

Op de Eilanden die in de mond van de Oby tegen de Zee aen leggen, houden de Russen des Zomers een wacht; maer des Winters is daer niemand, want men vind dan daer zoo veel Ys en Sneeuw, dat het daer niet wel te houden is, en men ook daer dan geen dienst doen kan. Geenige Vaertuigen te dier tyd daer omtrent konnen komen, of voorby steeken.

Die de Rivier Oby over heeft te reizen, moet zijn tyd kabelen, want de zelve zomtyds zoo wyt ten bedde uit stygt, dat men vier of vyf Maenden, en langerwach ten moet, eer dat de zelve over te komen is, gelijk aen een Gezant, die in den Jare zestien honderd en negentig, uit Moskou na Sina toog, is gebeurd, welke met zijn gansche tryn, tot Tobol te dezer oorzaek zeven Maenden heeft moeten wachten; de Landeryen waren benat ter zyde de Oevers, een myl of twee ver.

Op Eilanden, die zommige al zeer groot zijn, in de Oby, woonen Astaksche Volken, die zich daer onthouden, om uit den drang van voorby reizende Menschen te zijn, als mede verre van de Moskovische bezettelingen, die beide hun eerder afhalen, als toebrengen. Deze Rivier is op zommige plaetzen zoo breet, dat men

[p. 730]

hem niet overzien en kan. Op eenige dezer Eilanden vind men Antimony en Markasiet, waer van een proef tot my over is gebragt.

De mond van de Rivier Poest-oser, loopt veeltyds droog.

De Zee-oever beoosten de Vliet Oby, genaemt Krowawaia, heeft zijn naem van dat de Samojeden aldaer een groot getal Russche Menschen hebben vermoord; hoe wel zommige meenen dat het zelve voorval, aen deze zyde de Oby is geweest, en die benaminge op de plaetze aldaer, past.

Aen het uitgaen, of einde van de Rivier Irtis, eer de zelve in de Oby valt, is aenmerkens waerdig, dat 'er verscheidene kleine Kreeken en Riviertjes zijn, die uit de Irtis in de Oby schieten; waer door de geene, welke de Irtis afkomen, en de Oby op moeten wezen, zich door arbeiden, schoon het daer vry ondiep, en smal is; want zoo zy de Schuiten af laten dryven, ter plaetze daer de Irtis in de Oby valt, word my van oog-getuigen gezegt, dat de stroom zoo sterk is, en dat daer zoo Veel Eilanden in de Oby leggen, dat het schier onmogelijk is, dat men de Oosterwal van de Oby kan winnen; maer dat men dan de Schuiten eenige mylen ver eerst moet laten afzakken, eer men de Oosterkant van de Oby beraken kan.

Sinkame zoude volgens de Jezuit Avril, hoe wel my onbekent, een Stad zijn, boven aen de Vliet Irtis gelegen, waer men door reist ak men trekt, na Kalmakken, en Moegalen-land.

De Rivier Irtis opvarende van de Stad Tobol, en aen veele Rivieren die daer in vallen, gelijk de Waga en andere, woonen Land-bouwers, zoo Russen als andere Volk-aert.

Deze Vliet Waga stort in de Oby uit het Truganische gebergte, niet verre van het Stedeken Narim, daer een houte Kasteel is, 't welk met krygs-luiden is bezet: hier omtrent vallen roode Vossen, Bevers, Hermelen en Zabels: het water is bruin.

Onder de Volkeren omtrent de Vlieten Oby en Irtis woonende, zijn byzondere Spraeken: zy zijn bestelt onder Hoofden of Vorsten, die over tien, tot honderd, en meer gezinnen, gebieden; doch alle echter onder het hoog Gezag van hunne Tzaersche Majesteiten: des Winters woonen zy in schrikkelijke groote, en dikke Bosschen, doch daer water omtrent is: hare Winter-Hutten zijn in de Aerde gegraven, als Kelders, wegens de grooten vorst; maer hare Zomer-Hutten hebben zy op andere plaetzen.

Het Water Jamisch, of Jemits, anders geheten het Barantsche Meir, niet wyt van de Vliet Irtis gelegen, dat een Zout Meir is, word gezegt lang te zijn vyftien Wurst, breet vyf Wurst, en minder. Hier word gezegt zeventien honderd Eilandekens te zijn: daer is alderhande Visch, en Gevogelte, behalven eenige groote; zoo storten daer in en uit, veele kleine Rivieren.

Hier word het Zout, dat van zelf wast, met haeken en stokken gebrooken, en vervoert, zoo op Kamelen, als Paerden, en in Vaertuigen.

Daer komen Volkeren ter Koop-handel, Sajanen genaemt, onder veele andere Volkeren, wiens verblyf of woon-plaets my verhoolen is.

Het Zout dat hier verhandelt word, is zeer wit: het getal der Heidensche, of Mahometaensche Handelaers die hier Jaerlijks komen, overtreffen de Russen veel, want die zelden over de twee duizend sterk zijn, of minder, doch wel voorzien vaft schiet geweer: omtrent de Vliet Irtis zijn noch verscheidene Zout-vyvers.

De Prins der Zwarte Kalmakken, genaemt Tschukura Ubascha, kan met zijne Nabuurige Vorsten, binnen vyftien dagen, bykans honderd duizend Man Paerde-volk te Veld brengen, want van Voet-volk in den kryg, weten zy niet. Deze zijn gewapent met Lans, Pyl, en Boog, en zeer weinig met schiet geweer: Lont is by hen onbekent, en 't schiet geweer, hun van buiten word gebragt.

Omtrent het Meir Jesan, dat gezegt word zeven Wurst breet te zijn, waer omtrent gemelte Vorst, ten einde de Vliet Irtis zich ophoud, is ontelbaer Vee, van alderley aert, Kamelen met een, en twee bocchels, Koeyen, Paerden, Schapen met dikke en dunne staerten, Ezels, en zekere kleine Paerden, die ooren omtrent een Elle lang hebben, ook gemeene Ezels, Tygers, Panthers, Wolven, Vossen, Hazen, Geiten, Otters, en alderhande Visch; daer wast ook alderley Zomer-kooren, behalven Rogge.

In Tobol worden over de twaelf duizend Mahometanen gevonden, die aldaer zijn gebooren, en wiens Voor-ouders al voor de tyd, dat hunne Tzaersche Majesteiten die Ryken bezeten hebben, zich aldaer hebben neder gezet; wezende altoos een sterke bezetting te dier plaetze, en op 't minst acht sterke Benden, zoo, of schoon zy van quade wille waren, niets konnen uitrichten: de Lands-vorst hadde mede het Mahometsdom voormaels omhelst gehad: men wil dat deze Mahometanen uit Bucharen-land, en de Crim zijn gesprooten: de Nazaten des ouden Vorst zijn noch by leven, en is de Vader van den

[p. 731]

tegenwoordigen, mede noch in leven zijnde Siberische Prins, de eerste die van zijn Stam den Heiligen Doop heeft ontfangen.

Asbacke, een zeer ryk en verstandig Mahometaen in Tobol, word nu als Heerscher en Opper-hooft over zijn Geloofs genooten gebruikt.

Deze Mahometaensche Tarters, welke tot Tobol woonen, handelen veel op Sina: zy nemen haer Reis derwaerts, niet zoo als de Moskoviten, welke een groote omweg doen, maer over Tomsko, en zoo recht Muurwaerts, door 't Kalmakken en Moegalen-land, dat zeer veel korter is, schynende dat zy oorspronkelijk uit de Nabuurschap gemelter Landen, de doortogt veiliger vinden: zy roeren aen het Land der beruchten Busuktichan, een magtig Vorst in Kalmakkye, die bequaem is Sina leet te doen, voornaem als hy met de Moskoviten zoude zijn verknocht.

Als men van de plaetzen omtrent de Rivier Ket in Siberien heeft te reizen na Tobol toe, moet men de Zomer waer nemen, want noch de Land-weg, noch de Rivier, by de Winter te gebruiken zijn; doch van de mond van de Rivier Tobol, tot na de Stad Tobol, is het met de Winter-weg reisbaer, zoo dat, als men uit Dauren-land, of van de omstreek des Meirs Baikal komt reizen, moet men maken eer de koude en vorst in valt, te zijn aen gemelte uitgang van de Rivier Tobol, of men is genootzaekt een geheele Winter stil te leggen, en insgelijks als men van de Stad Tobol Oostwaerts op wil, na de boven genoemde gewesten, moet men maken met open water, tot aen de Vliet Ket te zijn.

In Tobol koopt men honderd Duitsche ponden Meel voor zestien stuivers, een Os voor twee, of twee en een halve Ryks-daelder, een tamelijk groot Varken, voor dertig of vyf en dertig stuivers, een Steur van veertig of vyftig pond, voor vyf of zes stuivers, en zoo veel Sterlet-visch voor twee stuivers, de welke tien perzoonen op een dag niet konnen op eeten, en zijn deze Visschen zeer vet.

Omtrent het plaetsken Vtka genaemt, gelegen tusschen Vergaturia en Solkamskpy, ziet men van de natuur veele ssteene verwulfzelen in 't gebergte, zeer aerdig gevormt, als of zy van Menschen waren gemaekt, en uitgehouwen. Hier zijn veel wilde Roozen, en alderhande schoone welriekende Kruiden, zoo als ook tusschen het Vlek Neuva, en de Stad Tobol, lieflijke Bloemen en Kruiden groeyen.

Het Stedeken Surgut, op de Oby gelegen, daer een Waiwoda het gebied heeft, is klein, en gansch van hout gebouwt: daer vallen rondsom Zabels, doch slecht.

De Inkhoorens vellen worden in Sibirien verkoft, tegen Geld, om een stuiver het stuk, en by mangeling krygt men 'er wel drie, om de waerde van eene stuiver.

De Brandewyn is in Siberien zeer gewilt: tot Irkutskoy, wierd de Emmer voor weinig tyd verkoft om vier Roebel, of acht Ryksdaelders, en twintig Altin, hebbende elk Altin de waerde van omtrent drie stuivers; ja men mangelde een Beekertje van deze drank, tegen een stukje Sinesche Zyde stof.