Noord en Oost Tartarye

Kort Verhael van Mengrelia,
Zoo als my zulks uit Konstantinopolen is toegezonden.

DE Landen van Mengrelia zijn gelegen aen de strand van de Zwarte Zee, die geen goede Haven hebben, maer ondiepe stranden, daer men niet dichte by komen kan om te ankeren. In de Zomer is 'er de vaert zeker: in de Winter is 'er geen ander, als een goede Haven, die in oude tyden konstig gemaekt was van de Genuezers, daer men noch hedendaegs d'afbeeldinge van de oudheit ziet.

d'Ingeboorenen van Mengrelia zijn arm en elendig. Hun Land heeft geen of zeer weinig Ambachts-luiden. Zy generen haer van de Persianen, die onder hun grooten handel dryven, en al 't geene zy van doen hebben, beschikken. Haer Vorst is erffelijk, de welke aen zijn Hof drie honderd Ruiters houd, tot zijnen dienst, wel gewapent, en wel gekleed op zijn Persiaensch. Hun Vorst is onafhankelijk in de Heersching: hy betaelt in drie of vier Jaren eens Schatting aen den Grooten Heer, aen dien hy Gezanten zend, met veertig of vyftig Slaven en Slavinnen, en eenige Stoffen, om te dienen tot Tulbanden. Zy worden met weinig eerbiedigheit ontfangen, en aen haer geringe giften gedaen. Haer Gezant word spoedig wederom afgevaerdigt van 't Turksche Hof. Haer Land geeft zeer lekkere Wynen in overvloed; ook zeer veel Vee. Tarwe is 'er weinig: zy behelpen zich veel met een Deeg van Geers, in plaets van Brood, en daer mede onderhouden ze haer. Zy laten ze kooken in een Ketel, en daer weer uitgenomen hebbende, laten ze die kout worden, en eeten dat in plaets van Brood. Haer Land is zeer slikkerig en nat, zijnde de Regen veel onderworpen: evenwel heeft dat Volk groote zin in Zilverwerk; en alle, zoo wel Arme als Grooten, hebben in haer Huis eenig Huisraed van Zilver. Hun Huizen zijn meest alle van Hooi en Stroo; de voornaemste zijn van Houtwerk. Zy hebben geene zeer vaste Steden. De oude gebouwen zijn Kloosters, en Kerken, by de Genuezen of Genuesche Meesters, getimmert, daer men, tot noch toe afbeeldingen van haer wapens vind. Hun Godsdienst is bykans gelijk die der Grieken. Haer Geestelijken zijn doorgaens van weinig geleetheit; en om ze van anderen t'onderscheiden, dragen ze zeker teken aen haer kleed, als een band. Daer zijn ook veel van de Armenische Godsdienst. Van de Roomsche Godsdienst zijn daer de Vaders Theatini, maer worden vervolgt; zy konnen daer weinig bevorderen, worden echter van de Vorst beschermt, en leven daer zeer slecht.

De Handel, die van Konstantinopolen met dit Volk gedreven word, is weinig; word evenwel gedaen van Luiden, die genegen zijn om haer Brood te winnen. Daer word zeker Lijnwaet gebragt, dat ze Turksche Bogazynen noemen, van zeven Piken of Ellen 't pak, Kappen, Stoffen (op't Italiaensch genaemt Felzate,) Yzer, Krameryen van Venetien en Duitsland, en verhandelen dit alles voor Slaven, die zy onder haer ontsteelen, en voor diergelijke Koopmanschappen vermangelen. Het Zout, dat in haer Land niet gevonden word, word hun toegebragt van Caffa, in 't half Eiland van Crim gelegen; en zijn de Koop-luiden, die daer geduurig handelen, by na een gelijke slag van Volk, meestendeel Lasi, die Turken genoemt worden; edoch grenzende aen die gewesten; zeer gaeuw en snoode op haer voordeel, behelpen zich met weinig tot haer onderhoud. Dus verre het bericht, aen my, uit Konstantinopolen, over Mengrelia, gedaen.

Mengrelia, zegt de Fransche Schryver Robbe, is verdeelt in drie Landschappen, of Wyken; en de Princen, of Bevelhebbers (zegt hy) dragen daer de naem van Koningen: de eerste is die van Bassachioc: de tweede die van Mengrelia eigentlijk genaemt; en de derde die van Guriel. Deze drie Princen zouden, na het gevoelen van dien Schryver, zijn onder de bescherming van den Grooten Heer. De Mannen, ja zelfs de Priesters, zijn daer zeer onwetent: doch de Dochters in de Kloosters, geven zich tot de Letteren en Geleertheit. De Ouders verkoopen daer hunne Kinderen. Het Vrouw-volk is zeer schoon, waerom zy in Persien zeer gezocht worden. Dus verre Robbe.

De Zwarte Zee, daer Mengrelia aen gelegen is, noemen de Turken Cara Denguis, dat is, verwoede Zee, want Cara zoo wel verwoet, als lelijk, of zwart betekent.

En spreekt Chardyn van deze Zee, en de Vliet Phasis, aldus:

De gansche Zwarte Zee staet onder de Heerschappye van den Grooten Heer, zeer

[p. 549]

weinig uitgezondert. Men bevaert ze niet als met zijn verlof; en aldus is men 'er genoegzaem in veiligheit voor de Zee-roovers: 't geen mijns oordeels, het grootste gevaer der Zee is.

De Wind ons den gantschen dag tegen geweest zijnde, als ik daer in zeker Oord op voer, (zegt Chardyn) vorderden wy maer achtien Italiaensche mylen. Tegen den Avond quamen wy in een Rivier, Kelmhel geheten. Zy is dieper, en byna zoo wyt als de Langur, maer niet zoo snel loopende.

Den negen en twintigsten, twee uuren voor den Dag, vertrokken wy by't Maenlicht, en quamen des Middags in den Vloet Phasis, daer wy omtrent duizend schreden in opvoeren, tot aen ettelijke Huizen, aldaer de Meester van de Felouq met eenige Koopman-schappen te Land wilde gaen.

De Vloet Phasis heeft zijn oorspronk in het gebergte Kaukasus. De Turken noemen hem Fachs, en de Luiden des Lands Rione, gelijk ik opgemerkt heb. Ik heb hem te Cotatis gezien. Hy loopt daer snel in een eng bedde, en is 'er dikwils zoo ondiep, dat men 'er door waed. Zijn bedde heeft ter plaetze daer hy zich in de Zee ontlast, 't geen negentig Italiaensche mylen van Cotatis is, vyftien honderd schreden wydte, en meer als zestig vademen diepte. Verscheidene kleine Vloeden, die 'er in komen stroomen, vergrooten hem zoo zeer. Hy loopt van het Oosten na het Westen. Zijn Water is zeer goed om te drinken, hoewel het onklaer, dik, en van een lootachtige verw is. Arrianus zegt, dat het is ter oorzaek der Aerde, die daer mede vermengt is. Hy zegt ook noch, en andere Schryvers zeggen het mede, dat alle de Schepen van ouds in de Phasis water gingen halen, op het gevoelen dat het water van dezen Vloet geheiligt was, of om dat zulks 't beste water der waereld is. Deze Vloet heeft verscheidene kleine Eilanden in zijn Mond, die zich zeer lustig opdoen, zijnde altemael bedekt met geboomte. Op het grootste ziet men aen de Westzyde de puinhoopen van een Kasteel, gesticht door Sultan Murat, in den Jare vyftien honderd acht en zeventig. Hy had ondernomen de Noorder en Ooster Kusten der Zwarte Zee te veroveren; doch zijn onderneming gelukte niet, gelijk hy ze ontworpen had. Hy deed zijn Galeyen de Phasis opvaren. De Konink van Imirette had groote hinderlagen gelegt, ter plaetze daer de Vloet op zijn naeuwst is. De Galeyen van Murat wierden daer geslagen; een zonk, en d'anderen namen de vlucht. 't Kasteel van de Phasis wierd vermeestert in het Jaer zestien honderd veertig, door het Leger van Imirette, vergroot met de geenen der Vorsten van Mengrelia en Guriel, en vervolgens geslecht. Daer lagen vyf en twintig stukken Gesfchut op. De Konink deed ze in zijn Kasteel van Cotatis brengen, daer ze tegenwoordig leggen, zijnde aldus weer in de handen der Turken geraekt, toen zy het Kasteel veroverden, 'k Heb het Eiland van de Phasis rond gegaen, om te trachten die overblijfzelen des Tempels van Rea, dien Arrianus zegt dat men daer by zijn tyd zag, t'ontdekken; doch ik heb 'er niet het minst af konnen vinden. Ondertusschen zeggen de Schryvers, dat hy in den afgang des Ryks noch in zijn geheel, en ten tyde van den Keizer Zenon, aen den dienst van Jesus Christus gewyt was. Ik zocht ook d'overblijfzelen van de groote Stad Sebaste geheten, welke de Land-beschryvers aen den mond van de Phasis geplaest hebben: maer de puinhoopen zelven van deze Stad moeten verlooren zijn, gelijk die van Colchos; want ik kon 'er niets af vinden. Al dat ik 'er aenmerkte, over een komende met het geen, 't welk d'ouden van deze plaets der Zwarte Zee geschreven hebben, is, dat 'er veel Fazanten zijn. Daer zijn Schryvers, en onder anderen Martialis, welke zeggen, dat d'Argonauten van deze Vogels in Grieken-land bragten, welken men daer nooit te vooren gezien had, en dat men hen den naem van Fazanten gaf, om dat men ze op d'Oevers van de Phasis gevangen had. Deze Vloed scheid Mengrelia van het Vorstendom van Guriel, en van het klein Koninkryk Imirette. Anarghie is 'er maer zes en dertig Italiaensche mylen van afgelegen. De Kust is 'er overal een laeg zandig Land, beladen met zulk dicht geboomte, dat 'er het gezicht naeuwelijks zes treden diep indringen kan. Dus verre uit Chardyn.

Op veele plaetzen van Mengrelia, en by namen op het vlakke Veld, als men te Paerde daer over ryd, geeft het Aerdryk een geluit van zich, als of het onder hol was: 't welk des te meer doet gelooven de mening die men gehad heeft, dat de Kaspische. Zee met de Zwarte Zee eenige gemeenschap is hebbende. Daer by komt noch, dat in deze twee Zeen eenderlei aert van Visch gevonden word. Men vangt veel Steur in de Zwarte, zoo wel als in de⁺ Kaspische Zee: daer is 'er zulken overvloed van, dat de Konink van Persien meer dan vyftig duizend Ryksdaelders trekt, van de vangst die daer gedaen word aen de mond van de Rivier Cirus.

+ Kircherus.

[p. 550]

Polibius meent dat de Pontus Euxinus of Zwarte Zee, noch geduurig toeneemt in ondiepte, en dat hy staet in een poel veranderd te worden. Doch daer zallangen tyd toe van nooden wezen, eer hy vol word: ondertusschen ziet men aen de Slekkenhuisjes, die men aen de muuren van een kleine oude Kapelle, dicht by Caffa, op het half Eiland Crim gelegen, vind, de Cherci genaemt, dat eertyds de Zee zich tot daer toe heeft uitgestrekt; in de tyd misschien dat de naeuwte van Bosphorus verstopt was, waer van de Turken zeggen eenige Schriften onder haer te hebben.

De Pontus Euxinus is het onweder zeer onderworpen, byzonderlijk in de Winter, als de Noord of Noord-ooste Wind waeit; en in deze Zee betrekt hy de Lucht met Wolken, en maekt die donker, daer hy in andere Landen die zuivert, en klaerder maekt: en heeft Horatius met goede reden konnen zeggen, dat de Wolken deze Meiren genoegzaem altyd bedekken; daer van daen, en dat men 'er veel gevaer loopt, komt misschien de naem, die men het geeft, van Zwarte Zee, eerder als van zijn zand, verw of grond. In deze Zee zijn geene Eilanden; ten ware dat men voor Eilanden wilde nemen, eenige kleine Klippen, die dicht aen zijne Kusten gevonden worden; doch daer zijn 'er geen; maer eenig Ys dat in de zelve op de Natyd en des Winters dryft, misschien aenlijding heeft gegeven, gelijk Ammianus Marcellinus oordeelt, dat eenige gemeent hebben zulks dryvende of zwemmende Eilanden te wezen. In der daed, men ziet 'er zomtyds groote stukken Ys; en ten tyden van de Keizer Konstantinus Copronymus, wierp dit Ys een groot deel van de muur van Konstantinopolen om verre, vermits de Winter, in 't Jaer zeven honderd zes en zestig, zijnde zeer streng geweest, de heele Zwarte Zee toe vroor; en de Sneeuw, die daer na quam te vallen, door de koude verhard zijnde, zag men 'er Ys van vyftig Ellen dik, het welke in 't Voor - jaer van een berstede in verscheide boven op dryvende schotzen, die wel Eilanden scheenen te wezen, zoo dat ze misschien aenleiding mogen gegeven hebben aen de meining daer Ammianus van is sprekende.

Elianus zegt, dat men 'er veel Thonnyn-visch vangt, doch zy word zelden gevonden; edoch 't kan wezen dat Elianus de Steur voor Thonnyn genomen heeft, die daer zeer gemeen is: men vangtze aen de mond van de Phasis, en van de Rivier Enguria, van de Gras-maend af, tot half Oogst-maend. Zy hebben daer driederlei slag van: de Zutki, die niet over de vyftig ponden weegt, heeft de beste smaek van allen. Men brengt deze slag van Steur veeltyds aen de Vorst, en word in de Vyvers gezet. Het is waer, 't geen Aldrovandus zegt, dat dezen Visch niet en eet 't geen men andere Visschen voorwerpt, en dat hy van de slijm leeft, die hy zuigt en na hem trekt, langs den Oever van de plaetzen, daer hy zich ophoud; zoo dat hy niet en byt aen den Angel, en zoude men hem niet konnen vangen als met Netten of Fuiken, van Gaeren en Hout gemaekt.

De tweede aert van Steur noemen zy Anaiakia. Deze verscheeld niet veel van d'andere, behalven dat het hooft onderscheiden is, zijn vleesch is niet zoo goed, en veel grooter: maer de derde slag van Steur, genaemt Poronci, is noch veel grooter: haer vleesch is niet zoo lekker als dat van d'andere. Zy kappen ze in sneden van twee hand breet groot, die ze zouten en laten in de Zonne drogen: men noemt deze sneden aldaer Moroni. Van de kuit dezer driederlei aert van Steur, makenze Kaviaert. Na dat ze die in een houte vat hebben gelegt, bestrooyen zy ze met Zout, zetten ze aen de Zon, roeren ze des daegs verscheide malen om, en als ze eenigzins vermengt is, zoo doen zy ze in andere vaten. De kleinste slag, Zutchi of Zutki genaemt, levert meer kuit als de andere. Men werpt niet van deze Visch weg, als eenige kleine beentjes, die aen zijn vel vast zitten. Hy heeft geen graet, maer in plaets van die, een week kraek-been, een vinger dik, die zich van het hooft uitstrekt tot aen het einde van de staert, en het heele lijf onderhoud. Als men de Steur aen stukken gekapt heeft, en dat men dit kraek-been daer uit neemt, zoo rekt het zich uit als een darm: men droogt het daer na aen de Zon, en men bewaert het als een van de beste spyze. Van de buik van de Steur maekt men dien Lijm, die men Visch-lijm noemt. De Visschers hebben zekere tekenen, om te weten den tyd van deze vangst, en oordeelen daer van, uit den wasdom van het water van deze Rivier. Het water van deze Stroom komt van de gesmolte Sneeuw. De Steuris graeg na de versheit, en verlaet de Zee, om ze in de Rivier te zoeken. Men ziet ze zomtyds vyf of zes voeten hoog uit het water opspringen, zoo dat de Visschers licht oordeelen konnen, uit het getal van die zy zien opspringen, of de vangst-tyd goed is. Zy vangen ze op deze wys: ieder Visscher heeft zijn Bark, en zijn Net: zy varen uit, aen de mond van de Rivier, met hun Net, dat de lengte heeft van hun Barken, te weten, omtrent vyf en veer-

[p. *56]

[p. 551]

tig hand breet lang: zy laten 't hangen tot op de grond van het water; de steenen die daer aen gebonden, zijn in plaets van loot, 't zelve zoodanig t'onderhoudende: de twee einden van 't Net zijn vast gemaekt aen twee touwen, die twee Mannen houden, d'eene voor d'ander achter de Schuit; en als ze voelen dat 'er een Steur in gekomen is, zoo trekken ze geswint het deel dat onder in 't water leit, met de twee koorden op; en hebbende den Steur in de Schuit geworpen, doen hem een touw om de keel, en werpen hem weder in de Zee, en konnen hem, zoodanig vast gemaekt, lang in 't leven houden.

Zy vangen noch een ander slag van Visch in deze Zee, genaemt Suia; de Turken noemen hem Calcan Baluck, dat is te zeggen, een Schild-visch, want hy heeft 'er de gelijkenisse van, is plat, rond, bedekt met kleine platte beenkens, heeft beide oogen op een zyde, die na het graeuwe trekt, en de andere zyde is byna heel wit.

Men vangt deze Visch in de openbare Zee, met Netten, die niet breeder zijn als een mans hoogte, maer zijn zeer lang: men laet dat Net zinken tot op de grond van de Zee, daer deze Visch gaerne wil wezen. Zijn vangst duurt van de Wintermaend tot in de Bloei-maend.

Zy hebben noch een ander Visch, genaemt Cephalo: in de Winter is den rechten tyd van zijn vangst: de Cocoba is hem gelijk, zijnde geen ander onderscheid in de zelve, als dat de Cocoba veel kleinder is. Daer zijn noch andere kleine Visjes, doch al te slecht om de moeite te nemen van de zelve te vangen.

Men ziet zomtyds in deze Zee veel Haring; en in zulke Jaren vermoeden ze, dat 'er een overvloedige Steur-vangst zal volgen, en oordeelen daer en tegen, wanneer geen Haring gezien word. Men zag 'er zulken groote menigte in 't Jaer zestien honderd twee en veertig, dat de Zee die hebbende geworpen op 't Land, dat tusschen Trebisonda en 't Land der Abkassen, of Avaza leit, de zelve heel daer van bedekt, en de strand als geboort was, met een dyk van Haring, wel drie hand breet hoog. d'Inwoonders van 't Land waren beducht, dat de Lucht, door de bederving van deze Visch, mogte besmet worden; maer men zag in den zelven tyd de Kust vol Ravens en Kraeyen, die haer van deze vreze verlosten, en aten alle deze Visschen op. d'Inwoonders zeiden, dat zulks meer gebeurt was, edoch niet in zulken groote menigte.

Zy hebben ook Oesters, doch als ze die in hun Netten vinden, werpen zy ze weder in de Zee: in eenige heeft men rosse Paerlen gevonden, gelijk die Plinius zegt, te hebben gezien in de Bosphorus van Thracien.

De Rivieren aen deze Zee, zijn vol van Voorns; en hadde men aldaer een spreekwoord, dat in de Rivieren, aen welkers Oever zeker Boom staet, die Doorns draegt, men daer ook Voorns vind. Zy kennen tweederlei aert van Voorns, de eene die ze Kalmacca noemen, zeer klein, en de andere grooter, by haer genaemt Aragolu De kleinsten worden ook in de Zee gevangen, maer de grooten alleen in de Rivieren.

Volgt een kort Bericht, 't geen my van Konstantinopolen toegezonden is, over Georgia, Mengrelia en Abaza.