Noord en Oost Tartarye

Bericht,
Nopende de Georgianen, daer onder begrepen de Mengrelers, beneffens de verdeilinge hunner Landschappen, zoo my, in 't Jaer zestien honderd vier en tachentig, uit Konstantinopolen is toegezonden.

DE Georgianen zijn verdeelt (volgens dit bericht) in vyf Landschappen; als Mingrellia, Gouria, Imerelia, Cartlen, en Kaketen.

1	Mingrellia, is althans beheerscht van Leon Badoni.
2	Gouria, word bestierd van Simeon.
3	Imerelia, word bestierd van Meppe, of Prins Georgio.
4	Cartlen, } worden beheerscht door Teimouras.
5	Kaketen, } worden beheerscht door Teimouras.

Leon Badoni heeft den Prins van Cartlen, genaemt Luarzaf, verjaegt, wiens Zuster Teimouras heeft getrouwt.

De Konink van Persien hadde de Landschappen van Cartlen ingenomen, en Luarzaf gevangen gezet, de welke zonder Kinderen overleden zijnde, heeft Teimouras, het Land den Persianen weder afgenomen.

Teimouras, en Luarzaf, zijn van't geslacht der Pancratianen.

Leon Badoni, is van den Huize der Tatianen.

Georgio, is van geslacht de oude Meppen.

Simeon, is van 't geslachte der Kuriellen.

Mingrellia, Gouria, Imerelia, zijn onder de bescherming der Turken, en betalen Schatting in Was, en Linnen, van weinig waerde.

Cartlen, en Kaketen, stonden wel eer (zegt dit bericht) onder den Persiaen: en alle drie of vier Jaren quamen 'er Gezanten uit Persien, en de Princen van dat Land zonden eenige Jongetjes en Dochtertjes, tot Schatting na Persien.

De Konink van Persien zond haer daer tegens giften van Zadels, Toomen, Tenten, Kleeren, en Paerden: maer tegenwoordig voerd Teimouras zomtyds oorlog tegens de Persianen.

Zy zijn al te zamen van de Grieksche Godsdienst, en hebben een Tale, die men de Iversche noemt, van 't Land dat eertyds Iveria genaemt wierde. Die van Mingrellia hebben een Tale, een weinig van de zelve verschillende.

Zy waren van ouds onder de Patriarchen van Antiochia. Tegenwoordig hebben ze zich van malkander gescheiden, en hebben een Aerds-bisschop, die gemaekt word van alle de Bisschoppen, dezer vyf Land-schappen, die het Hooft is, en als haer Patriarch, gelijk de Aerds-bisschop van Cypren, en word bygenaemt Catholicus.

Mingrellia of Mengrelia, is de magtigste van de vyf Landschappen, en kan veertig duizend Man in 't Veld brengen; Gouria twaelf duizend; Imeria of Imerelia twintig duizend; Cartlen twaelf duizend; en Kaketen zes duizend.

Teimouras kan 's Jaers inkomen hebben duizend pakken Zyde.

Cartlen heeft eenig inkomen van Zout uit het gebergte.

Gouria is arm, insgelijks Imerelia, en heeft weinig inkomst, en doet ook weinig onkosten. d'Onderdanen zijn ten kryg gehouden op te trekken, mids zich zelven, of hun eigen Land, alleen te beschermen. Hun wapens zijn Degens, Lancien, en Boogen; zy gebruiken Pantzers, hebbende geene Roers noch Geschut; als alleen Teimouras heeft eenige weinige Schutters, maer meer om daer mede te pronken, als anders zich daer van te bedienen. Zy zijn goede Zoldaten; dragen een hoorn vol zwart vergift, daerze haer Pylen mede bestryken, die doodelijk zijn, hoe klein de wonde ook is. De Pylen zijn groot; de Boogen drie vingers breed, op de Turksche wyze.

De Mingrelliers, Gouriellen, en Imerellen, zijn meesten deels Voet-volk: hun Land is bergachtig.

De Cartlinen, en Kaketinen, zijn meest Ruiters, hun Land is plat en effen.

Volgt een verdeiling van Georgia, zoo my van een Wester-Christen, die zich een wyl aldaer, in den Jare zestien honderd zes en zeven en tacnentig, had opgehouden, toegezonden is: waer by het zelve in drie deelen is verdeelt, zoo dat het schynt deze Landen zomtyds, noopende de verdeilinge, verandering onderhoorig zijn, ter behagen van den geenen die de Heerschappye voert, of wel na het begrip der Schryvers, en Reizigers.

[p. 516]

		{1 Emeretti eigentlijk genomen, 't welk deze Steden heeft,	{Kutai, de Hooft-stad;
			{Eskender;
			{Savasso Pelli;
			{Tsch-Hari;
	{1 Emeretti, dat onder zich heeft vier gewesten,		Kekugite, en verscheidene anderen, welke door den oorlog zijn bedorven.
		{2 Mengrelia, waer van de Hooft-stad is genaemt Ruchi.
		{3 Audichi, waer van de Hooft-stad is geheten Sugdidi.
Georgia of Oud Iberia, anders Grusinia genaemt, word, op Georgiesch, Sacartueli genaemt, is verdeilt in drie Landschappen of Vorstendommen.		{4 Gariel, of Guriel, en heeft tot zijn Hooft-stad Auzourgetti; en dit alles is nu onder den Grooten Turk.
	{2 Kartueli, 't geen onder zich heeft,	{1 Kartueli eigentlijk genaemt, waer van de Steden zijn,	{Tewlis, de Hooft-stad.
			{Gauri, en andere kleine Steden: dit is onder den Pers.
		{2 Satabago, waer van de Steden deze zijn, behorende aen den Turk,	{Agalthicha.
			{Oltisii.
			{Atskweri.
			{Artasi.
		{3 Laurai.
		{4 Sonkwiti.
	{3 Gaketti, behoorende aen den Pers, en zijn de voornaemste Steden daer van,	{Gremia, de Hooft-stad.
		{Pasari.
		{Karagatsch.
		{Chekiti.

Van Georgia spreekt den Baron Majerberg in zijne Moskovische Reis-beschryving, op dezen zin.

Iveria of Iberia, dat Georgia, of, op Turks, Gurgistania genaemt word, legt bewesten Mengrelia, oulinks Colchis geheten; beoosten Sirvania, van ouds Media Atropatia; benoorden het Kaukasesche gebergte, en 't oud Albania, nu by de Cirkassen bewoont; ten Zuiden aen Groot Armenie of Turcomania.

In deze Landschappen hebben van ouds, en byzonder omtrent het Jaer twaelf honderd veertig, veele Christen-koninkskens geheerscht, doch zijn met de Eutichsche Ketterye besmet geworden, welke maer een natuur in den Zaligmaker Jesus Christus steld. In de voorgaende Eeuwe, wanneer de Perzen en Turken fcherpe kryg tegen malkander voerden, zijn zy gescheurd geworden; veele kleesden den Turk, en noch meer den Pers, dien zy Schatting betaelden, aen: en om te aengenamer den geenen te zijn, wien zy gehoorzaemden, en daer zy onder schoolen, hebben veele van hun het Christendom verlochent, en het Mahometaensdom aengehangen, zoo dat 'er heden naeuwlijks een e Vorst aldaer gevonden word, welke de Christelijke Godsdienst belijd.

Behalven de Steden Gori, Grim, Caiham, Somka, bezaten zy Tiflis, van ouds

[p. 517]

Jur, daer de Rivier Cirus langs loopt; welke, schietende uit het Armenische gebergte, geheel Georgia en Sirvania doorsnyd; vallende by de Stad Ciavat, in de Araxes, en zoo in 't Kaspische Meir. De Moskoviten noemen deze Vorsten Cartalinische en Grusinische Tzaeren. Zy zijn meest onder de gehoorzaemheit der Perzen; slaende ook met zijn Teeken of Wapen de Munt: hebben onlanks veel wederwaerdigheden van den zelven uitgestaen, zoo dat zy hulp van hunne Tzaerfche Majesteiten verzochten; welke ook op haer verzoek, en in haer voordeel, een Gezantschap na Persien hebben gezonden, waer door het Persiaensche Jok eeniger maten is verzacht.

In 't Jaer zestien honderd vier en vyftig heeft de Pers hen de Koemikken, die woonachtig zijn tusschen haer en Media Atropatia, herkomstig van de Oevers der zwarte Zee, op 't lijf geschud, die haer jammerlijk hebben verwoest: wes David Temrasciowick, die toen daer noch als Christen Vorst heerschte, zijn Zoon Nicolaes na Moskou, om hulp tegen Persien, schikte, aen Tzaer Alexei Michailowits: deze omhelsde het Russche Geloof. Zijn Tzaersche Majesteit zond dan veele Priesters derwaerts, om aldaer het Christen Geloof te styven; doch de Pers viel in 't Land, en kreeg Alexander gevangen, Broeder van David, die, na Davids dood, terwyl Nicolaes afweezig was, het bestier der heersching in handen had gekregen; sluitende den anderen uit het gebied; welke, zoo gezegt word, zich noch heden in^* Terki zoude ophouden. Deze Vorsten geven voor, zich uit stam van Konink David te zijn gesprooten. Dus verre uit Majerberg.

De Fransche Land-beschryver Martini, teld voor Georgische Steden, Cori, Scander, en Glisca: en dit, zegt hy, is het Oude Iberia.

De Georgianen korten hun haair tot aen de ooren: scheeren den baerd niet, maer snyden 't haair met schaeren af. Hebben geen gedrukte Boeken; doch wel eenige geschrevene Oudvaders, den Bybel en Verhael-schriften van hun Land. Haer leven is op de Persiaensche wys, zoo als ook bykans⁺ hun Huizen zijn. Zijn yverig on overgeloovig in hun Godsdienst: groot van gestalte, wel gemaekt, en met Arends-neuzen. Zy hebben driederlei^§ Alphabet, groot, klein, en middelbaer; doch alle van byzondere gedaente der Letteren, die malkander gansch niet gelijken: ieder Alphabet heeft in de dertig Letterren.

Deze Volken hellen zeer licht aen het Mahometaensdom, om dat zy een gevoelen hebben, in 't gemoet, hun Geloof te konnen, en vermogen te behouden, of schoon zy uiterlijk dat van Mahomet aenhangen.

Garcias de Silva Figueroa zegt, dat in zijn tyd, te weten, in 't Jaer zestien honderd twintig, als hy te Schiras in Persien was, daer zag gevangen brengen Begun, Princesse of Koningin van Oost-Georgie of Gurgistan, dat het oude Asische Albania is: beneffens deze had Schach Abas twintig duizend Menschen uit Georgie, alle Christenen, in gevankenis weg gevoert; die, voor 't meerendeel, naderhand tot Slaven zijn gemaekt, en hun Geloof hebben verzaekt. Beneffens haer, had dees Persischen Konink twee Jongetjes, van acht of negen Jaer, mede betrapt, en vervoert, 't geene hare Kinds Kinderen waren, en Zoonen van Tamaras, of Teimouras, heerschende Georgiaensch Vorst in Cartlen en Kaketen, die het ontsnapt was.

Deze Georgianen wierden, behalven dat veele tot Slaven zijn gemaekt, alom in de Landschappen van Persien verstrooit en geplant; gelijk tot Mahin, daer een sterke Volk-planting van hen neder wierd gezet, die zeer armelijk leefden. Onder deze vond men mede een groot getal Cirkassische⁺ Christenen, die, om den Burgerlijken twist te huis te myden, en zich aen geene partyschap willende binden, op de grenzen van Georgia, dicht aen Persien gelegen, hadden neder gezet; van waer zy vervoert wierden met de Georgianen boven gemelt, na dat haer land door Schach Abas was verdelgt. Dus ver uit Figueroa.

Onder de naem van Georgia, by veele zieden Schryvers en Volken, Mengrelia meden word begrepen, en zulks geacht daer van een afdeiling te zijn, zoo als het ook waerlijk al van ouds een Landschap is geweest: gelijk by het bovenstaende Konstantinopolitaensche bericht mede is te zien.

De Persianen, om de Vorsten in Georgia aen hun verbonden te houden, vereeren die met Eer-ampten, tot Ispahan, daer groot genot van komt, die zy door anderen laten bedienen.

Uit Gamron in Persien word my het volgende, aengaende deze Volken bericht.

Het Ryk of Landschap van Georgia begrypt verscheide Vorstendommen, elk op zijn zelven staende, maer nu al voor veele Jaren ten meerendeele onder den Konink van Persie gebragt, van de welke ik verscheide Princen en Edelen aen 't Hof in Ispahan heb ontmoet, zijnde Christenen; en zoo zijn mede die van Mengrale, hun eigen Meester, doch kort voor mijn vertrek van Ispahan, had den Konink een

* Namentlijk, ter tyd als de Keizerlijke Gezant Majerberg in Moskou was, op't Jaer zestien honderd een en zestig

+ Martini.

§ Het is wel waer dat 'er onderscheidene Alphabetten zyn; edoch 't geene boven is vertoont, meest altoos by hun word gebruikt.

+ De Cirkassen die Christenen zijn, woonen 't naest aen de zwarte Zee, maer zijn nu zoo verflaeuwt in 't geloof, dat men daer van naeuwlijks overblijfzelen ziet, en niets als eenige uiterlijkheden.

[p. 518]

der Princen van die Natie met krygsmagt derwaerts gezonden, om dat Landschap mede onder zijne Heerschappye te brengen. 't Gevolg leere den tyd.

Gamron den eersten Mei,
1690.

Della Valle zegt, in zijn Reis-beschryving, dat de Georgianen, die eertyds alle Christenen zijn geweest, nu, voor een groot gedeelte, het Mahometaensdom hebben aengenomen: dat zy boos en godloos zijn, wellustig, overspeelig, en tot de vuilste zonden zeer genegen; zoo dat hy hare zonden toeschryft, het geweld dat zy geleden hebben, om het Geloof te doen verzaken, en de verwoestinge van hun Landen, en verhuizinge, of vervoeringe hunner perzoonen.

De opgemelte Schryver verhaeld omstandelijk, veel van de Vorsten in Georgia, haren toestant, hoe zy verdeelt zijn, in veele Heerschappyen, de zommige onder den Turk, andere onder den Persiaen staen; andere aen beide Schatting gevende, en andere op zich zelfs zijn. Hy spreekt van eenen Basciaciuk, dat is, gedekt hooft gezegt, genaemt; wiens Landschap Imereti of Emeretti was; en wiens Land een gedeelte van Iberia of Colchis uit maekte.

Hy verhaelt wyders, hoe Teimouras Chan, Georgiers Christen-vorst, zich in de bescherming der Turken begaf, alzoo Schach Abas, Konink van Persien, zijn Gemalin ten Wyve begeerde; waerom hy hem den oorlog aen dede, zijne Landen verwoeste, en Inwoonders weg voerde, ja Kinderen dede lubben; 't geene alles in zijne tyd, te weten, het twintigste Jaer van deze afgetredene Eeuw is geweest, was gebeurd. En spreekt wyders van de gelegentheit der Georgiers, zoo in 't volgende is te zien.

Op Zondag, den twintigste van Herfstmaend, was een uit de voornaemste der Georgiers, onze vriend, Mehrab genaemt, by ons in de Kerk der Barrevoetsche Karmeliten. Deze Edelman had zijn Jeugd over gebragt in de dienst van Simeon, Vorst der Georgiers, die te Konstantinopolen in de gevankenis stierf, daer de tegenspoeden van zijn Meester hem niet konden bewegen zijn Heer te verlaten. Hy, zedert tot een hooger ouderdom gekomen, behielt altyd de zelfde getrouwheit, en ontrok zich nooit uit de dienst en gehoorzaemheit van de Vorst Luarzab, erfgenaem en Kinds Kind van deze Simeon, die in Persien gevangen wierd gehouden. Alle de staten van deze Vorst waren toen onder de magt des Koninks van Persien, die in dit Vorstendom een Neef van deze Vorst Luarzab had gestelt, niet om het zelfde als Oppervorst te bezitten, maer in staet van Chan, en Stedehouder, die hem onderworpen was, gelijk alle de andere Chans van Persien. Deze Neef was een Mahometaen, en de Zoon van een Vader, die 't Christelijk Geloof, in 't welk hy opgevoed was, verliet, om de dwalingen van Mahomet t'omhelzen: invoegen dat de Landvoogdy van die staet toen in de handen der Mahometanen was, hoewel deze Edelman Mehrab altyd met een onbezweke gemoed de Christelijke Godsdienst aenkleefde. Hy was echter wel gezien by de Konink van Persien, die hem in zijn Heerschappy behielt, en ook met gebied in het Leger, over de Christelijke krygsordening der gewesten van Tefliz en Gori, 't welk zijn geboorteland was. Ik ondervraegde hem naeuw keuriglijk na de zaken der Georgiers; daer op hy my al 't geen openbaerde, dat hy 'er af wist. Ik kreeg ook van hem bericht van de Zoonen van deze andere Vorst der Georgiers, Teimouras genaemt, welker staten geheellijk door de Konink van Persien verdelgt wierden, die hem dwong zijn toevlucht tot de Turken te nemen, de welken hem ontfingen, en zedert een klein stuk Lands, tot zijn onderhouding, aen hem gaven. Maer zijn Moeder, met zijn Kinderen, na Persien getrokken, om van vrede en verdrag te handelen, wierd, tegen het recht der Volken, van den Persiaen gevangen gehouden, zonder dat zy weder na huis mogt keeren. Toen ik in mijn vragen naeuwkeuriglijk voortvoer, bevestigde deze Edelman my een zaek, daer af ik te vooren had hooren spreken, en die waerachtig was, namelijk, dat men de Zoonen van Teimouras, die met de Moeder van hem vast gehouden wierden, en in de Stad van Sciraz, in Persien waren, door een uitgedrukt bevel des Koninks gelubt had, die, zonder grooter wreedheit aen hen te toonen, (dewyl hy hen niet het leven wilde benemen) zich vernoegde met hen van dit deel des lichaems te berooven, 't welk namaels in de perzonen van hun Nakomelingen, eenig quaed bedenken in hem veroorzaken kon. Een daed, die onder ons wreed en onmenschelijk geacht zou worden; maer die, uit inzichten van staet, by deze Volken toegelaten word. Hy verhaelde ook aen my, dat deze Kinderen, door hun woorden, hun gevoel van dit ongeluk hadden betuigt. Zijn wy dan, zeiden zy, aen 't misdryf schuldig, 't welk onze Vader misschien tegen de Konink van Persien bedreven heeft: maer hun verontschuldigingen en gebeden konden hen piet van dit gewelt

[p. 519]

beschuttet. De Moeder van Teimouras, die, beneffens veel anderen, te Sciraz gevangen wierd gehouden, en die men Keteuan Dedupal noemde, dat is, de Koningin Keteuan, om dat de Georgiers hun Vorsten met de naem van Koningen eeren, wist noch niet, toen deze Edelman deze dingen aen my vertelde, dat haer Zoons Zoonen gelubt waren, om dat men, schoon zy in een zelfde Stad waren, niet aen hen toe liet by malkander te komen; en boven al hield men deze twee jonge Vorsten uit het gezelfchap, en uit de tegenwoordigheit van hun Groot-moeder, uit vrees van dat deze doorluchtige Vorstin, die met een onverwinnelijke stantvastigheit openbare belijdenis van de Christelijke Godsdienst dede, hen de liefde van 't Geloof hunner Voor-vaders zou poogen te behouden, daer de Konink poogde hen van af te brengen, dewyl hy hen in Mahomets Godsdienst dede opvoeden. Deze Heer zeide wyders tot my, dat de Konink van Persien onlangs twee Zusters van Christelijke Vorsten uitgehuuwt had, de een van Teimouras, en de ander van Luarzab, na dat hy hen lange tyd in zijn Haram had bewaert, van de welken hy d'een besteed had aen de Chan van Ghienge, diens Land niet verre van Georgia af gelegen is, en d'ander aen zeker Sultan, die zijn gebied ook daer omtrent had, beide Mahometanen van afkomst. De Chan van Ghienge was van een oud en zeer Edel geslacht onder de Chizilbassi; en Sultan van een geslacht, dat zedert korte tyd door des Koninks gunst verheven en groot gemaekt was. Hy zeide ook, dat de Konink van Persien bevolen had, dat alle de Landen, die eertyds aen Teimouras behoorden, onder deze beide gedeeld zouden worden; en dat de Georgiers, die in zijn Land woonden, weer derwaerts zouden mogen keeren, het zelven bewoonen, en daer onder de gehoorzaemheit van deze twee Mahometaensche Vorsten leven. De Landen van Teimouras, en voornamelijk het Landschap Lachet, daer af Grien de Hooft-stad was, waren geheel verwoest, en de Inwoonders (behalven een klein getal van Edelingen, die Teimouras volgden, in de staten der drie andere Vorsten van Georgia, de welken, zekerder dan de andere zijnde, zich altyd op hun hoede hielden) wierden door des Koninks geweld gedwongen zich in Persien te vertrekken, daer zy in zijn Landschappen, en onder zijn Onderzaten, verspreid wierden. En zedert die tyd had dit Land zonder Vorst en Heer geweest, schoon eenige Georgiers hun gebuuren, en eenige Lezgische Tarters, deze gelegentheit waernemende, daer hun wooning gevest hadden. Maer de Persiaen, die begeerig was om vreedzaem bezitter daer af te zijn, en het zelfde bewoont te maken, om dat het Land zeer vruchtbaer is, en dat van Persien verre overtreft, wel wetende dat de Mahometanen zulks niet konden doen, en dat de Georgiens zich niet gaerne onder de gehoorzaemheit der vreemdelingen van een ander Land begeven, en niet lang onder hun Heerschappy konnen blijven, vond deze middel: van twee Vorstinnen aen hen te geven, die lichtelijk van 't Volk aengenomen zouden worden, dewyl zy van 't Koninklijk Huis, en van 't Bloed der Georgische Vorsten waren, die hy echter aen geboore Mahometanen had gehuuwt, op dat, zoo zy heimelijk het Geloof van hun Voor-ouders behielden, hun Kinderen ten minsten Mahometanen zouden zijn, en op dat in dezer voegen deze staten allenks onder de magt van Vorsten zouden geraken, die, onder de Heerschappy der Koningen van Persien, openbare belijdenis van Mahomets Wet zouden doen t dewyl te vermoeden was dat deze twee Vorstinnen, Kinderen by hun Mannenkrygende, meet tot de zelfden, schoon Mahometanen zijnde, genegen zouden wezen, dan tot de Kinderen van hun ongelukkige Broeders, schoon die Christenen waren. Dit wierd beveiligt, door 't geen, 't welk men toen alrede in de staten van Luarzab zag, daer de Inwoonders, de liefde van hun wettige Vorst, die gevangen was, vergetende, zich vreedzamelijk, schoon zy in een groot getal van wel geoeffende Christenen bestonden, door een nieuw Vorst, een Mahometaen, en noch jong zijnde, lieten bestieren, alleenlijk uit deze inzicht, dat hy van 't geslacht van hun natuurlijke Vorsten, en Neef van Luarzab was, schoon hy zich als een Chan, onder de Kroon van Persien staende, aenstelde, en niet als een Oppervorst droeg. Deze Konink toonde zich schrander in zijn voornemens uit te voeren, en om een gedeelte Van Georgia onder zijn Heerschappy te brengen. Maer wat dit Landschap aengaet, itiy heugt gelezen te hebben, dat het in andere gelegentheden, en bezonderlijk onder de Heerschappy van Temurlenk, die wy Tamerlaen noemen, veel zwaerder ongemakken en overrompelingen van de woeste Volken heeft geleden; doch dat, als de woede voorby was, deze Volken zich altyd weder te zamen hebben vervoegt, en zich aen 't Christelijk Geloof gehouden, 't welk, schoon onvolmaekt, en van overgeloovigheit besmet, altyd in hun harten is geble-

[p. 520]

ven; daer het zoo diepe wortelen heeft geschooten, dat zy, ondanks de verscheide vervolgingen, daer af zy aengetast zijn, de vreemde veranderingen, die zoo dikwils hun staet hebben veranderd, het gebuurschap, en de nyd der ongeloovige Vorsten, die hen van alle zyden omringen, en de verborge en openbare aenslagen van zoo veel magtige vyanden, die dikwils gepoogt hebben hen te verdelgen; dat zy, zeg ik, echter als door zeker wonderdaed in stant zijn gebleven. En hoewel, nahet verhael der Schryvers, hun Vorsten zomtyds in 't Geloof hebben gewankelt, en eenigen, van de nood geparst, het zelfde op verscheide wyzen gekeert en veranderd hebben; zoo heeft echter het Christendom de overhand behouden, en de Christenen hebben de Heerschappy, daer af zy berooft waren, hervat, of de Vorsten hebben zich weder tot het Christelijk Geloof, daer zy uitgevallen waren, gekeerd. En hoewel in deze laeste verfchillen, die zy met de Persiaen hadden, twee van hun Vorsten, Teimouras en Luarzab, van hun staten zijn berooft, d'een gevangen, en d'ander voor vluchtig geworden, zoo zijn zy echter beide noch in 't leven, en beide noch jonger dan de Konink Abbas, en behoeven noch de moed, van eens weder in hun Heerschappy te geraken, niet verlooren te geven. En hoewel deze twee de hoop met het leven verlooren,⁺ zoo zijn 'er echter noch drie andere Georgische Vorsten in stant, te weten, van Basciaciuk, van Guriel, en van Dadian of Mengrelia, die meer dan ooit in hun bloeyen staen, en zich in hun Landen versterken, daer de Persianen, of de Turken, nooit⁺ hebben konnen inkomen: 't welk ons doet gelooven, dat zy eeuwiglijk daer in zullen blijven, en het Christelijk Geverloof met hen, het welk ons ook doet hoopen, dat zy eens met recht de Landen zullen vermeesteren, daer af de twee anderen met geweld berooft zijn, zoo dezen zelfs onmagtig bevonden wierden om hen weder te winnen.

De Georgiers, niet woest en onbezuist zijn, gelijk eenigen van onze Schryvers, onkundig van hen zijnde, hebben willen doen gelooven; maer in tegendeel, die, gelijk ik hen ken, om dat ik lang met het omgegaen heb, zeer heusch zijnen, op hun wyze beleeft, Edelmoedig, vol bloeyende Adel, welke, gelijk in ons Land, zich van de gemeene hoop der Menschen afgescheiden houden; een Volk, 't welk, in getal van Inwoonders, en in uitstrekking van Landen, niet voor Italien wykt; dat van alle tyden af, door Christen Vorsten bestiert heeft geweest, dat groote en magtige Legers onderhoud, dat geduuriglijk de wapenen in handen heeft, en welks leven een geduurige stryd tegen de ongeloovigen is, om de zaek van de Godsdienst: hoewel zy de dienst in hun Tael doen, volgens de gewoonte der Grieken, zoo zijn zy echter minder van doolingen befmet, dan de anderen, en slechts ten deel, niet in 't geheel, van dwalingen behipt. Daer by komt, dewyl zy niet zoo zeer tot de oeffening der Letteren, en tot de geleertheit, genegen zijn, dan de Grieken, zoo hebben zy ook minder boosaerdigheit, en meer onkunde, en zijn by gevolg lichtelijker te bewegen om de waerheit te volgen, en de leugen te vlieden. Wyders, zy zijn niet hardnekkig, noch verwaent, maer zoet en zachtzinnig, zeer spraekzaem, en zoo aennemelijk, dat het grootste deel der rampen, de welken zy van de Persianen geleden hebben, hen overgekomen is, om dat zy al te licht-geloovig waren, en zich lichtelijk lieten overreden. Zy schuuwen 't gezelschap der Armeniers, en hebben een afschrik van hen, uit oorzaek van hun dwalingen in de Leer, My heugt onder anderen dat, terwyl ik met des Persischen Konings Leger na Kazuin reisde, zekere Heeren, van de voornaemste onder de Georgiers, die om eenige zaken nieuwelijks aen 't Hof waren gekomen, en die ik noch nooit gezien had, in't gezelfchap van anderen voorttrekkende, by nacht mijn draegzetel bejegenden, daer mijn Gemalin Maani in was. Zy, nieuwsgierig om een ding te zien, 't welk hen nieuw en vreemt scheen, vergaderden, in de Maneschyn, alle rondsom deze draeg-zetel, de Mannen met hun Wyven, die een groot getal van Juffrouwen by zich hadden, de welken alle te Paerd zaten, met het aengezicht ongedekt, gelijk de Mannen, volgens de gewoonte van hun Land. Deze Juffrouwen, die mijn draeg-zetel dus omringden, groeten mijn Gemalin, en spraken tot haer in hun Tael, en betoonden groote ongeneugt, om dat zy zich niet konden doen verstaen. Mijn Gemalin zag wel dat men haer groete, en, ten besten dat zy kon met hen sprekende, trok haer Rozenkrans of Paternoster van d'arm, en toonde aen hen het kruis, 't welk daer aen hing. Deze Juffrouwen, dit teken van onze verlossing ziende, begonnen alle met ongelooffelijke blijdschap te roepen, Kartueli, Kartueli. Dit woord betekent eigentlijk in hun Tael een Georgier, maer zy nemen 't gemenelijk voor een Christen, als of een Georgier, en een goed Christen te zijn, nooit van malkander gescheiden kon we-

+ 1625.

+ Daer is voor handen een wydloopig bericht, over de toestant van het Georgiaensch Christendom, en der zelver land, in 't Jaer duizend ses honderd zeven en twintig, door Della Valle, aen Paus urbanus de achtste overgelevert.

[p. 521]

zen: even gelijk het woord Tatar, 't welk eigentlijk Tartar betekent, by hen gemenelijk voor een Mahometaen word genomen; en alle de Mahometanen, van wat Volk zy ook zijn, gaen by hen door, onder deze naem van Tatar. Op de zelfde wyze voegen zy, door een bezondere haet, die zy tegen iemand van hun geloof ontfangen hebben, als zy van hem spreken willen, het woord Zaghli daer by, 't welk Hond betekent: namelijk dus: Zaghli Tatare, dat is, Tartarsche Hond, Mahometaensche Hond. De Georgische Juffrouwen dan riepen overluide, met een zonderlinge blijdschap, dat mijn Gemalin Maani een Christen Vrouw was, en in eenige wyze een Georgier, gelijk zy. Hun Mannen, dit hoorende, vraegden waerom ik niet by haer hield, en deden my overal zoeken, met zoo groote naerstigheit en vlyt, als zy begeerig waren om my te zien. Ik was airede daer af verwittigt, en vervoegde my dieshalven derwaerts. Deze eerlijke Luiden verwachten my, terwyl zy met groote eerbiedigheit rondsom mijn draeg-zetel zweefden, en alle beleeftheit aen my bewezen, meer met hun gebaer, dan met woorden, vermids wy malkander niet verstonden. Ik maekte my, ten besten dat ik kon, voor een Christen bekent, met S. Pieter te noemen. Een der voornaemste onder hen, een groot en schoon Man, wit als een Zwaen, enkostelijk gekleed, omhelsde my, terwyl wy zyde aen zyde te Paerd voort trokken, drukte my de hand tegen zijn borst, hief al wenende d'oogen ten Hemel, sprak woorden vol van genegentheit, schoon ik de betekenis daer af niet verstond, en zuchte zeer zwaerlijk uit het diepste van zijn hart; 't welk aen my klare tekenen van de genegentheit gaf, die zy alle my toedroegen, uit oorzaek van de Godsdienst, en 't welk klaerlijk d'yver te kennen gaf, die zy tot het Christelijk Geloof hadden, en behielden, hoewel het met de duisternis van eenige grove doolingen bedekt is, die het zuiver Licht der waerheit voor hen verborgen houden. Invoegen dat men, op hun goede geschiktheit, en op de tegenwoordige en dringende nood van hun zaken ziende, wel kan bemerken, dat de vriendschap, en 't verbond der Christen Vorsten van Europa, en bezonderlijk die van de Konink van Poolen, zoo wenschelijk als vorderlijk voor hen zou zijn.

De zelfde Mehrab zeide ook tot my, dat men, uit oorzaek van 't Huwelijk der twee Georgische Vorsten, in de Stad Sciraz, geloofde, dat de Vorst Luarzab, die daer met anderen gevangen wierd gehouden, wel haest los gelaten zou worden, en dat de Konink hem misschien wilde zien, en dat hy aen hem, als hy te Hispahan gekomen zou zijn, alle goed onthael en vriendschap zou bewyzen. Maer dit gevoelen viel averechts uit: want deze elendige Vorst, in plaets van los gelaten te worden, wierd, weinig dagen daer na, enger in een Burgt opgesloten, zonder verlof te hebben van daer uit te komen, schoon hy te vooren vryheit had gehad om in gezelfchap buiten de Stad te gaen, en daer te wandelen, of te jagen. De zelfde Edelman antwoorde my op alle de vragen, die ik aen hem dede, zelfs van de minste bezonderheden des Lands van Georgia, en zeide, dat 'er zes Vorsten hadden geweest, van de welke d'een, dies Landen aen het Ryk van den Grooten Turk paelden, allenks door de geduurige oorlogen tusschen de Persianen en Turken, op zijn grenzen verdelgd, en uit zijn staet verdreven wierd, vermids hy, zonder zich tusschen beide te houden, nu d'een, en dan d'andere zyde volgde. Van d'andere vyf, die'er overig zijn, waren twee uit het Vorstendom verdreven, te weten, Teimouras en Luarzab. De Staet van Teimouras is nader aen de Stad Sciumachi, en Oostelijker gelegen, en de voornaemste Steden daer af zijn Zagam en Grim, daer de Vorst gemeenlijk zijn Hof hield. Het Land van Luarzab paelt aen de Landen van de Persiaen ter Zuidzyde, en strekt meer na 't Westen, en legt nader aen Armenien, van 't welk het misschien een gedeelte is. De voornaemste Stad daer af is Testis, die wel bewoont is. De geen, die het toen bezat, was de Zoon van d'overleden Bagred Mirza, Neef van Luarzab, een Leenman des Koninks van Persien, en een onderhouder van Mahomets Wetten. Daer waren dieshalven niet meer dan drie Vorsten, die in de bezitting van hun Staten waren gebleven, namelijk, die van Basciaciuk, welks Land als in 't midden van Georgia is gelegen, en met Bergen versterkt, inzonderheit na de zyde van Persien, 't welk oorzaek is dat de Persiaen nooit diep daer in heeft konnen komen. Als men verder Westwaerts, voorby Basciaciuk, langs d'Oevers van de Zwarte Zee, trekt, komt men aen de Landen van Dadian en Guriel, in een beter en bequamer plaets gelegen, en die van de twee andere Vorsten bezeten worden. Guriel legt Zuidelijker naby Kogne en Trebizonde; welke plaetzen de Turk toebehooren. Dadian legt Noordelijker, aen geene zyde van de vermaerde Vloet Fasi, die zy heden Fasso noemen, by de groote Berg Kaukasus, die van de Lezgische Tar-

[p. 522]

tars word bewoont, gelijk ook van andere Volken, de welken van het Oosten na het Werten strekken, namelijk, langs deze groote streek Lands, de welk zich tusschen de beide Zeen, de Zwarte en Kaspische, uit strekt, en de Georgiers na het Zuiden, en de Cirkassiers na het Noorden, tusschen de Tartars en Moskoviters, latende, by na geheel Georgia voor de Noordsche koude beschut, en het zelfde tegen d'overrompelingen der woeste Volken, hun Gebuuren, beschermt. Hy voegden 'er by, dat Dadian het Land is, 't welk van de Turken Mengrelia word genaemt, en 't welk by gevolg, na deze korte Land-beschryving, het Koninkryk van Kolchos moet zijn, schoon Kolchos, na mijn oordeel, grooter heeft geweest; maer dat de Koningen, hun wooning in 't gewest van Dadian houdende, uit oorzaek van de bequame gelegentheit der Zwarte Zee, het zelfde by ons beter bekent is gemaekt, Maer Battoni Mehrab, anders de Heer Mehrab, kon my niets zeggen van de Vloed Fasi, en van 't hangend Eiland AEa, 't welk door de Vloeden Hippo en Cyane gemaekt word, die zich beide in de Vloed Fasi storten, van daer de vermaerde Ciroë, d'AEane gebynaemt, gesprooten was, schoon de namen veranderd zijn.

Hy gaf my ook reden van eenige andere dingen, die ik elders verstaen had, te weten, dat de Kozakken van Poolen, in hun Scheepvaert, op de Stroomen van Georgia quamen te varen; dat de Konink van Poolen onlangs twee of drie Schepen, met geschenken geladen, aen de Vorst Teimouras, aen Guriel palende, gezonden had; ik twyfel of het niet te Kogne is, of in eenige andere plaets, onder de Turk behoorende, dat zonder twyfeling het Land is, 't welk zy aen hem in bezitting hebben gegeven. Hy voegden 'er by, dat d'eerste Gemalin van Teimouras uit Guriel was, en dat die geene van de Vorst van Basciaciuk, de Zuster van de Vorst van Dadian was; 't welk echter niet belette dat deze twee Vorsten, om eenige verschillen, onder hen gerezen, in oorlog tegen malkander waren. En dewyl de Vorst van Dadian d'overhand op die van Basciaciuk gehad, en hem veel schade aengedaen had, zoo had de laeste genootzaekt geweest hulp van de Persiaen te verzoeken; en betuigende dat hy zich geheellijk onder hem wilde begeven, en hem gebeden, dat hy de krygsluiden, die te Teflis, en te Gori waren, en onder 't beleit van Battoni Mehrab stonden, die dit verhael aen my dede, aen hem zou zenden. Maer de Konink van Persien had de Gezanten van Basciaciuk niet gunstiglijk ontsangen, hun geschenken geweigerd, en hun verzoek niet willen toestaen, en daer by gezegt, dat dit niet anders, dan list en bedrog was: om dat, gelijk ik geloof, de Vorst van Basciaciuk nooit groote genegentheit tot de Konink van Persien had getoont, of misschien om dat hy Georgiers, en Christen krygsluiden tot zijn bystand had verzocht; in plaets dat hy, zoo hy Persianen, van Mahomets aenhang, had geëist, zonder twyfel, zoo veel als hy begeerde, en zoo haeft als hy hen verzocht, verkregen zou hebben; dewyl de Konink deze gelegentheit dan niet zou hebben laten voorby gaen, gelijk hy de zelfde in andere voorvallen wel wist waer te nemen. Want ik weet zekerlijk, dat zijn hoogste wensch is, met zijn krygsvolk in 't Land van Basciaciuk te treden, 't welk hy tot noch toe niet heeft konnen doen, en dat dit aen hem een gunstige gelegentheit zou zijn, om zijn voornemens uit te voeren. Ik vermoed echter dat hy 'er noch wel eens in geraken zal, zoo d'oorlog tusschen Basciaciuk en van Dadian duurd, op de zelfde wyze als de misverstanden en oneenigheden tusschen Teimouras en Luarzab, hoewel Neven, in de voorgaende Jaren de voornaemste oorzaek van hun ondergang was, en aen de Persiaen ingang in hun Staten gaf, om hen te straffen, yan dat zy zich niet in zijn Leger tegen de Turk hadden vervoegd, toen zy by zekere gelegentheit waren ontboden, daer in de Konink van Persien zich, in tegenwoordigheit des Gezants van den Grooten Heer, had beroemt dat hy hen zou doen komen, en dat hy hen op zijn zyde zou hebben: in 't welk zy zich zoo heuschelijk, als hen mogelijk was, verontschuldigden, om aen de Turken te betoonen dat zy zich tusschen beide hielden; en in dezer voegen weigerden zy, in de twyfelachtige uitgangen van de oorlog, de Persiaen tegehoorzamen. Toen de oorlog geëindigt was, en de Turken vertrokken waren, trachte ieder van hen de gunst des Koninks van Persien weder te winnen, en aen hem te betuigen, dat hy het met hem hield. Doch daer rees ergwaen tusschen hen; en zy grepen blindelings de wapenen tegen malkander aen. Dies, zy, meer op de Konink van Persien, dan op malkander vertrouwende, groeven de gracht daer zy in vielen, en bemerkten niet eerder hun val, dan na dat 'er geen middel voor hen was, om daer uit te geraken. De zelfde Edelman verhaelde ook aen my, dat eertyds (maer na dat ik onthouden heb, niet vee] Jaren geleden) de Vorsten van Dadian en Guriel,

[p. 523]

Onderdanen van de Vorst van Basciaciuk waren, die toen noch meer Landen bezat, dan zy, die niets anders waren dan Landvoogden en Stedehouders, de welken geheellijk onder hen stonden, ja zoo dat, als hy te Paerd steeg, d'een van hen de Toom van 't Paerd, en d'ander de Stegelreep hield. Doch zy, zedert allenks magstiger geworden, hebben zich niet alleenlijk van zijn Heerschappy ontslagen, maer zich ook met hem gelijk gemaekt, en verbonden met hem opgerecht, ja ook tegen hem geoorlogt, en zich ontzachgelijk by hem aengestelt. Dit is 't geen, 't welk ik van Battoni Mehrab verstaen heb, in 't gezelfchap van Battoni Vachbank zijn Zoon, en van de Battonis of Heeren Begian en Afrandil, zijns Bloeders Zoonen.

Gemelte Schryver verhaelt wyders, hoe dat op zijn tyd, in Persien verwurgt wierde Luarzab, den Georgianschen Christen Vorst, die zich, met zijn Stad Tesflis, en Landschap Kartlen, vrywillig onder den Persiaen had begeven, welke hem vervoerd had, niet toeliet te trouwen, van al het zijne ontzette, en dede sterven; waer na dat het Landschap by een Mahometaensch Bevelhebber wierd bestierd, schoon de meeste Onderdanen het Christelijk Geloof noch omhelsden. En dus verre uit de Reis-beschryvinge van Della Valle.

Zedert dat de Georgianen met de Perzen vermengt zijn, zoo zijn de Perzen schoonder Menschen geworden, die eertyds klein en qualijk gemaekt waren, zoo als aen de Guerbres, of aenbidders van het Vuur⁺, die onder geene Uitlanders zich vermengen, aldaer noch mag gezien worden, welke ten deele het Geloof van Manes behouden.

Als wel eer na de dood van Barkay Ruc een groote twist was ontstaen onder de Turksche Souldaens, hebben de Christenen, tusschen de Iberische en Armenische gebergte, steunende op de sterkte des plaets, zich tegen 't geweld der zelven beschermt, stichtende drie Ryken, als, Georgia, Abcassia en Armenia. Abcassia was het magtigste, dat, noch van Tartaren, noch van Turken, overwonnen konde worden, zoo als⁺ Haitho daer van spreekt. Tiphilis of Teflis was de Hooft-stad van 't Georgische Ryk, ter tyd van de Keizer Justinus; behoudende Gurgestan de naem van Gorgon of Georgia.In 't Jaer twaelf honderd acht en veertig waren twee Koningen in Georgia, volgens Abul Pharagius, geheten beide David, en gebynaemt de Groote en Kleine; doch op 't Jaer dertien honderd stond Georgia onder eenen Konink. Op eenen anderen tyd, als in Persien Tammasus Konink was, was Georgia in zes Koninkrykskens verdeeld.

De Georgianen worden anders mede Curdi genaemt, 't geene verdreevne te zeggen zoude zijn, zoo zommige willen, als wezende overblijfzelen van Chaldesche, vluchtelingen, en hebben de Maenden by deze Curdi, by kans de zelve benamingen als by de Syriers. Zy zijn vernoemt na des tyds gelegenheit, van hitte, koude, vocht, en andere uitwerkinge van de lucht, en het weer, elk op zijn tyd, gelijk mede, het Jaer by de Curdi, en oude Chaldeen, op een zelve Maend begint; op welke zelve tyd noch heden by de Nestorianen en Jacobiten de Jaer-rekening word aengevangen: doch zekere andere Christenen, die aldaer zijn, en Koninklijke Christenen genoemt worden, misschien om dat de Koningen aldaer eertyds die Godsdienst handhaefden, welke genoegzaem de zelve is met Grieksche Godsdienst, rekenen het Jaers begin van een andere Maend af, als de andere Christenen.

In een Voor-stad van Ispahan, Hooft-stad van Persien, woonen zeker groot aental Georgiaensche Christenen, en Armeniers, aldaer door de Pesiaensche Koningen, en byzonder ter tyd als de Turk met een groot Leger omtrent Tauris was gekomen, geplant: deze zijn groote Koopluiden.

Rykaut, Engelsch Schryver, gewaegt, eenige der Landschappen, de welke men Iberien noemde, en heden de naem van Georgie, dat is na St. Georg uit Kappadocien, voeren; deze, en 't arm Mengrelie, (zegt hy) Schatting aen den Grooten Turk moeten betalen: zy zenden alle drie Jaren, door Gezanten, die erbarmlijk genoeg toegestelt zijn, hun Schatting aen den Grooten Heer, de welke bestaet in zeven Jongens, en zoo veel jonge Dochters, zonder d'andere Slaven, die zy aen de magtigen van 't Hof schenken. Zy hebben eerder dusdanige Schatting, dan een andere, verkoozen, om dat d'Ouders, uit oorzaek van een strenge gewoonte, niet schromen hun Kinderen te verkoopen, zonder daer af bewogen te zijn; vermids zy zich inbeelden dat de Slaverny een voordeel is, en dat d'elende van de dienst baer heit boven een vryheit, die met armoede verzelt is, gestelt moet worden. Van zeventig of tachentig Menschen, die deze Gezanten verzellen, keert 'er veeltyds niet een wederom, behalven de Tolk, die zy noodzakelijk moeten hebben om weder na huis te keeren, alle deze andere worden verkoft, ja zelfs de Schryver en Hofmeester, om de kosten van 't Gezantschap te betalen; en indien 'er iet

+ De zommige zeggen dat zy het Vuur enkelijk eeren.

+ Deze Haitho heeft in 't Jaer 1305 geleeft.
Achmet Arabsia, in 't Jaer 1431 Abulfeda, in 't Jaer 1445 Ulug Beig, in 't Jaer 1450.

[p. 524]

ARTSCHILLUS BAGARATIONUS
Koningh van Iberia en Melita.
NICOLAES DAVIDSZOON
Georgiaens Koningh.
Beyde in Mosco daer Sy gevlucht syn geweest, naer het leven op ons versoek onlanghs afgetekent.

van dit Gezantschap over schiet,zoo word het zelve in de gemeene Schat-kist gelegt, invoegen dat de Gezanten alleen, en zonder toestel, weder te huis komen

Wat⁺ gezegt word, nopende een der Georgiaensche Vorsten, zoo zich in het Jaer zestien honderd zes en tachentig in Moskou ophield, en boven verbeeld, uit de volgende Brief, aen my van daer geschreven, kan worden gezien.

+ Deze Vorst is, na dat vele wederwaerdigheden, zedert de hier gemelte tyd, in zijn eigen Land had uitgestaen, na Moskou weder gevlucht, alwaer zich als noch op is houdende.

Wel Edelen gestrengen Heer;
Myn heer:

HEbbe volg U E. begeerte, onderzocht na d'eigenschappen van den onlangs hier aengekomen⁺ Heer, die men Konink van Ismaliten benaemt. Verneeme dat het gemelde woord Ismaliten komt vat het Landschap Imereti: zijnde een derde gedeelte van de Georgiaensche of Grousynsche Landen, de welke onder drie Heeren^* Broeders verdeeld zijn; waer van het eerste Imereti, en d'andere twee gedeeltens, Carthuele en Gaquetti, genaemt worden; en ta zamen 't Land van Iberia. De voornoemde Broeders van dezen Heer, bekten haer begeven, met haer onderlingen Landen, onder het het gezag den Konink van Persien, en zijn Mahometanen geworden. Deze doet belijdenis van de Grieksche Godsdienst; en wordende van de Perken zeer heftig vervolgt, om zijne Gemalinne en Dochter (die beide zeer schoone Menschen zijn) in 't Serrail van den Sultan over te geven, zoo heeft hy hem ruim drie Jaren lang daer tegens dapper verweerd, aen de voet van 't gebergte Caucasus, op en in de grenzen zijns gebieds, alwaer zijne meeste Onderdanen zich tot hem quamen voegen, tot dat hy eindelijk zijne Landen en Luiden moeste verlaten, en zijne schuil-plaets komen zoeken by hunne Tzaersche Majesteiten, na dat hy hem een tyd lang, ik meine vier Jaren, te Astrakan hadde onthouden, en aldaer 't bevel tot zijne aenkomste verwacht. Hy hadde mede onlusten met den Turk gehad, om de zelve reden, die hem het Landschap Imereti betwistede, ten besten de Persiaen. Twee van zijne Zoonen zijn, een tyd lang verleden, voor uit gekomen, en van hoogst-geachste hunne Tzaersche Majesteiten wel onthaeld.⁺ Zy spreken alle te zaem de Georgiaensche of Grouzynsche Tael, zijnde onderscheiden van de Persiaensche en Turksche: hebben ook hare eigene Letteren of Caracters. Hare uitspraek is heel onaengenaem; want zy halen hare woorden diep uk de keel, en klokkeren als de Kalkoensche Hanen. Het begin der Landen van dezen Heer, strekt zich een dag reizens van de Heerschappye van den Vorst

+ Een Stad word aldaer ook Meliten of Melityn genaemt.

* Deze verdeelinge is twyfelachtig, en zoo my toeschynt, op die tyd, misverstandelijk geschreven, ten ware men onder't woord Broeders, verwanten verstond.

+ Deze Prins was in't Jaer duizend zes honderd acht en tachentig, na zyn Land getogen, op hoop van het zelve, met hulp zyner Onderdanen, weder te veroveren.

[p. *54]

Dubbelt van een brief, die Artschillus Bargrationus, Koning van Iberia en gacketti, aan den schrijver van dit werk heeft afgeslonden.

Zegel binnen de brief met Swarte inkt gedrukt

Zegel in was gedrukt buijten op de brief

[p. 525]

Semkal, op den Berg Caucasus, en gaet tot Pontus Euxinus of Zwarte Zee; zoo dat des zelfs Heerschappye meestendeels is geweest op het gebergte van Caucasus of Taurus; waer van de hedendaegsche Inwoonders noch veel Heidenen en Mahometanen zijn, zoo in't wild onder malkanderen levende. Zy gebruiken, voor haer geweer, getoogene Roertjes, Boogen, Spiessen en Zabels: en hebben haren Heer (dezen zoo genaemden Konink van Ismaliten) eenige Jaren lang tegens de Perzen, als gezegt, dapperlijk en heltdadig beschermt; zijnde eindelijk door groote magt overwonnen. D'eigentlijke naem van dezen Heer is Tzaer Artschil, en de Familie is Bagarationi. Of hy zijn leven hier in Rusland zal willen verslyten, zal de tyd leeren.

En is deze opgemelte Prins de zelve, welke⁺ aen my de nevens gevoegde Brief eigenhandig heeft geschreven, ter oorzaek van zekere vriendschap, die ik hem hadde gedaen; welke vertaelt hier volgt.

Door Gods genade, Artschillus Bagarationis, uit den Huize van David, de twee en veertigste Konink van Iberia en Gaquetti, enz. Na voorgaende dankzegging aen onzen Heeren Jesus Christus, niet minder in dit ons tegenwoordig ongeluk, als eertyds gelukkiger, in onzen Koninklijken Troon gesteld. Wy zenden dezen Brief aen UE. voorzigtige en deugdzame Heer NICOLAES WITSEN, om kennis en vriendschap te maken in een zuivere liefde met U heldere en eerlijke Man, onder de Wyzen van de Hollandsche Republijk, tot Burgermeester en mede-bestierder van de magtige Stad Amsterdam verkooren, enz. Wy hebben het onzes plichts geacht, met deze onze Brief UE. te bedanken, voor genomene moeite in, enz., en bidden ernstelijk, dat alzoo wilt voortgaen, enz. De Almagtige God overstolpe UE. met volle genoegen, en zijne genade.

+ Zegge eigenhandig, want niemand, zoo als men my heeft bericht, in zyn Hof-houding konde schryven, als hy alleen.

Moskou,⁺ den 17 December, in 't Jaer des Waerelds, 7195.

Deze Brief, en noch een ander, die ik van gemelde hand hebbe ontfangen, waren beslooten in langwerpige roode Zyde zakskens, toegebonden met Zilvere banden, en verzegeld, de eene met witte, en d'andere met zwarte Was, waer op het Koninklijke Zegel was gedrukt, zoo als hier nevens is te zien.

Maruta Dibagos, en Saphar Dinersis, Armenische Koopluiden van Julfa, die in 't Jaer 1691, langs de Kaspische Zee, en over Astrakan, in deze Landen zijn gekomen, hebben my bericht, dat, Konink Artschillus ter tyd als zy langs de Oever van de Kaspische Zee reisden, zich onthielt, in de sterke Stad of het Slot Janagarchan genaemt, 't geen onwinbaer word geoordeeld, gelegen op een spits van een Berg, daer hem zijn Broeder Gorchichan of Ghiorgine verzelde. Hier omtrent legt de Stad Tzitzie, welke als noch onder zijn gebied is; anders heeft zijn Land weinig, of geen Steden van belang; de overige zijn slechts eenige kleine Vlekken en Dorpen. Dit gewest word Bassiasock of Basciasiuck en Baschalick gebynaemt, 't geen zoo veel bedied als bloot-hooft, om dat de Menschen aldaer veel tyds zonder mutzen gaen: zijne Onderzaten vallen hem na wensch niet toe, vermids de Turk een gedeelte van 't Landschap in bezitting heeft, met wien hy in onderhandeling zoude zijn, zoo gezegt wierd, om een gedeelte te behouden, en een gedeelte in te ruimen, en over te geven: hy heeft zijn Zoonen te rug na Moskou gezonden: de Broeder van zijn Gemalin, welke hy in Rusland achter gelaten had, is na Ispahan getogen, en daer, volgens gerucht, Mahometaensch, en nu Gezaghebber van Teflis geworden, enz. Dus verre, volgens bericht gemelter Armeniers.

In het Jaer 1695, bericht men my van Smirna, dat deze Vorst Artschillus, Broeder is van Sennaarzjarkan, van wien men voor eenigen tyd zeide, dat de Georgiers hem voor Konink wilde erkennen.

De Prins Artschillus heeft dit Jaer, een Barat of Bevel-schrift van den Grooten Heer ontfangen, die hem tot Bacha hersteld van Bassachouk of Bassiasock, 't geen een der drie deelen van Georgia is, en de Bacha van Erzeroin heeft bevel gekregen van de Porta tot optrekking, met vyftien honderd man, om hem in zijn gezag te bevestigen, indien 'er zwarigheit mogt worden gemaekt, van hem voor Bevelhebber te erkennen. Dus ver dit bericht van Smirna.

De Naem van Bagarationus of Bagratianus, is een voornaem, en wel die van zijn Vader, welke men gewoon is in die Landstreke, noch Christen zijnde, aen te nemen: hy wierd anders mede Prins van Melita, of den Melitenzer, Ismaliten, en Mintinschen Tzaer, als reets gezegt, genaemt.

Van dezen Vorst is my 't volgende bericht in een Brief, uit Erzerum ofErzeroin, den 22 Mey 1696, geschreven, toegezonden.

My, met verscheiden U Ed. gestrenge, aengename Brieven, tot die van den acht en twintigste der voorleden Maend, bevindende, zult gy my verschoonen daer op niet eerder te hebben geantwoord. En

+ 1686.

[p. 526]

wel voornamentlijk betreffende de berichtinge die gy zyt eischende van Artschillus, een Georgiaensch Prins, van wien het volgende verhael, 't beste is. Zoo ik U Ed. gestrenge voor tegenwoordig daer van zoude konnen geven: Artschillus, tweede Zoon van Schach Niastchan, was voor dezen ook Chan van Kockit, en groot Chanlick naby Teflis, ten tyde dat zijn Vader Chan van Teflis was. En dezen Artschillus getrouwt zijnde, aen een zeer deugdzame en over schoone Vrouwe, uit een Moskovische geslachte, bequam den Konink van Persien bericht van hare groote schoonheit, en schreef aen Schach Niastchan van Teflis, dat zijnen Zoone Artschillus, om geene redenen zoude nalatig zijn van zijn Vrouw aenstonds in het Seraglia van Ispahan te zenden; op welk schryven Artschillus van Chanlick en van Kockit opbrak, en begaf zich met zijn Vrouwe en Huisgezin, in Moskovien, daer hy eenige Jaren in zeer goede achtinge by den Tzaer is verbleven, na welken tyd hy Moskovien wederom heeft verlaten, gaende na zijn geboorte plaets Baschalick, (nu çynsbaer aen de Turken) daer hy zich eenige tyd heeft onthouden; doende onderwylen groote giften en gaven aen Aslan Pascia, toen ter tyd Pascia van Akcukur (na by Baschalick gelegen,) die hem beloofden, de bevelen van den Grooten Heer, waer by hy tot Pascia, of Opperste Bevelhebber van Baschalick zoude worden aengesteld, te verwerven; middelerwylen groote zomme, zoo in Geld als Juweelen van Artschillus ontfangende, stelde die hem ondertusschen in het Gezag van Baschalick, met verdere beloften van hem daer toe de bevestiging van den Grooten Heer te doen erlangen; doch dezen Aslan Pascia, buiten kennisse van den Grooten Heer dit geld ontfangen, en opgestoken hebbende, en die daer van naderhand onderricht zijnde, zond een Capigy derwaerts, deed Aslan Pascia onthoofden, en een Leger tegen Artschillus lichten, 't geen door hem met het dooden van een groote menigte der Turken, verstrooid wierd; doch bevindende naderhand onmogelijk zich zelven tegen zoo talryken volk te konnen verdedigen, begaf zich wederom met zijn Vrouw en Huisgezin na Moskovien, daer hy eenigen tyd, en tot dat Sultan Mehmed wierd ontroont, is verbleven. En toen verzocht hy van den Tzaer van Moskovien, voorschryvens aen den Tartar Chan, om van den nieuwen Grooten Heer, Sultan Soliman, als een gunste te verwerven, dat hy tot Pascia of Bevelhebber van Baschalick mogt worden aengestelt, 't geen den Tartar ook voor hem van den Grooten Heer heeft verkregen; doch na eenige Jaren Heerschings, in de gezeide plaets, den Grooten Heer komende te overlijden, zond den nieuwen Grooten Heer Sultan Achmet, wederom eenige magt tegens Artschillus, waer op hy zich in 't gebergte heeft vertrokken, en zond van daer een Gezant aen den Tartar Chan, om hem het voorgevallene bekent te maken, en voor hem Baschalick wederom te bekomen, 't geen den Tartar Chan volbragt, en bevestigde hem voor de tweede mael, met de bevelen van den Grooten Heer, tot Bevelhebber van de gezeide plaets, daer hy tegenwoordig noch heerscht; doch ik vermeene dat den nieuwen Grooten Heer, Sultan Mustapha, den Pascia van Erzerum, Akcukur, enz. heeft aenbevolen, van wederom tegen Artschillus te wapenen, hoe, en of hy bequaem zal zijn om zich zelfs te verdedigen, moet den tyd ontdekken. Voor tegenwoordig is hy wezentlijk Pascia van Basciasiuck, behoud zijn Christelijk Geloof, en heeft een gemeenen aenhang van het Volk, dat hy Beheerscht, die van geen andere Bevelhebber willen⁺ weten, ten zy de Turken met geweld, een ander plaetzen. Zijn Vrouw en Kinderen verblijven noch in Moskovien. Dus ver de Brief uit Erzerum.

Volgt een Lijste van woorden, gebruikelijk in't Land van den Konink Artschin, of Artschillus, dat gelegen is, in 't gebergte, tusschen de zwarte, en Kaspische Zee, wezende de Hooft-plaets Melityn of Ismaliten geheten, (daer de Inwoonders grove Christenen, en onder de naem van Cirkassische Berg-luiden mede bekent zijn,) zoo als zulks my toegekomen is, door den Arts Dresscher, die aldaer eenige tyd in's Koninks dienst, de Genees-konst heeft geoefent.

En of schoon dit gewest breet genomen, onder Georgia behoort, en daer van een afdeilinge is, zoo blijkt dat de Spraek verschilt, gelijk zulks elders gebeurd, want Wals en Duitsch, Finnisch en Koerlands, Fransch en Zwitzers, enz. in naby gelegene plaetzen gesproken worden, en men malkander niet verstaet, zoo als ik zulks in die, en meer gewesten hebbe bespeurt.

Het is byzonder, dat de Letters van het Alphabet dezer Spraek, niet geschiktelijk, gelijk men in Europa gewoon is, achter malkander, en altoos in de zelve rang achter een worden gesteld, maer dan dus, dan zoo geschikt, achter een worden geschreven, en gelezen.

Een Man word genaemt,	Leck.
Een Vrouw,	Os.

+ Hy is naderhand weder gevloden, en onthoud zich nu in Moskou.

[p. 527]

Een Meid,	Kiska.
Een Paerd,	Bach.
Een Koeye,	Kouck.
Een Os,	Gat of Uuy.
Een Schaep,	Fis, Mal of Male.
Een Jonge,	Lapou.
Sneeuw,	Mitt of Vos.
Regen,	War of Voszchi.
Donder,	Arfmare.
Een Lepel,	Widig of Tzamysz.
Een Muts of Hoet,	Gout.
Een Muil,	Sabei.
Een Roer, Bus, of Snaphaen,	Toub.
Een Haen,	Karck.
Een Varken,	Goüí of Kotz.
Een Hond,	Koutz of Cha.
Bier, of Quast, (zekere toegemaekte drank als Bier.)	Bogani, Bousa.
Hout,	Zouck of Pcha.
Vuur,	Tzinga of Matha.
Een Kist,	Krin.
Een Ketel,	Ack.
Een Wolf,	Birack, Mazucha of Cefuca.
Een Haes,	Tirrikos.
Zout,	Tzach of Czincho.
Een Vos,	Roufas of Paczsza.
Brood,	Tzull of Czacho.
Een Mes,	Kapt.
Een Steen,	Dur of Moua.
Een Ring,	Kochtaär.
Een Schouw,	Bardouli.
Een Rok of Kleed,	Schouka.
Water,	Don of Ty.
Licht of Dag,	Abon.
De Nacht,	D'zoí of Dizesz.
Morgen,	Sum.
Heden,	Nur of Nuba.
Te eeten geven,	Bachâr.
Slapen,	Bachuz.
De Maend,	Mey.
't Oog,	Dzest.
De Neuze,	Fintz, Pa of Ssa.
De Tanden,	Dentâg.
Kinnebakken,	Rous.
Schreyen,	Sen.
Een Keizer,	Melick of Milick.
Goud,	Pouri of Dyszyk.
Zilver,	Absist of Tyszyk.
Een Klok,	Murmourack.
Linnen,	Koumack.
Een Byl,	Farraf of Vosz.
Een Vingerhoed,	Angurst.
Spelden,	Zousin.
Een Boek,	Kinick.
De Hand,	Kouck.
Een Schaer,	Kaskarck.
Een Kouze,	Sangou.
't Lichaem,	Goubin.
God,	Tcha.
Den Hemel,	Vautha.
De Wolken,	Czaho.
't Gesternte,	Vaho.
Een Maend,	Maza.
Een Dag,	Mahcho.
Avond,	Czachaszchà.
Duister,	Tketh.
Een Mensch,	Ciuh.
Het Hooft,	Szcha.
De Herzenen,	Szchakuc.
De Haairen,	Detzyke of Sickou.
Het Voorhooft,	Nata.
De Wynbraeuwen,	Nadtze.
De Oogen,	Nnia.
Het haair aen de Oogen,	Husz.
De Neusgaten,	Pancuu.
Knevels,	Pacze.
Baerd,	Szake.
Lippen,	Uszpakia.
Tanden,	Dze.
De Tong,	Bzegu.
Het Aenzicht,	Napa.
De Ooren,	Hamma.
De Keel,	Kark.
De Mond,	U.
De Hals,	Pszedyk.
De plaets tusschen de Schouwders,	Cyczyt.
De Handen,	A.
De Handpalm,	Agu.
De Duim,	Abchont.
Een Rib,	Dzanze.
De Buik,	Inyta.
De Borsten,	Tydz.
Het Ingewand,	Kety.
De Lenden,	Byszy.
De Navel,	Bynsza.
Een Puist,	Tzeryp.
De Knie,	Szliagosza.
Een Voet,	Szsa.
De Hiel,	Sliagu.
Vleesch,	Szle.
Een Sak,	Dszem.
Een Jaer,	Itlias.
De Winter,	Czamachu.
De Lente,	Hamacho.
De Herfst,	Hatsza.
Koud,	Czaa.
Warm,	Chuaba.
Ys,	Szataha.
Een Rivier,	Psyna.
Hooy,	Mok.
Gras,	Uzde.
Een Bosch,	Maz.
Een Meir,	Uszaha.
Een Zee,	Dingis.
Een Visch,	Udze.

[p. 528]

Een Paerd,		Tczy.
Een Merry.		Czybz.
Een Huis,		Huna.
Kalk,		Mauahusz.
Een Plank,		Pchamho.
Een Venster,		Scanhuy.
Een Bank,		Chassy.
De Vloer,		Cabi.
Kley,		Iata.
Een Bogaerd,		Sziada.
Een Tafel,		Ana.
Een Bekkeneel,		Koczy.
Een Spons,		Sztamylia.
Haert,		Szta.
Yzer,		Hucz.
Tin,		Bzapce.
Kooper,		Dzsees.
Een Hof,		Czeb.
Jaer-markt,		Sztempsz.
Een Kleed,		Kaptal.
Schoenen,		Czriuk.
Een Paleis,		Huna.
Een Veld,		Kubho.
Een Deur,		Tsze.
Een Hen,		Ged.
Een Gans,		Kas.
Een oud Wyf,		Patys.
Een Marter-dier,		Cyza.
Een Zabel-dier,		Kisz.
Een Inkhoorn,		Tihin.
Een Schyf of Schuif,		As.
Een Bever,		Kunduz.
Een Hart,		Talpar.
Een Beer,		Myszsza.
Een Eland,		Sza.
Een Kameel,		Machcza.
Een Zwaen,		Tchachusz.
Een Gryp-vogel,		Kyrby.
Een Kraen,		Kru.
Een Mos,		Tzu.
Een Kraey,		Kaancza.
Een Duif,		Gugurczi.
Een Schotel,		Tatac.
Een Tafelbort,		Tabakszy.
Een Bande,		Dzaka.
Knoopen,		Szszae.
Een Ram,		Ty.
Een Kalf,		Szka.
Een jonge Koe,		Szketz.
Een Baer, of Manlijk Varken,		Kcho.
Een Buurman,		Hunoh.
Een Schoon-zoon,		Sypsz.
Schoon-vader,		Malcha.
Zwager,		Cypszoka.
Zoons Vrouw,		Dynissa.
Een Tralie,		Huda.
Een Zaeg,		Kunuzak.
Een Schede,		Sampa.
Een Slyp-steen,		Szteuk.
Stof,		Saba.
Doove Koolen, of Brand-koolen,		Thamycz.
Terwe,		Chaczszesza.
Peper,		Burcz.
Honing,		Thol.
Een Havik,		Bdcze.
Brandewyn,		Araky of Rack.
	welk woord van't
	Indiaensch Arak,
	schynt geleent te
	zijn, wezende het
	zelve woord in de
	Noorder Landen
	gansch onbekend.
Een Zweep,		Czepsz.
Een Onder-rok,		Czeszean.
Tapyten,		Alenceh.
Een Mantel,		Czaco.
Pyl-kooker,		Sahangdak.
Een Boog,		Tza.
Een Degen,		Giata.
Musket,		Ithoki.
Een Pyl,		Czsza.
Het einde,		Chusz.

Getallen.

Een,	Jouff.
Twee,	Dwã.
Drie,	Artá.
Vyf,	Fonz.
Zes,	Accaz.
Zeven,	Aft.
Acht,	Ast.
Negen,	Farrast.
Tien,	Dest.
Elf,	Jouffdest.
Twaelf,	Duodest.
Dertien,	Artadest.
Veertien,	D'zupardest.
Vyftien,	Fondsdest.
Zestien,	Accesdest.
Zeventien,	Affdest.
Achtien,	Astdest.
Negentien,	Farrasdest.
Twintig,	D'zare.

My zijn door den boven genoemden Arts, uit het Cirkassche Berg-land, dat den Konink Artschin of Artschillus onderdanig was, toegezonden, een paer Schoenen, zoo als men die aldaer draegt, welke gesneden zijn uit een lap bereid rosgraeuw Leder, zonder dat genaeit zijn, maer slechs met een riem van de zelve stof, toegeregen, onder langs het plat van de Voet, by de Teenen af, tot aen de Hiel, en zoo om hoog achter tegen de Voet aen, daer de Veter vast gestoken word. De

[p. 529]

gedaente is onçierlijk: op de Voet zijn twee insnydingen, en 't Leder by de boven Hiel, steekt met twee tippen uit, na om hoog.

Noch een houte Lepel, die gesneden is, met de steel daer aen, een span lank: de ketelstaet als, by ons, die van de Tabaks-pypen, aen den steel: zy is lankwerpig, en bevat eens zoo veel nats als de Nederlandsche Lepels, in 't gemeen doen; kan niet wel gebruikt worden, als den steel ter zyden de mond, en niet recht daer voor houdende, wes men de mond niet voor aen de zelve, maer ter zyden moet houden, als men daer mede eeten wil.

De Drink-vaten die dit Volk gebruiken, zijn opene houte kopjes zonder dekzels, met een handvatzel, niet ongelijk in gedaente aen de Water-bakken, die men uit Rusland herwaerts over brengt, zoo als 'er zoodanig een uit het Land der gemelten Konink, ons mede toegezonden is.

Gelijk mede een vilte Mantel, na de wyze van dat Land, gemaekt van Schape Wol, ros-graeuw, en als Roggen-brood van verw, dik omtrent de breete van een duim, zonder plooyen, konnende niet gevouwen worden: in gedaente is zy een half rond, hebbende zes span in zijn hoogte, of hare mid-lijn, en twaelf span in zijn lengte, leenig en buigzaem, konnende matelijk lank duuren, en den Regen wederstaen; buitenwaerts is deze Vilt met zwarte Boks-haaire tuitjes, of vlokken door regen, die een vinger lank uitsteken: met een Ledere band word deze Mantel om de schouder vast gemaekt, en na de Wind waeit, voor, achter, of ter zyden, over 't lijf gehangen; de kant aen de bovenste zyde is bezet met een Lederen zoom, twee duim breet, om het slijten tegen de schouders aen, te hinderen: om 't lijf gehangen zijnde, vertoont een onaengename en belachelijke gedaente.

Onder de heete Asch, bakt dit arm Volk haer Brood, van Gerste Meel, gemengt met water, 't geen by na de hardigheit van Twee-bak heeft, maer is niet gerezen, en onsmakelijk; het Koorn word qualijk gebroken, met een Steene Handmoolen, en alleen van de grootste doppen gezuivert, zoo dat men veel baste in dit Brood vind; 't zijn Broodjes als ronde koeken, acht duim in de middelijn breet, en twee dik, zoo als men aen my zoodanig een Brood, in dat ver afgelegen Land gebakken, hier toegezonden heeft, en by my kan worden vertoont.

De Jezuit Avril, die in den Jare 1688, in Moskou is geweest, spreekt van den Konink Artschil, in zijne gedrukte Reis-beschryvinge, vertaelt in dezen zin.

De Vorst genaemt Artschil, om gerustelijk te bezitten, de Ryken van Iverie en Mingrelie, die rechts wege de zijne zijn, hadde zich Mahometaensch verklaerd, of schoon hy een oorspronkelijk Georgiaensch Christen was. De Konink van Persien, die hem op dit veranderen van Godsdienst trachte gewinnen, was in de beginne hem zeer gunstig, doch hy naderhand zijn oude Godsdienst weder omhelzende, dien Konink van hem zoo veel werk niet maekte, als van andere Koninkskens die Persien erkennen. De onbepaelde liefde tot de Vrouwen, werkte te met uit, dat men voor hem zoo veel genegentheit niet hadde, als voorheen, want vermids men besloten hadde, met of tegen wil, dezes ongelukkige Prins Gemalinne te ontrooven, waer van de Persische Konink gehoord hadde, dat zy zeer schoon was, zoo viel men hem zoo moeyelijk by vervolg, als men hem in den beginne hadde gevierd, en geëerd.

Eerstelijk streelde men hem om te verwerven 't geen men jaegde, naderhand quam men tot drygementen, en eindelijk trad men over tot geweld, zoo dat Artschil zich niet magtig en vond te wederstaen de krygsbenden die den Persiaen, gebelgt over het weigeren, hem op den hals zond, wes hy met zijne Princesse vluchtede tot aen de grenzen zijns kleine Koninkryks, die de verste van Persien afgelegen waren, doch aldaer bleef hy niet lang in ruste, want de Konink van Persien, meerder gezet op de Princesse als te vooren, wist den Grooten Turk in zijne belangen te krygen, wiens gebied paeld aen Iverie, van de zyde des Zwarten Zees; eenig Turks krygsvolk dan, betrapten dezen vluchtende Prins, en voerden hem op een Kasteel, 't geen onder 't Turks gebied was, alwaer hy eenige tyd bewaerd is geworden; onderen tusschen de Princesse, die men hadde willen sparen, en wachten, om niet al te grooten omslag te maken, zeer gebelgt, van zoo harde bejegeninge, verzamelde zonder tyd verzuim, eenige Edeluiden, uit hare Onderdanen, en na dat zy zich aen 't Hooft hadde gezet, greep zy het kleine Slot aen, daer haren Prins gevangen wierd gehouden, bemagtigt het, en in weerwil van de Turksche krygsmagt, verlost, en stelt hem in vryheit. Na dat dit dus verricht was, bemerkten zy beide wel, dat niet lange in haer eigen Land zoude konnen wederstaen, aen de twee, zoo groote magtige Princen, zonder zich in 't uiterste gevaer te werpen, wes, verlatende haren Staet (welk gewest anderzins ha Land der Elamiten me-

[p. 530]

de word genaemt) ten beste dier Vorsten, waer van zy als çynsbaer zijn, vluchtede zy in Moskovien, alwaer zeer wel zijn ontfangen geworden, van hunne Tzaersche Majesteiten, en Jaren lang zeer heerlijk onderhouden. Geduurende welke tyd Konink Artschil begost te peinzen, om weder hertret te nemen na zijn Land, daer toe yverig verzogt zijnde, van zijn Volk, die tamelijk t'onvrede waren, over 't onthael dat hun de Perzen aendeden; hy peinsde dies, om de Christen Godsdienst tot eenigheit te brengen, en te vestigen, wes van de Moskovische Patriarch, Priesters en Leeraren verzocht, misschien oordeelende dat de band der Godsdienst en eenigheit, in Rusland, veel toebrengt tot het hoog ontzag, dat men daer voor hunne Tzaersche Majesteiten heeft, enz.

Het is byzonder, dat deze Melitenzer Prins, en al zijn gezin, het Hooft-haair sluik hadde, recht neer hangende, tot op de schouderen, en als daer aen stootende, schier gelijk of het neerhangende steevige borstels waren, zonder de minste krul, en onder, rondsom, afgeschooren, en zoo 'er iemand onder hun is, wiens haair eenigzins mogt krullen, zoo doen zy vlijt, om het zelve als kaerzen neder te doen hangen.

Van dezen Konink wierd aen my voor dezen, uit Ispahan in 't Fransch bericht, als vertaelt hier volgt.

Deze Konink van Imeretti, Artschil Bagarationi, gebooren uit de oude Telg des Koninks van Gruzinie, David, die door den Turk uit zijn Staet verdreven is, leeft noch heden, in Moskou, hy heeft zich vier Jaer tot Astrakan opgehouden, na dat hy dapper gestreden had, tegen de Ottomannische krygsmagt, geduurende een tyd van drie Jaer, welke tyd hy omzworf, aen de voet van de Berg Kaukasus, omtrent, en op de grenzen zijns gebieds, hebbende gehad het grootste gedeelte zijns Volks voor hem: daer is weinig schyn tot herstelling, voornaem, om dat hy mede in onlust is met den Konink van Persien, van wien hy afhankelijk was, ten aenzien der Ryken Gaquetti en Kartli, ter oorzaek hy had geweigert zijn Vrouw den Konink over te geven, 't geen hem mede veroorzaekte zijn onmin met de Ottomannische Port, die hem mede belette de bezitting van Imeretti, welk gewest afhangig is aen den Turk, en dit ter behagen van den Persischen Konink, die over hem gesteurt is. Dus verre 't bericht uit Ispahan over opgemelte Vorst.

Van 't Georgiaensche Land, en des zelfs Inwoonders, is my uit Ispahan het volgende bericht, voor eenige Jaren, in een Brief toegekomen.

Een Zusters Zoon van Teimouras chaan, word noch tegenwoordig in Ispahan, door den Persischen Konink met geweld gehouden: van de tyd der overwinninge af hebben de Koningen van Persien, altyd dit Land, door een van des Georgiaenschen Koninks Bloede laten bestieren, en onder haer magt gehouden; om nu deze des te beter aen haer te verplichten, zoo hebben zy hem erfelijk het Schout-ampt van Ispahan gegeven, dat zeer voordeelig is, en Jaerlijks meer, dan twintig Toman opbrengt, dat zy altyd door een van haer naeste vrienden lieten bedienen, die aen 't Hof, ook zoo veel als in pandschap bleef; maer by deze tegenwoordigen Heerschappye, zoo is hier groote verandering ingebragt, dewyl den Konink deze bediening na hem heeft getrokken, en iemand die het hem belieft, daer mede nu begunstigt: ook zoo plagt dit geheele Landschap onder 't gebied van eene Prince te staen, maer nu in diversche Bevelhebberen verdeelt, en dat ter oorzaek, zoo van een ieder word geoordeelt, den Konink zoo grooten Volkryken Landschap en Magt, niet onder 't gebied van een perzoon wil vertrouwen, en bevreest is, dat zy d'een of d'andere tyd, wel eens tegens hem mogten opstaen, en 't hooft komen te bieden; dat ook zeer lichtelijk voor haer te doen zoude wezen, by aldien alle de onderhoorige Vorsten t' zamen konden verdragen, en eens wierden, als zijnde goede Zoldaten, en lustige kloeke gedaente van Mans-perzoonen; maer alzoo zy altyd met den anderen overhoop leggen, en d'een d'ander nooit iets wil toegeven, zoo blijven ze noch onder 't gebied en slavernye van de Persische Heerschappy: en om haer in deze slavernye te houden, zoo zoekt den Konink de voornaemste van 't Land, met Vrouw en Kinderen, onder groote toezegging, na Ispahan te trekken, daer men dan, die ten eersten van hun Geloof, tot het Mahometaensche zoekt te trekken, gelijk de voornaemste Persianen van 's Koninks Hof, en van de voornaemste bediening, van Georgiaensche afkomst zijn, ja tot den Konink inkluis, als zijnde van een Georgiaensche Vrouw gebooren. Deze Natie zijn zeer ontrouw onder malkander, en by na een Volk, zonder gewissen; ja den eenen Buurman zal den andere zijne Kinderen steelen, en dan aen de Turk en Persiaen verkoopen, gelijk in Ispahan Jaerlijks meer dan twee of drie duizend, zoo Jongetjes als Meisjes, in 't openbaer te koop worden gebragt: de voornaemste Vorsten van dit Land vereeren Jaerlijks een groot getal van de schoonste Meisjes en Jongetjes, die te bekomen zijn, aen den Konink, ook zomwylen wel

[p. 531]

haer eigene Dochters, die zijn Majesteit zomtyds wel aen eenige van zijne Grooten, tot haer echte Vrouwen uitdeeld; 't welk dan ook veroorzaekt, dat den Persiaen met veel schoon Volk, door den bank, verzien is; want anders zijnze van haer zelven leelijk, en geel van verwe.

In Eruwaen is tegenwoordig noch een groot Klooster, wezende de zit-plaets van de Georgiaensche Opperste Priester; hier hebben zy ook drie groote Kerken, waer van de twee by na half vervallen zijn: zy vertoonen daer ook een Pilaer, waer op voorgeven, dat Noach zijn Offerhande zoude hebben gedaen, als hy voor de eerste mael uit de Arke was getreden: het gebergte Ararat,'t geen onder aen de voet heel breet is, vertoont zich met veele Dalen, die van veele Beeken bevochtigt worden: boven loopt hy zeer hoog in de Lucht, spits als een Zuiker-brood, zijnde altyd met een dikke Wolk en Nevel bedekt, en blijft de Sneeuw daer op Winter en Zomer leggen: omtrent dezen Berg is ook veel Onweder van Regen en Sneeuw: de Armeniers verhalen, dat een van hare Papen nu ettelijke Jaren geleden, eens voorgenomen had, om op de zelve te klimmen, en te zien, of 'er noch eenige oudheden, of de minste tekenen van over gebleven waren; maer als hy, na ettelijke dagen klimmens, niet hadde gevorderd, en maer scheen aen de zelve plaets te zijn, daer hy hadde begonnen, evenwel met grooten yver zijn reis voortzettende, zoo was hem ten laetsten een Engel verscheenen, die hem over zijne nieuwsgierigheit bestrafte, doch tot zijn loon van d'ondergenomene moeite, zoo had hy hem een klein stukje houts van de Arke gegeven, het welke nu aldaer noch vertoont, en tot een Heilig gedenk-teken bewaerd word. En hier eindigt het kort bericht uit Ispahan, over het Georgiaensche Land, aen my gedaen.

En alzoo my de Reize van de boven gemelte Vorst Artschil of Artschin, zoo als de zelve by den Duitschen Arts, die hy tot onderhouding van zijne gezontheit, uit Moskou, in dienst mede gevoerd hadde, is aengetekent, my toegezonden, en in handen gekomen, zal de zelve hier laten volgen.